Kunstenaars

Isings, J.H. Jr. - BM - Rob den Boer

J.H. Isings Jr.

Tekenen vanuit Gods schepping

door Rob den Boer

Herman Isings (Amsterdam, 1884) zag kunst als 'het navormen wat God heeft voorgedacht. Een kunstenaar kan niet scheppen'. In zijn tekeningen wilde hij graag iets van de goddelijke boodschap uitdragen en daarom illustreerde hij o.a. veel (kinder)bijbels.

De opdracht die Isings naam zou vestigen, was het schilderen (in aquarel) van 43 historische schoolplaten voor uitgeverij J.B. Wolters in Groningen, tussen 1911 en 1970. Ze werden gebruikt voor het toen vernieuwende 'aanschouwelijk onderwijs', waarbij kinderen alles wat ze leerden zich ook voor moesten kunnen stellen. Hoewel Isings het liefst thuis in zijn atelier zat te werken, documenteerde hij zich altijd grondig voor zo'n historiestuk in bibliotheken en archieven. Ook bezocht hij waar mogelijk de oorspronkelijke locatie van zijn onderwerp, omdat hij vond dat de voorstelling historisch betrouwbaar moest zijn.

'Op den Dam, omstreeks 1665' was Isings eerste schoolplaat. De compositie is opgebouwd rondom twee vrouwen op de Dam wier blikken elkaar kruisen. Daartussen de Waag die tot 1808 midden op de Dam stond. Links het Paleis op de Dam, daarachter de Nieuwe Kerk, zoals we die ook nu nog kennen. Rechts was alles nog helemaal open en onbebouwd, de zeilen van de schepen op het Damrak zijn goed te zien, met op de achtergrond de toren van de Oude Kerk. Ook toen was er al internationale bedrijvigheid in dit handelscentrum, getuige de oosterse kooplieden met tulbanden.

Een bekende plaat is 'Het Behouden Huys op Nova Zembla' die Isings in 1925 schilderde. Centraal staat een rij mannen met hun geweren strak gericht op een terugdeinzende ijsbeer rechts. Zelfs uit de schoorsteen van Het Behouden Huys steekt een man met een geweer. Helemaal linksboven is het gestrande schip van Willem Barentsz te zien. De lucht is donker en somber, alles op het land ligt vol sneeuw en ijs, je voelt de snerpende poolkou. Linksonder symboliseren de kookpot en het brandhout op de grond de barre overwintering van Barentsz en zijn mannen.  

In 1795 trok een Frans leger Nederland binnen, dat hartelijk werd verwelkomd door Nederlandse patriotten die hoopten op bestuurlijke veranderingen. Bij Culemborg stak het leger de rivier de Lek over die op 15 januari van dat jaar geheel bevroren was. De Hollandse Waterlinie kon de Fransen niet tegenhouden. In 'Franse troepen trekken over de Lek' zie je de soldaten met het geweer over de schouder gewoon doormarcheren, voorbij het Veerhuis, terwijl de Franse generaal Pichegru het geheel overziet.

In 1927 schilderde Isings 'De Noormannen voor Dorestad'. Een Noorse legeraanvoerder staat op de loopplank van zijn schip met links een schild en in zijn rechterhand een stok met een wimpel, die de afbeelding in tweeën deelt. Links de Noormannen, die met hun schepen de wal veroveren en rechts de brandende stad. Dorestad was tot in de 9e eeuw een belangrijke handelsplaats die vanaf 834, enige tijd na de dood van Karel de Grote, meerdere maken door de Vikingen werd geplunderd. Heel subtiel heeft Isings de plaat op de zijkant van de loopplank, rechtsonder, gesigneerd.

Door deze opdrachten ging het Isings zakelijk goed, maar in 1916 overleden zijn vrouw en drie jonge kinderen kort na elkaar door ziekte. Isings woonde anderhalf jaar bij zijn vriend en vakgenoot Cornelis Jetses in Zeist om deze klap te verwerken. In 1918 hertrouwde hij met Elisabeth Niesten en kreeg met haar twee dochters en een zoon. In de jaren ’30 verliet Isings de Gereformeerde kerk, omdat hij het niet eens was met de kinderdoop en de uitverkiezing. Daarop sloot hij zich aan bij de Vergadering van Gelovigen en hield thuis samenkomsten. Hij beleefde zijn geloof het liefst in de concrete ontmoeting en had weinig op met de kerk en theologische verhandelingen. Overigens deed hij wel veel aan bijbelstudie en leerde zelfs Latijn en Grieks om bijbelteksten in de grondtaal te kunnen lezen.

Ook in Isings kunst was de ontmoeting belangrijk. In 1975 zei hij daarover: ‘Ik heb altijd de mens gezocht in mijn werk, me ingeleefd in de karakters die ik moest uitbeelden. Je kunt pas echt werken als je doordringt in het wezen van de dingen, de ziel, de geest, het innerlijk leven van de mensen.’ Herman Isings overleed twee jaar later, 93 jaar oud.

*******

J.H. Isings: Psalm 126:6, uit Timotheus. Geillustreerd weekblad, onder hoofdredactie van J.N.Voorhoeve - Den Haag. La Riviëre & Voorhoeve – Zwolle. Omslag Jaargang 26, jaren 1920 – 1921, zie http://www.jh-isings.nl.

Portretfoto Johan Herman Isings, 1898.

J.H. Isings: Historische schoolplaat 'Op den Dam, omstreeks 1665', zie http://www.jh-isings.nl.

J.H. Isings: Historische schoolplaat 'Behouden Huys op Nova- Zembla', zie http://www.jh-isings.nl.

J.H. Isings: Historische schoolplaat 'Franse troepen trekken over de Lek - 15 Januari 1795', zie http://www.jh-isings.nl.

J.H. Isings: Historische schoolplaat 'De Noormannen voor Dorestad', zie http://www.jh-isings.nl.

Johan Herman Isings (1884-1977) groeide op in een streng Gereformeerd Amsterdams bakkersgezin, als elfde van dertien kinderen. Van jongs af aan tekende hij veel en had hij grote belangstelling voor geschiedenis. Na de lagere school kreeg hij een baantje bij een decoratieschilder. Toen de jonge Isings op een keer in een Lutherse school een ruitje moest vervangen, zag hij schoolplaten hangen van Charles Rochussen (1814-1894). In de Tijdingzaal (leeszaal) van de Telegraaf verdiepte hij zich in tijdschriften met onder andere illustraties van de Tweede Boerenoorlog in Transvaal. 's Avonds ging hij tekenlessen volgen aan de Teekenschool voor Kunstambachten. Al op negentienjarige leeftijd wist Isings zijn illustraties gepubliceerd te krijgen in het geïllustreerde weekblad Timotheus. Vervolgens leerde hij bij Nicolaas van der Waay, professor aan de Rijksakademie, de fijne kneepjes van het vak. In 1908 was Isings een gerenommeerde illustrator die voor diverse uitgeverijen opdrachten uitvoerde. Hij kon het zich permitteren om in Soest een huis (Huize Clasina, later Huis In d'Opgang) te laten bouwen naar ontwerp van Adriaan Moen. Ook sloot hij vriendschap met Cornelis Jetses (Ot en Sien) en werd door hem geïntroduceerd bij uitgeverij J.B. Wolters in Groningen, waarvoor hij als freelancer een reeks van 43 schoolplaten zou maken. Daarnaast illustreerde hij romans, kinderboeken (o.a. Peerke en z'n kameraden van W.G. van de Hulst, Afke's Tiental van Nienke van Hichtum en Paddeltje van Joh. Been), bijbels, kinderbijbels, christelijke boeken, schoolboeken en gelegenheidskaarten. In 1982 was in het Centraal Museum in Utrecht en daaropvolgend in het Drents Museum in Assen de overzichtstentoonstelling 'De geschiedenis gekleurd' te zien. Ter gelegenheid hiervan verscheen een catalogus met een overzicht van de historische schoolplaten.

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdig oeuvre op als beeldend kunstenaar. Hij maakte series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe, later ook bijbelse onderwerpen, zoals Jona en de vis. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Bermuda en de Verenigde Staten. Hij is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam en belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie http://www.robdenboer.nl.

Boek: Jan A. Niemeijer, J.H. Isings, historischilder en illustrator, Kampen, 2000.

Lees ook de meditatie over de Bijbelse platen van Isings via deze link

ArtWay beeldmeditatie 14 augustus 2016