ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Lalibela, Ethiopië: De kerk van Sint Joris
Lalibela, Ethiopië: De kerk van Sint Joris
Niet door mensenhanden gemaakt
door James Romaine
De kerk van Sint Joris, gelegen in Lalibela, Ethiopië, is een van de meest verbazingwekkende bouwwerken in de geschiedenis van de architectuur. Direct uit de omringende rotsen gehakt tart dit heiligdom de verbeelding. De kerk wordt nog steeds gebruikt voor kerkdiensten en is een pelgrimsoord voor zowel toeristen als vrome gelovigen. Bezoekers bereiken de kerk via paden die uit de rots zijn gehouwen en komen uit op het ingangsniveau van de kerk.
De kerk van Sint Joris werd in opdracht van de Ethiopische koning Lalibela gemaakt, die regeerde tussen ca. 1181 en 1221. Tegenwoordig wordt de hele regio Lalibela genoemd, naar deze beroemde koning. Koning Lalibela is de bekendste Ethiopische heerser uit de Zagwe-dynastie. Hij is officieel heilig verklaard door de Ethiopisch-Orthodoxe kerk. De kerk is de blijvende erfenis van koning Lalibela.
Hoe deze structuur uit de rots is gehouwen blijft nog steeds een mysterie. Sommige Ethiopisch-orthodoxe gelovigen schrijven de creatie van deze kerk toe aan bovennatuurlijke tussenkomst. Als de arbeiders aan het einde van de dag hun gereedschap neerlegden, namen volgens de traditie engelen het gereedschap op en werkten ze verder door de nacht.
Arbeiders, zowel mensen als engelen, hakten direct in het vulkanische materiaal. Ze groeven naar beneden in de richting van wat de grondlaag van de kerk zou worden en beeldhouwers kerfden de deuren en ramen uit. Vervolgens holden ze het interieur uit. De kerk kwam, schijnbaar als een wonder, uit de rots tevoorschijn.
Voor sommige moderne sceptici kan de suggestie dat dit onwaarschijnlijke gebouw op wonderbaarlijke wijze werd uitgehouwen door een team engelen dezelfde charmante ongeloofwaardigheid hebben als het sprookje over de oude schoenmaker die hulp van elfen ontving. We moeten echter niet te snel de waarde afwijzen die dit scheppingsverhaal heeft om ons te helpen begrijpen wat deze kerk betekende voor koning Lalibela en voor talloze Ethiopisch-orthodoxe gelovigen. Als we de kerk van Sint Joris vanuit het perspectief van geloof in de kracht van wonderen bezien, dan is dit scheppingsverhaal misschien wel meer dan alleen maar een mythe.
De kerk van Sint Joris is een huis van God dat uit een rots oprijst, die daar al sinds de schepping aanwezig was. Als het ontwerp en het uithouwen van dit heiligdom aan bovennatuurlijke krachten kan worden toegeschreven, kan deze uit de rots gehouwen kerk worden gezien als een architectonische parallel aan de iconen van de orthodoxe kerk, die ook als heilig in oorsprong worden beschouwd. Het geloof in wonderbaarlijk geschapen iconen, iconen die niet door mensenhanden zijn gemaakt, staat centraal in de liturgische traditie van de orthodoxe kerk. Het bezien van deze kerk in de context van de heilige iconen beantwoordt veel vragen over zowel het doel van het bouwwerk als het zeer ongebruikelijke bouwproces.
Daar het geloof van koning Lalibela voortkwam uit een liturgische praktijk die heilige iconen vereerde, moest de kerk waarin hij aanbad ook van bovennatuurlijk ontwerp zijn. Door de schepping van deze kerk toe te schrijven aan engelen, verklaart de Ethiopisch-orthodoxe christen het tot een heiligdom dat geschikt is om de residentie van het goddelijke te zijn. Een God die niet kan worden beperkt door menselijke prestaties, heeft zijn eigen creatie, de rots zelf, verordend als zijn woning.
Zelfs voor degenen die dit scheppingsverhaal niet volledig omarmen heeft de beschouwer, wanneer hij zich voor of binnen deze magnifieke structuur bevindt, het gevoel in de aanwezigheid te zijn van niet een menselijke architect, maar van de goddelijke maker van de rots zelf.
*******
James Romaine is hoogleraar kunstgeschiedenis aan de afdeling Geschiedenis en filosofie van Lander University in Greenwood, SC, VS. Hij is mede-oprichter van de Association of Scholars of Christianity in the History of Art (ASCHA). Zijn wetenschappelijk werk is onlangs gepubliceerd in The Artistic Sphere, The Arts in Neo-Calvinist Perspective (IVP Academic, 2024) en Religion and Contemporary Art: A Curious Accord (Routledge, 2023). Zijn video's zijn te zien op YouTube bij Seeing Art History, waaronder een driedelige serie over de kerk van Sint Joris in Lalibela, Ethiopië: 1. Historische Context, https://youtu.be/IuDv1T_ghJM ; Vorm en proces, https://youtu.be/Dt83xTDAud8 ; 3. Liturgische opzet, https://youtu.be/PRcG58iBDok