Terugblik op Symposium Platform Kerk en Kunst 2015

Kunst in de kerk

door Rob den Boer

Op 10 oktober 2015 hield het Platform Kerk en Kunst een symposium over kunst in de kerk. Vertegenwoordigers van kerken en beeldend kunstenaars inspireerden elkaar om na te denken over hoe kunst onderdeel kan worden van het kerkelijk leven, mede naar aanleiding van het 'Handboek voor kunst in de kerk' dat eerder dit jaar verscheen.

Het tweejaarlijkse symposium van het Platform Kerk en Kunst vond deze keer plaats in de Nassaukerk in Amsterdam. Een monumentaal gebouw uit de tijd van de Amsterdamse school waarin je je meteen iets dichter bij God voelt, zoals een kerk voor mij hoort te zijn. Beeld is van oudsher meer onderdeel van de rooms-katholieke liturgie dan de protestantse, waar het Woord voorop staat en kunst lange tijd een ondergeschoven kindje was. Na een algemene introductie door Anikó Ouweneel, memoreerde Ds. Klaas Holwerda van de Nassaukerk in zijn welkomstwoord daarom ook aan het feit dat de opdracht voor het bouwen van de gereformeerde Nassaukerk (1925-1926) uiteindelijk werd verleend aan een rooms-katholieke architect, H.G. Krijgsman.

Foto: Rien Wattel

Kunst in de kerk

Het onderwerp beeldende kunst blijkt een kerk in deze tijd ook goed vol te kunnen krijgen. Uit het hele land waren kunstenaars, commissieleden van kerkelijke kunststichtingen en voorgangers gekomen om het ochtendprogramma met drie lezingen en na de lunch workshops te volgen rond het thema: 'Geloof in beeld – helend en meedelend'. Het organiserend Platform Kerk en Kunst is ontstaan uit een aantal bestaande initiatieven uit de wereld van kerk en kunst. Het wil kunst vanuit een oecumenische gedachte opnieuw introduceren in de kerk met een goed oog voor kwaliteit en professionaliteit.

Ds. Anne Marijke Spijkerboer hield een voordracht over de 'Verhouding kunst en theologie/kerk'. Sinds enkele jaren geeft zij een leergang kunst en kerk voor predikanten en pastores, die zij de volgende vraag stelt: wat verwachten jullie van kunst in jullie werk? Er is immers al veel aan teksten, muziek, overwegingen en meditaties in de kerk. Reacties zijn onder andere dat kunst mensen de kerk in kan trekken en dat we leven in een beeldcultuur waar we 'iets mee moeten'. Beelden kunnen volgens ds. Spijkerboer helend werken, als zij een lijden tonen dat de kijker kan betrekken op zijn eigen leven. Zij legde dit uit aan de hand van een werk van Armando (Das Tier, 2005) en Berlinde de Bruyckere (In Doubt, 2007-2008). Rauwe beelden die de kijker op twee totaal verschillende manieren met lijden confronteren. Jezelf dwingen ernaar te blijven kijken geeft rust, omdat het beeld op je inwerkt en er dus mag zijn, omdat het wel ergens over gaat. Wie zo'n kijkervaring aan kan, kan nog veel meer aan.

Pim van Dijk richt al dertig jaar kerken opnieuw in en liet onder het motto 'Sacraliteit hangt deels af van harmonie' voorbeelden zien van hoe hij dat doet. Aan de hand van een foto van een bos legde hij uit dat hij zoekt naar een ruimte die zonder woorden al uitnodigt tot ontmoeten, contemplatie, gebed en verstilling. In die zin is ook een bos een kathedraal. Om een dergelijke sacraliteit in een kerkgebouw te bereiken, is het belangrijk dat de ruimte rust en harmonie uitstraalt en in balans is. Kerken zullen ook mee moeten gaan met de veranderende beleving in liturgie bij de mensen. Daar hoort een eigentijdse vormgeving van een kerkinterieur bij, die past bij de geloofsbeleving in het hier en nu. Meer informatie: www.pimvandijkdesigns.nl.

Janpeter Muilwijk (1960, woont en werkt in Middelburg) is beeldend kunstenaar en werd vertegenwoordigd door Platform-secretaris Rien Wattel die een indrukwekkende tekst van Muilwijk voordroeg over zijn werkwijze en een aantal projecten. Muilwijk neemt vaak gebeurtenissen uit zijn eigen leven als aanleiding voor nieuw werk, zoals geboorte en opgroeien, conflict en vriendschap, ouderdom en dood, die hij verbindt met verhalen uit de Bijbel. Deze thema's abstraheert hij tot vragen over Oorsprong, Doel en Zin, die hem inspireren om iedere keer weer nieuw werk te maken. In opdracht van de Broederschap OLV in den Bosch maakte hij in 2007 een nieuwe Schutsmantel voor de Zoete Lieve Vrouwe van de St. Jan. Hoewel protestant, wist hij toch een 'verbindende' mantel te ontwerpen. Het wandtapijt 'Verweven' voor de Nieuwe Kerk in Middelburg is maar liefst 11,2 meter hoog en verbeeldt de levensweg van de mens aan de hand van Bijbelverhalen. Dit jaar realiseerde Muilwijk op een muur in het CBK Zeeland een tijdelijke muurschildering van 10,5 x 2,5 meter, met als titel: 'GOoD word - word GoOD'. Meer informatie: www.janpetermuilwijk.com.

Workshops

's Middags woonde ik de workshop 'Ervaringen met exposities in de kerk bij'. De deelnemers waren allemaal op een bepaalde manier betrokken bij kunst in de kerk, als kunstenaar of als lid van een werkgroep kunst in de kerk. Het is niet gemakkelijk om een eigen praktijk op te bouwen als kunstenaar, zeker omdat je vaak zelf voor alle kosten op moet draaien en er meestal geen expositievergoedingen worden betaald. Er ontstond een enerverend gesprek dat helaas veel te vroeg moest worden afgebroken omdat de tijd om was. Andere workshops gingen onder meer over 'Schoonheid', 'Performancekunst in de liturgie', 'Psalm in beeld' en 'Kunst kijken en geloofsleren'.

Kunstvesper

Het symposium werd afgesloten met een Kunstvesper rond het thema 'Beweging'. Gedichten, bijbellezing en een Keltisch gebed werden afgewisseld met klassieke Ierse en Keltische muziek, die werkelijk prachtig werd uitgevoerd door Trio Merain (Mieke Manschot, zang en percussie, Sandra Wallner, viool en Mirjam Rietberg, harp). Beeldende kunst werd ingebracht door schilderijen van Roland Broekhuis, die geboeid is door de energie die ons drijft en op uiteenlopende manieren zichtbaar is. Die kan bestaan uit bewegende cellen (moleculen) waarin zich van alles afspeelt, maar ook uit de sociale omgang tussen mensen en culturen. Broekhuis verbeeldt dit met intens kleurgebruik en door met talloze streepjes verf een soort van reliëf op het doek te creëren.

Zo kwamen we aan het einde van een inspirerende dag. Het is goed om te zien dat ook in kerkelijke kringen een hernieuwde belangstelling voor kunst is ontstaan, als vanzelfsprekend onderdeel van liturgie en ruimte.

Meer informatie: http://platformkerkenkunst.nl 

Voor de toespraak van Anne Marijke Spijkerboer op het symposium, klik hier.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in www.beeldendekunstjournaal.nl 2015, nr.5