ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Abramovic, Marina - BM - Stefan Belderbos
Marina Abramovic, The Kitchen V: Carrying the Milk
Tot rust komen
door Stefan Belderbos
Voor een groot wit raam in een lichte, vervallen keuken staat een vrouw, gekleed in een lange zwarte jurk. De jurk laat alleen haar handen en hoofd onbedekt. De vrouw houdt haar ogen strak gericht op de kom in haar hand. Een kom die tot de rand toe is gevuld met melk. Zij staat stil. Alleen de panden van haar jurk bewegen en haar handen trillen soms een beetje: een paar druppels melk morsen over de rand. Je ziet en voelt dat de vrouw tot het uiterste gaat om de kom zo stil mogelijk te houden. Tien minuten staat zij zo, bijna bewegingloos. Maar dan slaat de vermoeidheid even toe. Zij verandert haar houding een klein beetje om haar verkrampte spieren te ontlasten. Daardoor stroomt de melk onherroepelijk over de rand van de kom op haar jurk.
Dit is de performance The Kitchen V; Carrying the Milk uit 2009 van Marina Abramovic. Het is een videoperformance, opgenomen zonder publiek in een verlaten Karthuizer nonnenklooster in Spanje. De performance is een ode aan de mystica Theresa van Avila die beschreef hoe zij door Gods hand werd opgetild terwijl zij in de keuken aan het werk was. Abramovic nam in het klooster een reeks video’s op, waarvan dit een van de meest verstilde is. Door haar kleding en haardracht ziet zij er zelf uit als een van de nonnen die vroeger het klooster bevolkten. In de twaalf minuten die de film duurt, gebeurt er weinig. Wanneer iemand mij kort het verhaal zou vertellen over dit werk en de lengte van de film erbij zou vermelden, dan zou ik niet gedacht hebben dat ik hem zou uitkijken. Toch heb ik dat wel gedaan: moeiteloos. En dat is omdat de video ook een minder makkelijk te beschrijven laag heeft. Wat je ziet is dat de kunstenaar zich tot het uiterste concentreert op haar handeling van niet bewegen. En die concentratie kon ik voelen terwijl ik keek, die concentratie zorgde ervoor dat ik meeleefde.
De performance deed mij denken aan Japanse Zen meditatie, waar degene die mediteert probeert het hoofd leeg te maken. Je richt je aandacht volledig op het ademhalen en het zitten. Want juist in deze stilte en rust kun je de transcendentie ervaren: eenheid en verbinding met jezelf en met de Ander. Dit naar binnen keren sluit aan bij de veertigdagentijd waar wij door gebed en meditatie proberen de essentie op het spoor te komen en in de stilte op zoek te gaan naar wat er in relatie tot jezelf, anderen en God écht toe doet. Eenvoudig is dit echter niet. Al snel blijkt dat de gedachtestroom in je hoofd je meevoert. Al heel snel ben je bezig met wat er gisteren is gebeurd en wat je morgen wilt gaan doen. De kom melk, met een bijna glad rimpelloos oppervlak, zag ik als een mooi symbool voor de tot rust gekomen gedachtestroom. Maar de rimpelingen en het overstromen laten zien hoe moeilijk dit is.
Net als het bijna onmogelijk is om je armen en handen zonder hulpmiddel lange tijd stil te houden, zo geldt dat ook voor de geest. Wie leeft, beweegt. Het maakt uiteindelijk niet uit hoe ervaren je bent, hoeveel je mediteert: deze hele simpele opgave, je aandacht volledig in het hier en nu houden, blijft het moeilijkste wat er is. Zelfs voor een kunstenaar en moderne mystica als Abramovic voor wie meditatie en ‘stil zitten’ een onlosmakelijk onderdeel zijn geworden van haar leven en werk. In het MoMa in New York liet zij in 2010 zien dat zij zich drie maanden lang, zes dagen per week, bewegingsloos kon concentreren op de bezoekers die één voor één voor haar gingen zitten. Met Carrying the Milk laat zij zien hoe moeilijk deze inspanning eigenlijk is en maakt zij dit geestelijk proces zichtbaar. Ook als toeschouwer ondervind je hoe lastig het is om je aandacht tien minuten lang op de kom met melk en de kunstenaar gericht te houden. Zo is dit werk een uitnodiging om in het hier en nu van de veertigdagentijd de verbinding met jezelf en de Ander te ervaren.
*******
Marina Abramovic, The Kitchen V: Carrying the Milk, 2009, videoperformance, 12'42''.
Marina Abramovic (1946) is een Servische performancekunstenaar. Zij begon haar carrière in de jaren ’70. In haar werk onderzoekt zij de relatie tussen de performer en het publiek, de grenzen van het lichaam en de vermogens van de geest.
Het werk: The Kitchen V: Carrying the Milk is van 17 februari tot en met 30 maart 2024 te zien in Hengelo tijdens de Stations of the Cross expositie. Zie www.facebook.com/artstationsofthecross
Stefan Belderbos is beeldend kunstenaar. Zijn werk bestaat uit fotografie, installaties, video en performancekunst. Daarnaast schreef en regisseerde hij enkele toneelstukken op het grensvlak van theater en performance. In 2010 promoveerde hij aan de Universiteit Leiden op een onderzoek naar performancekunst, liturgie en de religieuze ervaring.
ArtWay beeldmeditatie 3 maart 2024