Triegel, Michael - BM - Patrik Scherrer

​Michael Triegel: Annunciatie

Heilsgeschiedenis

door Patrik Scherrer

De naakte vrouw op de met twee tafelkleden bedekte tafel roept vragen en verwarring op. Bewegingsloos, als opgebaard, ligt zij in een nis onder een stenen boog. Achter haar bedekt een hangend kleed deels de zwarte achtergrond. Boven haar voeten zweeft een engel, die ons aan de boodschappers in annunciaties uit de Renaissance doet denken. Maar hier is hij in tegenstelling tot de vrouw heel klein afgebeeld en terwijl hij feestelijk is gekleed, ligt de vrouw er naakt en stil bij. 

Is dit een aankondiging van Jezus’ geboorte of annunciatie? Is het niet respectloos om Maria zo bloot weer te geven? Waarom ligt ze op deze geïmproviseerde tafel? Waarom is ze in een nis geplaatst, die op een doorgang lijkt? Wat betekent het groene kleed achter haar? En waarom deze engel? Zo zijn er nog veel meer vragen te stellen bij dit raadselachtige schilderij. We moeten heel zorgvuldig gaan kijken om de betekenis van dit alles te achterhalen.

Beginnen we met de vrouw. Kaarsrecht verdeelt ze het beeld in een bovenste en onderste helft. Ze is onbeweeglijk maar niet dood. Haar ogen zijn open, haar armen houdt ze naast haar lichaam. Haar naaktheid lijkt opzettelijk en geeft bereidheid en overgave weer zonder seksueel getint te zijn. Ze ziet er eerder uit als een patiënt op een operatietafel of als een offerlam op een altaar. Deze vrouw lijkt bereid alles op te geven voor degenen die zij liefheeft. De dreigende zwarte achtergrond geeft aan dat haar leven in het geding zou kunnen zijn.

Liggend in een doorgang onder een boog beleeft zij een soort grenssituatie, tussen licht en donker, leven en dood. Op de grens hangt een groen kleed dat ook de centrale achtergrond van de liggende vrouw vormt. Met zijn groene kleur en bijna rechthoekige vorm zou het symbool kunnen staan voor de aarde. Met zijn afbeeldingen van bloemen en vruchten zou het kunnen herinneren aan het bijbelse Paradijs met in het midden de Boom des Levens en de Boom der Kennis. De rode zoom symboliseert misschien de cherubs die met vlammend zwaard het Paradijs bewaakt. Het is alleen van boven en van voren te betreden, waar de naakte vrouw op de tafel ligt. Zij ligt exact midden voor het kleed, zodat haar baarmoeder precies in het midden van dit symbolische Paradijs is geplaatst.

Voor dit groene doek verschijnt de vrouw als de nieuwe Eva. Zij is bereid om de hoogmoed van haar voorvaderen ongedaan te maken door haar nederigheid. Adam en Eva waren bang en hadden hun naaktheid voor de Heilige omhuld; maar de nieuwe Eva onthult zich zonder vrees. Op dezelfde plaats waar ooit zonde en wantrouwen heersten, komt nu, via het vertrouwen en de overgave van Maria, het heil in de wereld. Het granaatappelmotief op het kleed is een toespeling op leven en vruchtbaarheid. Op deze plaats, tussen de engel en Maria, verwijst het naar Jezus, de vrucht van haar schoot.

Als boodschapper uit een andere tijd en wereld begroet de engel haar met geopende handen, terwijl hij voorzichtig het onzichtbare Woord naar Maria draagt. ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God.’ Maria zei: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd’ (Lucas 1:28, 31, 35, 38, NBV). De kunstenaar accentueert de onvoorwaardelijke overgave van deze naakte vrouw, die zich blootlegt voor God om door hem als door een bruidegom genomen te worden, zwanger te worden en zijn kind onder haar hart te dragen. In haar vlees zal zijn Woord wonen, menselijke vorm aannemen en de vergankelijke weg van al het aardse leven gaan.

Door hoe zij hier ligt roept Maria een sterke herinnering op aan beelden van Jezus in zijn graf. Door haar Jawoord vervult de Heilige Geest haar met nieuw leven, zoals dat enkele decennia later met haar zoon zal gebeuren. Haar overgave loopt vooruit op de overgave van haar zoon aan het kruis, waarmee hij de verlossing en wederopstanding van de hele mensheid bewerkt.

******

Michael Triegel: Annunciatie, 2008, gemengde techniek, 75 × 106 cm., © VG Bild-Kunst, Bonn 2017 en Galerie Schwind GmbH, Leipzig.

Michael Triegel, in 1968 geboren in Erfurt, Oost-Duitsland, woont in Leipzig en is schilder, illustrator en grafisch kunstenaar. Hij studeerde schilder- en grafische kunst bij Arno Rink aan de Hochschule für Grafik und Buchkunst te Leipzig van 1990 tot 1995. Zijn schilderijen vertonen sterke invloed van de Renaissancekunst. Hij is een belangrijk vertegenwoordiger van de ‘Neue Leipziger Schule’ en kreeg vooral bekendheid met zijn portretten, waaronder een beroemd portret van paus Benedictus XVI uit 2010. Als Oost-Duitser groeide hij op in een kunstklimaat waarin onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan de communistische ideologie werd verlangd. Toen hij na afloop van de Koude Oorlog ongehinderd kon reizen en werken, ging Triegel zich bezighouden met onderzoek naar de relevantie van religieuze iconografie in de 21ste eeuw. Nadat hij diverse opdrachten voor katholieke en lutherse kerken heeft uitgevoerd, laat Triegel zich in 2014 dopen. Die Zeit noemde hem in 2015 ‘de beroemdste religieuze kunstenaar van Duitsland.’

Patrick Scherrer is de drijvende kracht achter de Duitse website Bildimpuls. Iedere veertien dagen plaatst hij daar een ‘beeldimpuls’. Hij richt zich daarbij op eigentijdse christelijke en religieuze kunst uit Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. Hij studeerde theologie en werkt met verstandelijk gehandicapten. Zijn boek Gott in Sicht? 33 Impulse zum christlichen Glauben aus der Pinakothek der Moderne verscheen in 2005 bij Schnell & Steiner in Regensburg. Op www.bildimpuls.de is ook veel informatie over kunstenaars, boeken, musea, tentoonstellingen en organisaties te vinden.

ArtWay beeldmeditatie 12 juli 2020