Reformatorische kunst - Ineke de Jong

De Biblebelt in het Catharijneconvent

door Ineke de Jong

Als echte dochter van de biblebelt bezocht ik de opening van de nieuwe tentoonstelling Bij ons in de biblebelt in museum Catharijneconvent. Tijdens de voorbereidingen ging Tanja Kootte met haar team grondig en zorgvuldig te werk. Wat zijn er veel gesprekken gevoerd en bezoeken afgelegd om de vinger achter de refocultuur te krijgen. Als ik eerlijk ben, is dit het waar ik het meest mijn zondagse hoedje voor afneem.

Het resultaat is de moeite waard. Geen stereotype clichés, maar echte binnenkijkers. Herkenbaar voor insiders (ik krijg de kriebels als ik de piekfijne interieurs van pasgetrouwde stellen zie), verrassend voor outsiders. En daarom een aanrader voor iedereen die weleens meer wil weten over zijn buurman zonder in eindeloze discussies over zondagsrust en Nashvilleverklaringen te belanden.

Het boegbeeld van de tentoonstelling is een vriendelijke oude dame uit Dordrecht, gefotografeerd door Sjaak Verboom in de serie zaterdag-zondag. Hij portretteerde vrouwen van allerlei leeftijden in hun doordeweekse en zondagse kleding. Verder is er kunst van Samuël Otte, Liesbeth Labeur, Martin de Heer, Tijs Huisman, Bert Bosch, Martijn Duifhuizen, Kees Wisse (muziek), Piet den Hertog, Jan den Ouden en enkele anderen te zien. Een heuse mix van insiders en halve outsiders.

Rondom de tentoonstelling is een uitgebreid activiteitenprogramma opgesteld. Daarin zitten veel verdiepende lezingen door wetenschappers die aangesloten zijn bij het Dutch Biblebelt Netwerk. Voor als je echt het naadje van de kous wilt weten over reformatorische jeugdcultuur, gereformeerde heiligen en man-vrouwverhoudingen.

Inmiddels is de tentoonstelling al een paar weken te bezichtigen. Overal in de media – van Facebook tot en met NRC – is er aandacht voor deze expositie. Er komen veel bezoekers naar het Catharijneconvent. Ik kreeg van verschillende bekenden de reactie dat ze omringd werden door bezoekers die lacherig en meewarig deden over de typische gewoonten van bewoners van de biblebelt. Tja, je kunt een tentoonstelling bezoeken om je blik te verbreden, maar ook om je eigen vooroordelen te bevestigen (omdat je via de NS een kortingsticket kreeg). Dan loop je achteloos aan het werk van Martijn Duifhuizen en Kees Wisse voorbij en weet je niet wat je aan moet met de authentieke kunstwerken van KORF-kunstenaars (KORF = Kunst Op Reformatorisch Fundament). Terwijl hun werken wat mij betreft juist het hart van de tentoonstelling vormen. Zij vertalen als christenkunstenaars hun eigen belevingswereld in beelden. Ze hadden van mij nog veel meer kunstwerken mogen laten zien. Van Martin de Heer bijvoorbeeld – zijn tekeningen zijn weergaloos.

Kunstenaar Martijn Duifhuizen schreef in zijn nieuwsbrief: ‘Er werd in de media wel opvallend veel op eenzelfde manier en weinig onderscheidend bericht: schrikken van een ballenbad, praten over de hoed en de rok en randzaken en voorbijgaan aan de kruisiging, het essentiële.’ Hij maakte een abstract drieluik met de kruisiging van Christus als thema. Er zijn vijf stoelen neergezet (van die stoelen met rieten zitting die geregeld in oude kerken staan). De bezoeker kan er plaatsnemen en luisteren naar een muziekstuk dat Kees Wisse bij dit kunstwerk componeerde. Het kan zomaar gebeuren dat je de beelden en bezoekers uit de vorige zalen achter je laat omdat je de echte wereld binnengaat. Achter al die tradities en gewoontes zit een geloof verscholen in een God, die zijn Zoon liet sterven aan een kruis. Je zou het soms bijna vergeten. Er is steeds opnieuw weer stilte nodig om Gods stem te horen. Eigenlijk had dit kunstwerk het slot van de tentoonstelling moeten zijn. Als het ‘amen’ van de preek.

Als alle zalen een nummertje zouden opschuiven, zou de laatste zaal de eerste geworden zijn. Ik ben benieuwd hoe je als bezoeker de tentoonstelling zou ervaren als het ‘ballenbad’ van Liesbeth Labeur het startpunt zou zijn. Je kunt als bezoeker natuurlijk ook het heft in eigen handen nemen en beginnen bij zaal 7. Als je toch je eigen koers bepaalt, dan zou ik niet op zondag gaan. De zaal met KORF-kunstwerken is dan gesloten voor het publiek door twee grote, witte gordijnen, die me onbewust deden denken aan het voorhangsel in de tempel. Misschien dat dit wel door het witte drieluik over de kruisiging komt, een kunstwerk dat je stilzet als je bereid bent om stil te staan.

*******

Over de auteur: Ineke de Jong – den Hartog (1982) is freelance kunsthistoricus en lid van een reformatorische gemeente. http://www.inekedejong.nu

Verantwoording beeldmateriaal:

1. Foto met jong stel in hun woonkamer: Uit de serie Gods bedoeling, foto Samuel Otte - museum Catharijneconvent Utrecht
2. Foto’s met de oude dame: Uit de serie Zaterdag/zondag, foto Sjaak Verboom - museum Catharijneconvent Utrecht
3. Foto uit het tekenboek van Martin de Heer: Martin de Heer
4. Foto’s drieluik kruisiging: Martijn Duifhuizen