Isings, J.H. Jr. - BM - Rob den Boer 2

J.H. Isings Jr.: Bijbelplaten

De Bijbel in beeld

door Rob den Boer

Herman Isings (Amsterdam, 1884) illustreerde gedurende zijn lange loopbaan vele Bijbels, kinderbijbels en andere christelijke boeken, naast het werk aan de schoolplaten waarmee hij faam verwierf.

Een mooi voorbeeld hiervan zijn de 61 tekeningen die Isings in 1918 maakte voor de kinderbijbel De Bijbelsche Geschiedenissen, naverteld door W.G. van de Hulst. Ook de versie voor kleuters, Bijbelsche vertellingen voor onze kleintjes uit 1926 van deze geliefde kinderboekenschrijver werd door Isings geïllustreerd. Hoewel Van der Hulsts teksten tegenwoordig als moraliserend worden gezien, wist hij als een van de eersten de bijbelverhalen te vertellen in een taal die voor kinderen begrijpelijk en aantrekkelijk was. Deze kinderbijbels werden door verschillende christelijke gezindten heen gebruikt en vele malen herdrukt. Zo groeiden veel mensen met de illustraties van Isings op.

Een ander omvangrijk werk was het boek Bijbelsche platen uit 1933, uitgegeven door het Nederlands Bijbelgenootschap, met 51 illustraties van J.H. Isings.

In 'David speelt voor Saul' tokkelt de jonge David op een lier om het lijden te verlichten van koning Saul, die met zijn hoofd leunend op zijn linkerhand in een stoel zit. Hij is depressief omdat God van zijn zijde was geweken. De cirkelvorm van het wapenschild op de achtergrond links keert terug in de ronde tafel rechtsonder, waarna de blik van de beschouwer via een speer, die schuin tegen een lage muur staat, weer naar boven wordt geleid. Het is een zeldzaam vredig moment tussen deze twee mannen, die al spoedig bittere concurrenten zouden worden.

Een naakte Eva (zie afbeelding geheel bovenaan) plukt in 'De eerste ongehoorzaamheid' een vrucht van de Boom van Goed en Kwaad. Links van Eva zien we een bijna rechtopstaande slang die haar probeert te verleiden – ze lijken bijna van mens tot mens te praten. Daarom moet de slang, nadat Adam en Eva van de Boom hebben gegeten, als straf van God voortaan op zijn buik kruipen. Mooi is dat de witgelaten vruchten in feite in de zwarte achtergrond de boom 'tekenen'. De parmantige pauw is hier afgebeeld als symbool van hoogmoed.

'Elia en de groote droogte' toont de profeet staande bij de beek Kerit voor een rotspartij. Hij draagt een lange vooruitwijzende baard en is gekleed in een eenvoudig gewaad. Het voorste grote rotsblok lijkt qua vorm wel een uitvergroting van zijn schedel. Een raaf laat een stukje brood vallen vlak voor Elia, een tweede komt ermee aangevlogen en in de verte nadert een derde. Drinken kon de profeet uit de beek, die op de prent eigenlijk nauwelijks te zien is. Diepte en compositie worden subtiel bepaald door verschillende grijstonen; alleen de raven en Elia's baard en haar zijn zwart.

Veel statischer is 'Jezus voor Pilatus'. Links op de tekening bewaakt een Romeinse soldaat de geboeide Jezus, terwijl Pilatus rechts op zijn troon zit. Donkere en lichte vlakken wisselen elkaar bijna evenredig af, waardoor een krachtig beeld ontstaat. Dat komt ook omdat Jezus en Pilatus elkaar recht in de ogen kijken en er buiten hen en de soldaat niemand aanwezig is, geen hogepriesters, geen schriftgeleerden, geen volk dat 'Kruisigt hem' roept. Dit is de Koning die de Joden niet willen tegenover de wereldse machthebber die niet weet wat hij met de situatie aan moet.

Isings maakte ook vijftig illustraties voor het wereldberoemde boek The Pilgrim's Progress (1678) van John Bunyan. Deze Nederlandstalige versie werd in 1928 onder de titel Christen- en Christinnereis uitgebracht. De Engelse baptistische prediker John Bunyan beschrijft hierin de kernwaarden van het christelijk geloof in de vorm van een allegorie, een verhaal in beelden aan de hand van een pelgrimsreis. Het is na de Bijbel een van de meest vertaalde christelijke boeken.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog en de jaren erna werkte Isings aan een serie van zestig bijbelplaten: 54 aquarellen in goudbruin sepia en zes in kleur, veertig over het Oude Testament en twintig over het Nieuwe Testament. Aanvankelijk werden deze in zwart-wit opgenomen in het boek De Bijbel behandeld voor jonge mensen (1949-1952) van Wolf Meesters. Kort na zijn dood in 1977 werden de Zestig Bijbelplaten alsnog door uitgeverij De Vuurbaak in Groningen in een kleurenalbum uitgegeven, ingeleid door Wolf Meesters. Voor Isings zelf was het zijn meest geliefde werk.

*******

J.H. Isings: David speelt voor Saul.  

J.H. Isings: De eerste ongehoorzaamheid, Bijbelsche platen, Nederlands Bijbelgenootschap, 1933. Bron: http://www.bijbelencultuur.nl.

J.H. Isings: Elia en de groote droogte, Bijbelsche platen, Nederlands Bijbelgenootschap, 1933. Bron: http://www.bijbelencultuur.nl.

J.H. Isings: Jezus voor Pilatus, Bijbelsche platen, Nederlands Bijbelgenootschap, 1933. Bron: http://www.bijbelencultuur.nl.

Johan Herman Isings (1884-1977) was de elfde van dertien kinderen uit een streng gereformeerd Amsterdams bakkersgezin. Zijn tekentalent viel al jong op, maar na de lagere school moest hij gaan werken bij een decoratieschilder. 's Avonds kon hij echter lessen volgen aan de Teekenschool voor Kunstambachten. Toen Isings negentien was, nam het geïllustreerde weekblad Timotheus al illustraties van hem op. Hij vervolgde zijn studie bij Nicolaas van der Waay, professor aan de Rijksakademie van beeldende kunsten. In 1908 voerde Isings inmiddels voor diverse uitgeverijen illustratie-opdrachten uit en kon hij in Soest een huis (Huize Clasina, later Huis In d'Opgang) laten bouwen onder architectuur van Adriaan Moen. Ook ontmoette hij Cornelis Jetses (Ot en Sien), die hem bij uitgeverij J.B. Wolters in Groningen introduceerde, waarvoor Isings als freelancer een reeks van 43 schoolplaten zou maken ten behoeve van het toen gangbare 'aanschouwelijk onderwijs'. Daarnaast illustreerde hij romans, kinderboeken, Bijbels, kinderbijbels, christelijke boeken, schoolboeken en gelegenheidskaarten. In de jaren ’30 verliet Isings de gereformeerde kerk, want hij was het niet eens met de kinderdoop en de uitverkiezingsleer. De Vergadering van Gelovigen bood hem een nieuw geestelijk onderdak, terwijl hij ook thuis samenkomsten ging houden. Geloven betekende voor hem concreet ontmoeten, niet per se kerkbezoek of lange theologische verhandelingen. Overigens maakte hij een grondige studie van de Bijbel en leerde zelfs Latijn en Grieks, zodat hij bijbelteksten in de grondtaal kon lezen. Kunst zag hij als 'het navormen wat God heeft voorgedacht. Een kunstenaar kan niet scheppen'. Daarom wilde hij graag iets van de goddelijke boodschap in zijn tekeningen uitdragen.

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdig oeuvre op als beeldend kunstenaar. Hij maakte series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe, later ook bijbelse onderwerpen als Jona en de vis. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Bermuda en de Verenigde Staten. Hij is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam en belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie http://www.robdenboer.nl.

Boek: J.A. Niemeijer, J.H. Isings, historischilder en illustrator, Kampen, 2000.

Lees ook de meditatie over de schoolplaten van Isings via deze link.

ArtWay beeldmeditatie 22 januari 2017