Boeken

ArtWay boekenlijst 2023

BOEKEN OP HET RAAKVLAK VAN KUNST EN GELOOF 2023

Willem Jan Otten en Paul van Dongen, Wie zeggen de mensen dat Ik ben. Middelburg: Skandalon, 2023. “God is dood, maar van zijn zoon komen we niet af, zo bleek in de loop van de vorige eeuw. Hij is ons blijven bezoeken, precies zoals hij vlak voor zijn dood heeft voorspeld." In 33 essays laat dichter en essayist Willem Jan Otten zien hoe Christus, zelfs al valt zijn naam niet, blijft opduiken in films, romans, muziek. In de gestalte van een tuinman, van een pasgeborene, in Harry Potters leraar Dumbledore en in een melodielijn van Olivier Messiaen. 'Kortom,' aldus Otten, 'het verlangen om Jezus ergens in te ontwaren, is onverlet gebleven.' Wie zeggen de mensen dat Ik ben? De schrijver onthult en doordenkt de uiteenlopende antwoorden van kunstenaars op deze vraag, die Jezus zijn leerlingen ooit stelde. In evenzovele beelden zoekt kunstenaar Paul van Dongen naar zijn antwoord op die vraag. Van Dongens iconische beelden vormen samen met de dichterlijk-denkende essays van Otten een dubbelkunstwerk dat poogt hart, hoofd en ziel te raken. Willem Jan Otten (1951) is dichter en essayist. Voor zijn boek Zondagmorgen ontving hij in 2022 de prijs Beste Theologische Boek. Zijn werk werd onder meer bekroond met de P.C. Hoofprijs en de Libris Literatuurprijs. Paul van Dongen (1958) is kunstenaar. Zijn werk hangt o.a. in het Noordbrabants Museum in Den Bosch, Stedelijk Museum Amsterdam en het Museum Krona in Uden. Hardcover, 152 p. € 27.99.

Henk Helmantel en André F. Troost, Wonen in verwondering. Utrecht: KokBoekencentrum, 2023. ‘Wonen in verwondering’ is een fullcolour cadeauboek waarin kunstschilder Henk Helmantel en dichter André F. Troost opnieuw hun kunstwerken bijeenbrengen. Dit prachtige boek bevat veertig schilderijen, gecombineerd met evenveel bijpassende teksten. Een prachtig geschenk dat de verwondering over geloof en schepping in woord en beeld laat zien, en daarnaast een fraaie dwarsdoorsnede geeft van het werk van beide kunstenaars. € 22,99.

J.A. Kloosterman (red.), O hoofd vol bloed en wonden. Leeuwarden: Groen, 2023. Deze bundel bevat zeven passiemeditaties die elk een lichaamsdeel van de Heere Jezus als uitgangspunt hebben. Auteurs zijn de predikanten Jeroen Kloosterman, Kees Droger, Alfred van de Weg, Wim van Vlastuin, Maarten Kater, Arie de Reuver en Sjaak Schuurman. Voor iedere meditatie is een kunstwerk vervaardigd. Deze zijn als illustratie in het boek opgenomen. Ze zijn van de kunstenaars Jan Neven, Markus Gouman, Tijs Huisman, Geertje van den Broek, Cees Notenboom en Henk Dekker. Voor de omslag is een kunstwerk van Geert Lammers gebruikt. Uitgeverij Groen Leeuwarden, onderdeel van Royal Jongbloed Publishing. €17.99.

Tomáš Halík: Omdat God ernaar verlangt mens te zijn. Utrecht: KokBoekencentrum, 2023. Dit boek van Tomáš Halík is een prachtig geschenkboek met overwegingen voor Kerst en Pasen en oude meesterwerken. De mens streeft naar vrijheid en macht en wil in het middelpunt van de belangstelling staan. In dit geschenkboek laat Tomáš Halík zien hoe God door zijn verlangen mens te worden, juist zwakte en kwetsbaarheid verheft tot ware kracht. Het mysterie van de incarnatie wordt ook tastbaar in de schilderijen van oude meesters, die aanzetten tot meditatie. ‘Laten we God niet zoeken in de stormen van rampen, in de overstromingen van ongeluk waardoor onze zekerheden beginnen te wankelen. Laten we liever naar zijn stem luisteren in de zachte adem van menselijk mededogen, in de uitingen van solidariteit. In het heilige en onvoorwaardelijke van de liefde, daar ontdekken we God,’ aldus Halík. ‘In dit boek worden Pasen en Kerst tastbaar dankzij de vervlechting van hoopvolle gedachten van Halík en schilderijen van oude meesters.’ 80 pagina’s, €15,25.

Marc De Kesel & Ad de Keyzer (Red.), Oog in oog met de wond. Essays over Tomas, kunst & pijn. Kampen: Uitgeverij Van Warven, 2023. In de overvloed aan beelden – die we dagelijks onvermoeibaar consumeren – staan steevast pijn en lijden centraal. Ook anno 2023 blijven we gefascineerd naar die pijn en dit lijden kijken. In de liederen die we zingen, worden deze thema’s keer op keer verklankt. We blijven kennelijk geloven dat het lijden er niet hoeft te zijn, dat het weggewerkt kan worden. Maar dat belet ons niet dat we er telkens weer met volle aandacht naar staren en naar luisteren. We blijven al onze zintuigen voor het lijden openstellen. We hebben het zelfs tot een filosofisch thema verheven: bestaat er een relatie tussen de zin van het leven en de zin van het lijden? Oog in oog met de wond: in tal van kunstvormen is dit het centrale thema. Wandelend door de wereld van de schone kunsten, presenteren de essays in dit boek een reflectie over onze blik op pijn en lijden, over de wond die ons als mens tekent. Het verhaal van de ongelovige Tomas, die zijn hand in de wond van de verrezen Jezus steekt, vormt daarbij een leidraad. Het boek presenteert een waaier aan manieren hoe we de wond kunnen aanraken in de overtuiging dat daardoor iets als heling en heelwording dichterbij komt. Met bijdragen van: Wessel Stoker, Daan Van Speybroeck, Inigo Bocken, Marc De Kesel, Ad de Keyzer, Oane Reitsma, Frank G. Bosman, Kick Bras en Hettie Berflo. Paperback, €19,95.

Maarten Boersema: Beeldspraak, Een 52-weekendenboek met bijbel en beeld. Amersfoort: Buijten & Schipperheijn, 2023. Beeldspraak – de Bijbel staat er vol mee. Jezus zelf was een meester in het gebruik van beeldspraak. Geregeld gebruikte Hij alledaagse beelden om een aspect van het evangelie duidelijk te maken. Van brood tot een herder en van mosterdzaad tot een vader met twee zonen. Die veelzijdige Bijbelse beeldspraak is de inspiratie voor dit bijzondere boek. Fotograaf en predikant Maarten Boersema selecteerde voor elk weekend in het jaar twee sprekende foto’s uit zijn eigen archief. Hij nodigt je uit om de beelden met aandacht te bekijken. Wat zie je? Wat valt je op? Zie je iets wat doet denken aan het evangelie? Laat je gedachtes erover gaan. Associeer en mediteer. Als je uitgedacht bent, biedt Boersema zijn eigen gedachtes bij het beeld, in een zogeheten beeldmeditatie. Beeldspraak is een verrassend boek dat je niet alleen meeneemt in een reis rond de wereld, maar ook in een onvoorspelbare ontdekkingstocht door de Bijbel. Sta stil, neem de tijd, kijk, overdenk en beleef het evangelie in het weekend op een beeldende manier. Paperback | 232 blz. € 19,99.

Wessel Stoker (red.), Waar Kunst Religie Kust. In discussie met Marc de Kesel over moderne beeldende kunst. Tilburg: Open Press Tilburg University, 2023. Moderne beeldende kunst neigt vaak naar het religieuze, het spirituele, het mystieke. Tegelijk zoekt moderne religiositeit dikwijls de beeldende kunst bewust op. Wat trekt kunst en religie tot elkaar aan? In het centrale essay van deze bundel, Heilige crisis, benadert Marc De Kesel die vraag vanuit de crisis waarin de moderne beeldende kunst volgens hem verkeert. Dat moderne kunst naar het religieuze neigt, kan gezien worden als een poging die crisis te bezweren. En voor de religie geldt niet anders. Ook die verkeert in een crisis en zoekt daarom aansluiting bij beeldende kunst. Religie en kunst vinden elkaar omdat elk van beide bij de ander het soelaas voor de eigen crisis zoekt. Op deze stelling van Marc De Kesel geven experts vanuit verschillende disciplines hun commentaar. Barbara Baert, Frank Bosman, Patrick Chatelion Counet, Johan Goud, Lieven De Maeyer, Kees Vuyk, Wessel Stoker en Ruud Welten voorzien De Kesel van weerwoord. Een aantal licht zijn stelling toe of bevestigt of weerspreekt haar. Anderen geven een alternatieve visie op moderne kunst in relatie met religie. https://tiu.trialanderror.org/projects/waar-kunst-religie-kust

 

DOOR EN OVER KUNSTENAARS

Ignace Schretlen: Lijden: Eigentijdse visies op de kruisweg en het laatste avondmaal. Zwolle: Waanders Uitgevers, 2023. Dit boek biedt een handreiking tot de collectie van 600 kruiswegen die de auteur schonk aan de Radboud Universiteit door de geschiedenis van de kruisweg en het laatste avondmaal uit te leggen en de lijnen van dit erfgoed door te trekken. Ook zonder voorkennis of affiniteit met religie zal dit boek verschillende groepen inspireren om nieuwe perspectieven op het lijden te ontdekken. € 24,95.

Grady van den Bosch, Alles wat zacht was. De Waal: Uitgeverij Anderszins, 2023. 40 kunstwerken en gedichten over kwetsbaar en geborgen zijn. In 40 tweeluiken laat kunstenaar Grady van den Bosch zien dat moeite, angst en beschadiging niet het laatste woord hebben. In de wisselwerking tussen de gedichten en kunstwerken ontstaat een persoonlijke wereld over universele onderwerpen. Haar kunst en poëzie gaan vooral over kwetsbaarheid en geborgen zijn. De religieuze onderlaag van haar werk is voelbaar maar speels. Kan het zijn dat het zachte in het leven krachtiger is dan het harde? Muziekdocent Grady van den Bosch is tevens kunstenaar, kunsteducator en dichter. Zij werkt in verschillende disciplines, zoals schilderen, tekenen, fotografie en video. De abstracte werken in dit boek bestaan uit monoprints en ecoline-tekeningen. ISBN 978-94-92994-44-8, hardcover, 100 blz, €25,00. https://www.uitgeverijanderszins.nl/alles-wat-zacht-was/

George Meertens: The Hermit’s Handshake. Uitgegeven in eigen beheer, 2023. The Hermits' Handshake is een cassette met losbladige reproducties van de vierentwintig schilderingen van beeldend kunstenaar George Meertens gemaakt in de periode 2018-2022. Om het origineel zo dicht mogelijk te benaderen zijn van alle werken de voor- en achterkant op ware grootte afgebeeld. De werken kunnen zo ervaren worden als een veelkleurige en genadevolle ontmoeting met eenzaamheid. In een bijgaande briefwisseling met cultuurfilosoof Gerard Visser bespreekt Meertens de gelatenheid in relatie tot zijn werk. ‘Voor mijn nieuwe boek daal ik af in de existentiële eenzaamheid of stilte. Ik ben ervan overtuigd dat we ons leven vormgeven op grond van deze vaak als beangstigend ervaren diepte. Ik heb gewerkt aan een serie schilderingen op papier waarin ik deze afgrond van verlatenheid meermaals verken.’ – George Meertens. € 80,-www.georgemeertens.com ; contact@georgemeertens.com

Jaap Versteegh: Geloof in beeldhouwkunst, René van Seumeren (1923-1989). Zwolle: Waanders, 2023. n de Nederlandse beeldhouwkunst uit de 20e eeuw openbaart zich onder katholieke kunstenaars een fascinerende zoektocht naar een zuivere verbeelding van een Godsgeloof, in een samenleving die gekenmerkt wordt door secularisering. Deze ontwikkeling is goed te herkennen in het verfijnde werk van de beeldhouwer René van Seumeren. Er wordt stilgestaan bij zijn leven in Utrecht, Maarssen en Reek en zijn fraaie werken in de openbare ruimte. Centraal staat hier het veelzijdige beeldhouwwerk van deze integere kunstenaar, dat gekenmerkt wordt door respect voor traditie, grote beheersing van de techniek van de beeldhouwkunst en bovenal door liefde voor zijn medemens.In Geloof in beeldhouwkunst besteedt kunsthistoricus Jaap Versteegh uitgebreid aandacht aan zowel de jeugd en opleiding van René van Seumeren, als de kunstwereld van zijn dagen. Met dit boek, dat is voorzien van een voorwoord door Jan Teeuwisse, beschrijft Jaap Versteegh als eerste het leven en oeuvre van René van Seumeren. Dit boek verschijnt ter gelegenheid van het 100sete geboortejaar van René van Seumeren, tegelijkertijd met de gelijknamige tentoonstelling in het Vechtstreekmuseum in Maarssen. 144 pagina’s, 100 illustraties, paperback, € 24,95.

Gerrit Terpstra: 55 Alde Fryske Tsjerken, vijfenvijftig monumentale kerken in beeld. Dokkum: Uitgeverij Wijdemeer, 2023. Het 50-jarig jubileum van de Stichting Alde Fryske Tsjerken in 2020 was voor Gerrit Terpstra aanleiding om alle kerken van de stichting vast te leggen op lino´s. Alleen of met zijn vrouw Tineke bezocht hij alle 55 godshuizen. Hij maakte foto´s, liet het gebouw op zich inwerken en ging vervolgens in zijn atelier aan de slag met een tekening die de basis vormt voor een lino, een afbeelding die wordt uitgesneden uit een stuk linoleum en vervolgens met speciale inkt wordt afgedrukt op aquarelpapier. Van elke kerk maakte Terpstra een serie van twaalf afdrukken, deels met verf ingekleurd in verschillende kleuren. In het boek ‘55 Alde Fryske Tsjerken’ zijn al deze 55 linosneden opgenomen, inclusief de twaalf afdrukken. € 15,00.

Gitte Brugman, Han Steenbruggen: Tames Oud, Eiland van verlangen. Gorredijk: Uitgeverij Noordboek, 2023. De op Ameland geboren Tames Oud (1895-1953) is een uitzonderlijke Friese kunstenaar uit de vorige eeuw. Zoals veel Amelander jongens was hij in de eerste plaats een zeeman. Vanaf 1918 werkte Tames Oud in een suikerfabriek, als glasblazer, huisschilder en -decorateur, sjouwer en kroegbaas. Niettemin werkte hij steevast aan zijn oeuvre. In 1920 vestigde Tames Oud zich in België en volgde hij de Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Hij koos voor het vak ‘kunstschilder’ toen hij eind 1938 naar Den Haag verhuisde. Ondanks dat zijn werk sterk werd beïnvloed door Vlaamse pointillisten en expressionisten, bleef het een eigen karakter behouden. Zowel in zijn schilderijen, grafiek als tekeningen zocht Oud naar krachtige, eenvoudige vormen en koos hij onderwerpen uit het dagelijkse bestaan van boeren en vissers. De herinneringen aan zijn eiland van herkomst bleven daarbij altijd een rol spelen. Hardcover, 96 pag. € 25,00.

Egbert Modderman & Pieter Jan Kruizinga, Van aangezicht tot aangezicht. Leeuwarden: Jongbloed Media, 2023. In Van aangezicht tot aangezicht vormen schilderkunst en poëzie een uitdagende eenheid. Dertig schilderijen met daarop bijbelse taferelen van kunstschilder Egbert Modderman worden gecombineerd met gedichten van de Groningse dichter Pieter Jan Kruizinga. In zowel de schilderijen als in de poëzie kiezen schilder en auteur een andere invalshoek dan gebruikelijk waardoor de oude verhalen in een nieuw licht komen te staan. De gebrokenheid, de eindigheid en de kwetsbaarheid van het leven voeren de boventoon. De emoties die in de bijbelse verhalen te vinden zijn, vormen voor de makers een inspiratiebron voor hedendaagse kunst. Pieter Jan Kruizinga (1992) studeerde Theologie in Zwolle. Tijdens zijn studie ontdekte hij zijn passie voor poëzie en met name in de vorm van het Italiaans sonnet. In Kruizinga’s gedichten spelen de geneugten van het leven en de eindigheid ervan een belangrijke rol. Egbert Modderman (1989) is een Nederlandse kunstschilder die zich voornamelijk toelegt op het schilderen van bijbelse taferelen. In 2020 won hij voor zijn werk Rusteloos de ‘BP Young Artist Award’, uitgereikt door de ‘The National Portrait Gallery in London’ en sindsdien exposeert Modderman in binnen- en buitenland. Zijn stijl is figuratief met een dramatische insteek en toont, tegen een sobere achtergrond, levensgrote personages, die de toeschouwer vaak aankijken. Hardcover, €29.99.

 

OVER KERKEN

Jolanda Heven en Ellen Schat, Alde Tsjerken, Nije Luden. Dokkum: Douma, 2023. Vijftig Friezen uit verschillende sectoren vertellen over hun band met de Alde Tsjerken. Ze zijn onder andere actief op het gebied van cultuur, journalistiek, wetenschap, overheid en onderwijs. Maar ook donateurs en vrijwilligers. Alle vijftig verwoorden op hun eigen manier wat zo speciaal is aan kerken, hoe het gebouw met de geloofsgemeenschap is verbonden, of juist niet. Ook komen Nije Lûden aan bod, in de vorm van ideeën om kerkgebouwen voor nieuwe generaties te kunnen behouden, meer toegankelijk te maken voor de omgeving, of om een kerkgebouw tot ruïne te laten vervallen. De visies zijn verschillend en soms zelfs tegenstrijdig, maar allemaal komen ze voort uit betrokkenheid. Nieuwsgierig? Bestel het boek. € 19,95.

PARCUM VZW, Rik van Puymbroeck en Myriam Rispens, Kapel gezocht, 15.000 verhalen in beweging. Leuven: LannooCampus, 2023. Kapellen in alle maten, soorten en kleuren sieren ons straatbeeld. Als stille getuige overstijgen ze tijd en ruimte. Met ongekende schoonheid leggen auteur en fotograaf het vertederende fenomeen van de kapel vast. Welke plek krijgt ze in ons landschap? Welke verhalen en tradities kleuren dit erfgoed? Kapel gezocht daagt je uit om zelf op ontdekkingstocht te gaan naar de kapel in je buurt. Paperback, 168 blz. € 22,99.

PARCUM Pocket #1, Beeld en religie. Leuven: PARCUM, 2023. Deze eerste PARCUM Pocket gaat dieper in op de tentoonstelling 'In beeld geboren' (05.05 - 22.10.2023). Beeld en religie hebben al eeuwenland een complexe relatie. In de westerse – katholieke – cultuur is het beeld vandaag alomtegenwoordig. In de kerken kom je ogen tekort voor alle schilderijen en sculpturen van Christus en heilige mannen of vrouwen. Toch was het beeld ook binnen het christendom niet altijd vanzelfsprekend. ‘In beeld geboren’ neemt je mee doorheen de geschiedenis van het beeld. Vanaf het eerste beeld binnen het christendom, met de eerste abstracte symbolen tot de honderden portretten van Christus uit de 16de eeuw en later. Wat is een beeld? Wat kan het betekenen? En welke gevolgen kan een beeld hebben? Het zijn vragen waarop het christendom, het jodendom en de islam eigen antwoorden hebben geformuleerd. De rol die het beeld in de loop van de eeuwen kreeg toegewezen, bepaalt vandaag nog altijd hoe we ermee omgaan. Vierkleurendruk, 62 p. €10,-, Bestel

Herman Wesselink, Een sterke toren in het midden der stad. Verleden, heden en toekomst van bedreigde Nederlandse kerkgebouwen. Heerlen: Uitg. Leon van Dorp, 2023. Het Nederlandse kerkenlandschap van de negentiende en de twintigste eeuw is door de herwonnen godsdienstvrijheid, bevolkingsgroei, emancipatie van kerkgenootschappen en ontwikkelingen in de architectuur en liturgie bijzonder pluriform en omvangrijk. Voegen we het Nederlandse kerkelijk erfgoed uit eerdere eeuwen daar nog bij, dan kunnen we zelfs spreken van een van de rijkste en meest diverse kerkenlandschappen ter wereld. Dit indrukwekkende religieuze erfgoed is uniek en daardoor onvervangbaar. Door het al decennia dalende kerkbezoek is de toekomst van vooral de negentiende- en twintigste-eeuwse Nederlandse kerken echter onzeker geworden. Terwijl de oudere gebouwen vanwege hun leeftijd bescherming genieten, zijn sinds het midden van de vorige eeuw honderden ‘jonge’ kerkgebouwen gesloopt. Het behoud van de nog resterende gebouwen en hun vaak waardevolle interieurs en kunstschatten staat onder druk. In dit boek beschrijft architectuurhistoricus Herman Wesselink de Nederlandse kerkbouwgeschiedenis van de periode 1800 tot 1970 aan de hand van ontwikkelingen in de kerkgeschiedenis, architectuur, stedenbouw, liturgie en kunst. In de eerste twee delen komen de gebouwen van de drie grote kerkgenootschappen en verschillende dissenters aan de orde. Deel drie bespreekt de periode van afbraak en herbestemming van de kerkgebouwen die omstreeks 1960 inzette. Hiermee gepaard ging een gestaag groeiende waardering voor het jonge kerkelijke erfgoed, gevolgd door wettelijke bescherming van inmiddels ruim de helft van de nog bestaande kerkgebouwen uit de periode 1800-1970. In de 21e eeuw noopt het nog steeds toenemende aantal kerksluitingen tot het maken van ingewikkelde keuzes inzake de toekomst van kerkgebouwen. Daarom wordt in het derde deel van het boek een waarderingssysteem besproken, dat een bijdrage wil leveren aan zorgvuldig beleid en te maken keuzes. Paperback, 340 p., €39.95.

 

OVER KUNST VAN DE 15e EEUW TOT DE 19e EEUW

Frans Nies: Het einde der tijden voor ogen. Het werk van Jheronimus Bosch bezien in het kader van de apocalyptische eschatologie en de hervormingsbewegingen. Lierderholthuis: SPA uitgevers, 2023. Jheronimus Bosch (1450-1516) is vooral bekend vanwege zijn fantasierijke beeldtaal, met name de buitenissige figuren die een aantal van zijn panelen bevolken. Minder in het oog springend zijn de verschillende leden van de geestelijkheid, zoals nonnen, broeders, prelaten en zelfs de paus, die eveneens in zijn schilderijen voorkomen. Bijzonder daarbij is dat zij meestal in een voor hen ongunstige context worden opgevoerd. Zij vormen het uitgangspunt van deze studie die het werk van Bosch poogt te begrijpen vanuit de religieuze tijdgeest waarbinnen het tot stand kwam. Bosch leefde in een tijd waarin het falen van de clerus werd gezien als een belangrijke aanwijzing dat het einde der tijden aanstaande was. Dit zou mede worden aangekondigd door het optreden van de antichrist. Het boek gaat dieper in op deze angst, die volgens meerdere kerkhistorici van grote invloed was op het toenmalige denken en handelen. Zien we dat ook terug in het werk van de Bossche schilder? En in hoeverre was dit van invloed op de latere receptie van zijn werk, die de Spaanse monnik Fra de Sigüenza er rond 1600 toe noopte de schilder vrij te pleiten van ketterij? Hardcover, 304 pp. Rijk geïllustreerd. € 39,95.

Nadia Groeneveld-Baadj e.a., Brueghel: de familiereünie. Zwolle: Uitgeverij Wbooks, 2024. Ontdek het geheim van een van de belangrijkste families in de kunstgeschiedenis Voor het eerst zijn alle vijf generaties Brueghel verbonden in een tentoonstelling en boek. De kunstenaarsfamilie Brueghel, ook gespeld als Bruegel en Breughel, speelde tussen 1550 en 1700 een vooraanstaande rol in de Europese kunst. Tot op de dag van vndaag worden ze bewonderd om hun geestige en onderhoudende composities, uitzonderlijk vakmanschap en tijdloze, universele boodschap. In het boek bij de nu al spraakmakende tentoonstelling kijken we met nieuwe ogen naar de Brueghelfamilie, de tijd en de context waarin zij werkten. Wie waren de krachtige vrouwen in deze familie en wat was hun rol in de roem en het succes van de familie? We maken onder anderen kennis met Mayken Verhulst, de onzichtbare matriarch. Ze was een van de beroemdste kunstenaars van haar tijd en een slimme zakenvrouw, lerares, schoonmoeder en grootmoeder van de eerste en tweede generatie Brueghelkunstenaars. We maken ook kennis met Anna Maria Janssens en Clara Eugenia Brueghel, van wie kunst- en matronagenetwerken de machtigste artistieke families in Antwerpen met elkaar verbonden. Daarnaast presenteert het boek nieuwe inzichten over de invloed van de wereldhandel en het kolonialisme op het familiebedrijf. Hardcover, 192 p., € 29,95.

Pieter Bruegel: De Nederlandse spreekwoorden. Amersfoort: Bekking & Blitz, 2023. Het schilderij De Nederlandse Spreekwoorden van Pieter Bruegel de Oudere prikkelt als geen ander de fantasie en het voorstellingsvermogen van de kijker. Naast het plezier dat het kunstwerk als geheel schenkt, daagt het ons ook uit de boodschappen die het bevat te lezen, verklaren en begrijpen. Het is ongetwijfeld Bruegels bedoeling geweest dat de kijker die zelf moet ontdekken. De onwetendheid en onvolmaaktheid van de mens heeft hem zeker tot het schilderen van de Nederlandse spreekwoorden geïnspireerd. Hij wilde zijn tijdgenoten de weg wijzen naar waar het in het leven om gaat. Omdat in de loop van de tijden het menselijk gedrag geen wezenlijke veranderingen heeft ondergaan, hebben de beelden van Bruegel, zelfs in onze tijd, nauwelijks iets van hun actualiteit verloren. Daardoor blijft er van het schilderij zon bijzondere bekoring uitgaan. In deze uitgave worden 59 van Bruegels ruim 120 spreekwoorden afgebeeld. De keuze is niet alleen gebaseerd op de vraag of ze ook nu nog herkenbaar zijn en gebruikt worden. Er zijn ook, uitsluitend vanwege de fraai gekleurde en raak getypeerde figuren, details uit het schilderij opgenomen waarvan de betekenis ons weinig meer zegt. Een uitgave dus ter lering ende vermaak. € 19,90.

David de Haan, Arthur K. Wheelock Jr., Babs van Eijk e.a., Het Delft van Vermeer. Zwolle: Waanders, 2023. Delft was in de zeventiende eeuw een broedplaats van talent, een stad waar belangrijke innovaties plaatsvonden. Hier groeide Johannes Vermeer uit tot een schilder van wereldformaat. Helaas is er niet veel bekend over Vermeer, we weten niet eens van wie hij het vak leerde. Deze rijk geïllustreerde publicatie laat zien wat we wél weten en wat er te ontdekken valt in het Delft van Vermeer. Via sleutelfiguren in Vermeers leven krijgen we inzicht in het artistieke, intellectuele en sociale klimaat in het zeventiende-eeuwse Delft. Door in te zoomen op de wereld en de mensen rondom Vermeer krijgen we beter zicht op de meester, maar het mysterie over zijn genialiteit blijft intact. Nederlands en Engels, 144 pagina’s, 110 illustraties, luxe paperback, € 29,95.

Christiaan Vogelaar e.a., Rembrandt en tijdgenoten. Historiestukken uit The Leiden Collection. Zwolle: WBooks, 2023. Rembrandt en tijdgenoten presenteert 35 hoogtepunten uit de Nederlandse 17de eeuw, afkomstig uit een bijzondere privécollectie uit New York, The Leiden Collection. Voor het eerst in decennia keren deze schilderijen terug naar de stad waar zoveel van hun makers in de 17de eeuw leefden en werkten. Het omvat beroemde schilderijen van onder anderen Rembrandt van Rijn (1606-1669), die het principe omarmde dat om een groot meester te zijn men een historieschilder moet zijn. De kunstwerken vertellen mythologische, Bijbelse en allegorische verhalen en zijn van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Het topstuk Minerva in haar studeerkamer (1635) van Rembrandt staat centraal, met een rijke aanvulling van rechtstreeks aan hem verbonden schilders. Behalve leermeester Pieter Lastman (1583-1633), leerlingen Ferdinand Bol (1616-1680) en Arent de Gelder (1645-1727), zijn er ook verrassende historiestukken van Hollandse meesters als Frans van Mieris (1635-1681), Caspar Netscher (1639-1684) en Jan Steen (1626-1679). 160 pag., in samenwerking met Hermitage Amsterdam, circa 100 afbeeldingen in kleur, € 34,95.

Jeroen Giltaij, De vrouwen van Rembrandt. Zwolle: WBooks, 2023. In het leven van Rembrandt speelden drie vrouwen een belangrijke rol. Rembrandtexpert Jeroen Giltaij haalt de drie vrouwen in dit nieuwe boek over het voetlicht. Met Saskia Uylenburgh (1612-1642) huwde hij in 1634 en kreeg hij zoon Titus. Met Geertje Dircx (1610/1615-na 1656) had hij daarna een relatie. Hendrickje Stoffels (1623/1626-1663) werd zijn tweede vrouw en met haar kreeg hij dochter Cornelia. De vrouwen van Rembrandt beschrijft de levensverhalen van deze vrouwen, gebaseerd op archiefdocumenten. Van verschillende schilderijen, tekeningen en etsen van Rembrandt is aangenomen dat zij Saskia voorstellen. In dit boek wordt nagegaan of dat ook echt zo is. Geertje kon worden herkend in de vrouw die voorkomt op vier tekeningen en een schilderij van Rembrandt. De schilderijen en tekeningen van Rembrandt die Hendrickje heten voor te stellen werden bestudeerd. Maar een zeker portret van haar is niet bekend. Jeroen Giltaij schreef eerder onder andere Het Grote Gouden Eeuw Boek; Titus; Rembrandt 100 tekeningen en Het Grote Rembrandt Boek. Bekijk hier het inkijkexemplaar. €39,95 Bestel hier

Peter Biesboer, De Grote of St.-Bavokerk in de schilderkunst. Zwolle: WBOOKS in samenwerking met Stichting Vrienden van de Bavo, 2023. Het gezicht op Haarlem: wie kent het schilderij niet, zou je bijna zeggen. De mooie ligging van Haarlem en de Bavo die er hoog boven uittorent werd al vroeg in de zeventiende eeuw geroemd. Sindsdien hebben tal van belangrijke schilders zich laten inspireren door de Bavo: door haar majestueuze verschijning aan de horizon, door haar ligging in de stad en door haar interieur. Wereldberoemd zijn de panoroma’s vanaf de duinen door Jacob van Ruisdael (1628-1683), die de benaming ‘Haerlempjes’ kregen. Het weergeven van de schoonheid van de stad met de Grote Markt en de Bavokerk door Gerrit Berckheyde (1638-1698) werd zijn specialiteit. De verstilde interieurs van de kerk met zijn klare lijnen door Pieter Saenredam (1597-1665) wekken nog steeds grote bewondering. De achttiende-eeuwse topografische kunstenaars nemen ons mee op hun wandelingen in de pittoreske omgeving van Haarlem met de Bavo als baken aan de horizon. Later in de negentiende eeuw zullen Cornelis Springer (1817-1891) en Johannes Bosboom (1817-1891) de in verval geraakte schoonheid van de stad en de Bavo romantiseren. Gebonden, 204 p., afbeeldingen in kleur. € 39,95.

Pim Arts, Richard de Beer, Dirk Jan Schoon, Marike van Roon, René Lugtigheid, Madelief Hohé, Susan North, Ria Cooreman: Fashion for God. Religieus textiel uit Noord-Nederlandse schuilkerken 1580-1800. Zwolle: Waanders, 2023. Van oudsher zijn de priestergewaden bij uitstek de objecten waaraan in een kerk de meeste aandacht en het meeste geld werd besteed. Ze waren, en zijn nog steeds vaak, van een oogverblindende en hemelse schoonheid. Toen het voortbestaan van de katholieke kerk tijdens de Republiek bedreigd werd en katholieke schuilkerken niet herkenbaar mochten zijn vanaf de straat, werd aan de binnenkant gecompenseerd wat aan de buitenkant niet getoond mocht worden. In de zeventiende eeuw werden de gewaden gouden, zilveren en zijden uitingen van stil verzet, maar ook van een feministische agenda van de makers. Achter gesloten deuren werd letterlijk en figuurlijk alles uit de kast getrokken om het katholieke geloof uit te dragen. Gedragen baljurken met kleurrijke gebloemde Franse, Engelse en Chinese modestoffen werden door rijke, vrome vrouwen aan de kerk geschonken zodat er prachtige en bijzondere kerkgewaden van gemaakt konden worden. Zo kon het dus zomaar voorkomen dat er een priester in een roze gewaad met bloemetjes aan het altaar stond. Ca. 200 illustraties, Luxe paperback. € 34,95.

Helewise Berger, Ron Dirven, Atlas Van Gogh in Brabant. Zwolle: WBooks, 2023. De wereldberoemde kunstenaar Vincent van Gogh (1853-1890) woonde de helft van zijn leven in Brabant. Hij is geboren en opgegroeid in Zundert, zat op een kostschool in Zevenbergen en ging naar de hbs in Tilburg. Brabant vormde voor de jonge Vincent een belangrijke thuishaven, waarop hij vaak terugviel. In het dorp Etten tekende hij volop als beginnend kunstenaar en hij maakte in Nuenen een grote ontwikkeling door als schilder. Een aanzienlijk deel van zijn oeuvre kwam tot stand in deze streek. Diverse locaties dragen de sporen van zijn jeugd en zijn familie, liefdes en vrienden. De tekeningen en schilderijen die hij er maakte, zijn nauw verbonden met het Brabantse land. Hij nam de boeren en hun woningen tot model. Hij schilderde de natuur, de molens en de kerken in zijn omgeving. De Atlas Van Gogh in Brabant brengt deze bekende en minder bekende plekken voor het voetlicht. Het boek volgt Vincent op de voet langs de gebouwen, locaties en landschappen waar hij verbleef of zich liet inspireren. Gebonden, circa 100 afbeeldingen in kleur. €29,95.

Lisa Smit en Fleur Roos Rosa de Carvalho, Kiezen voor Vincent. Van familieverzameling tot Van Gogh Museum. Amsterdam: Van Gogh Museum, 2023. Bij de tentoonstelling Kiezen voor Vincent verschijnt het gelijknamige boek. Na de tragische dood van Theo, slechts een half jaar na het overlijden van Vincent, zette zijn weduwe Jo van Gogh-Bonger zich haar leven lang in voor het onder de aandacht brengen van de imposante nalatenschap van de broers. De internationale bekendheid van het werk van Van Gogh is in belangrijke mate te danken aan haar inspanningen. Om de collectie bijeen te houden, initieerde ir. Vincent van Gogh, de zoon van Theo en Jo die werd vernoemd naar zijn oom, de bouw van een museum. Dat opende in 1973 zijn deuren; in 2023 precies vijftig jaar geleden. Kiezen voor Vincent blikt terug en vertelt het verhaal van twijfel, tegenslag en triomf en toont vele topstukken en onbekende pareltjes uit de unieke collectie. Paperback, 144 p., illustraties. € 24.95.

Annemiek Rens met bijdragen van Jan van Zijverden en Mark Goslinga: Op reis met Vincent - Van Gogh in Drenthe. Zwolle: Waanders, 2023. Vincent van Gogh stapt op dinsdag 11 september 1883 op de laatste trein van Den Haag naar Hoogeveen. Hij verblijft daar enkele weken, trekt vervolgens naar Nieuw-Amsterdam/Veenoord en bezoekt Zweeloo. Het landschap maakt diepe indruk op hem. Overal om zich heen ziet hij landschappen die hem doen denken aan het werk van zijn grote voorbeelden: de Nederlandse landschapschilders uit de zeventiende eeuw, de negentiende-eeuwse School van Barbizon uit Frankrijk en zijn tijdgenoten van de Haagse School. Het inspireert hem om zelf aan de slag te gaan. De Drentse periode is een belangrijk moment in de ontwikkeling die Van Gogh als kunstenaar doormaakt en die hem uiteindelijk wereldberoemd maakt. Dit boek werpt een nieuw licht op misschien wel het minst bekende hoofdstuk in Van Goghs levensverhaal. 160 pagina’s, 200 illustraties, gebonden. € 29,95.