Kerk en kunst -> Artikelen kerk en kunst

Marc Chagall Vredesraam - Hélene Evers

Marc Chagall: Vrede

Vredevorst

door Hélène Evers

Het raam Vrede is het grootste gebrandschilderde raam van Marc Chagall. Het raam (12 x 7,5 m) beslaat de hele westgevel van de kapel van de Cordeliers in Sarrebourg, een gehucht in de Franse Vogezen. Het opvallendste in dit raam is wel dat Chagall drie keer Jezus afbeeldt. Geeft Chagall Jezus een centrale rol in de vrede?

Bij binnenkomst in de kapel wordt de bezoeker overweldigd door een schouwspel van levendige kleuren die de hele kapel met hun gloed overgieten. Helder, levend blauw is de hoofdkleur, het blauw van de lucht, de hemel. Het hart, het centrum van het raam, lijkt op een kleurrijk boeket bloemen van groen, oranje en rood. Het zou de levensboom kunnen verbeelden die we kennen uit het paradijs. Het boeket zou ook kunnen verwijzen naar de scheut uit de stronk van Isaï van waaruit het Messiaanse vrederijk opkomt.

Maar uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot 
 bloei. De Geest van de HERE zal op hem rusten: de Geest van wijsheid en inzicht. 
Jesaja 11: 1, 2

In het hart van het boeket staan een man en een vrouw als een innige eenheid in liefde verbonden. Man en vrouw geschapen naar Gods beeld.

God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem,
mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. Genesis 1: 27

Hoe kan dit nu dat Chagall man en vrouw, Adam en Eva, hier in het hart van de levensboom plaatst? Zij zijn toch weggestuurd uit het paradijs om te voorkomen dat zij zouden eten van de boom des levens? Dit tafereel van wegzending uit het paradijs heeft Chagall duidelijk weergegeven in de prachtige ramen van de kathedraal van Metz, ruim honderd kilometer ten noord-westen van Sarrebourg. Maar hier, in Sarrebourg, vormt het liefdespaar het hart van de levensboom. Wat drukt Chagall uit? Er is blijkbaar wel een mogelijkheid voor de mens om te eten van de levensboom. In het Bijbelboek Openbaring lezen we:            

Wie overwint zal ik laten eten van de levensboom in het paradijs. Openbaring 2:7

Rechts van de levensboom wordt het visioen van de profeet Jesaja weergegeven. We zien de wolf samen liggen met het lam, kalf en leeuw samen weiden en een kleine jongen die ze hoedt (Jesaja 11:6-9).

Opvallend is dat Jezus maar liefst drie keer wordt afgebeeld. Linksboven zien we Jezus hangend aan het kruis. Hij heeft om zijn lendenen de Joodse gebedsmantel. De mensen om het kruis zijn blij. Jezus zelf kijkt vredig, haast glimlachend. Aan zijn voeten zien we Abraham met de drie engelen: Abraham die voorbede doet voor de redding van Sodom. Speelt Jezus’ sterven een rol in de redding van de wereld?

Naast Jezus staat een ladder weergegeven. De ladder verwijst naar de Jacobsladder:

"Wat een ontzagwekkende plaats is dit,” zei Jacob, “dit is niets anders dan het huis van
God, dit moet de poort naar de hemel zijn.” Genesis 28:16-17

Boven de levensboom zien we Jezus afgebeeld als prediker. Jezus houdt de bergrede, waarin hij zegt:         

“Gelukkig zijn de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.” Mattheus 5:9

Linksonder zien we Jezus als de Vredevorst Jeruzalem binnenrijden op een ezel. David speelt erbij op zijn harp. We zien een verwijzing naar Mattheus 21:5:       

“Kijk, je koning is in aantocht, hij is zachtmoedig en rijdt op een ezelin.”

Drie keer Jezus in dit vredesraam. Jezus die spreekt over vrede, Jezus die sterft aan het kruis om zo vrede met God aan de wereld te geven en Jezus die zelf de Vredevorst is, die Jeruzalem binnenrijdt.

In zijn schilderijen geeft Chagall vaak de gekruisigde Jezus weer. Breed gedeeld is de opvatting dat Chagall Jezus (altijd) als de lijdende Jood afbeeld. Maar in de ramen legt Chagall onmiskenbaar andere accenten op de persoon van Jezus. In dit raam in Sarrebourg laat Chagall meer dimensies van Jezus oplichten. Zelfs bij de kruisiging zien we meer dan een lijdende Jood, we zien een vredige Jezus in de context van de voorbede van Abraham voor het behoud van Sodom.

Ieder die de ramen van Chagall bekijkt, zowel in Sarrebourg als in Metz en Zürich (Jezus als de Verrezen Heer in het centrale groene raam), ziet dat Chagall Jezus niet alleen als de lijdende Jood afbeeldt. Hij beeldt hem ook af als de Vredevorst en als degene die (net als Abraham) voorbede doet – “Vader  vergeef het hen” –  en  als degene die door zijn sterven verzoening brengt en vrede met God mogelijk maakt. En vrede met God is de diepste vrede.

*******

Marc Chagall: Vrede, 1974, gebrandschilderd glas in lood, 7,5 x 12 m, 900 kg. Chapelle des Cordeliers, Sarrebourg, Frankrijk.

Marc Chagall (1887-1985) is een van oorsprong Russische kunstenaar. Hij werd in zijn werk beïnvloed door zijn afkomst, het Russische getto Vitebsk en zijn joodse geloof. Zijn stijl werd beïnvloedt door het kubisme, fauvisme en surrealisme.

Hélène Evers is predikant in de Sionskerk, Protestantse Gemeente Zwolle. Zij houdt regelmachtig Bijbel & Kunstdiensten en heeft in 2014 een expositie georganiseerd met litho’s van Chagall.

ArtWay beeldmeditatie 18 september 2016