Hammershoi, Vilhelm - BM - Libbie Weber

Vilhelm Hammershøi: Slaapkamer

Een kamer vol vragen

door Libbie Weber

Het licht in de schilderijen van Vilhelm Hammershoi is zacht en gedempt. Toch staat hij bekend als de Deense schilder van het licht. Als je zijn schilderijen langer bekijkt, begint het licht te schitteren te midden van de vaak grijzige tonen van zijn palet. Het doet me denken aan het schilderij Moeder van Whistler en de schoonheid van dat ingetogen werk.

Hammershois licht is zo subtiel als het licht gereflecteerd door een parel. Parels zitten verborgen in afzichtelijke grillige oesterschelpen. Maar open je zo’n schelp, dan ontdek je een verrassende schoonheid, rond en wit, met een wit waar alle kleuren van de regenboog zacht doorheen schemeren. Op het schilderij hierboven is dit wit zelfs nog meer gevarieerd door de grijzen die de lichte plekken omringen en door het zwarte silhouet van de vrouw.  

Ik wist niet eens van het bestaan van deze Deense schilder, totdat ik Slaapkamer onlangs zag in een van de headers van ArtWay in combinatie met drie andere schilderijen van vrouwen bij het raam. De schilderijen trokken mij aan. Ik voelde me vooral aangetrokken tot de Hammershoi, omdat deze het meest gedempt is qua kleur en toch het lichtst. Op een wonderlijke manier straalt het werk hoop uit.

Het is een kamer vol vragen. De kijker vraagt zich af waarom de vrouw zich daar helemaal alleen ophoudt en waarnaar ze kijkt, en of dat wel iets stoffelijks is. Ziet ze de kale bomen daarbuiten? De meest linkse boom bevat in feite een van de weinige kleuraccenten in het schilderij: oker, een echo van de poot van het rechterbed – kleine vleugjes warmte.

Wacht de vrouw op iets of iemand, haar onzichtbare handen ineengevouwen? Zo ja, dan is het wachten zelf de vraag of de vele vragen samengebald in de ene handeling van het stil daar staan: vragen over wat, waar, waarom en hoe en misschien, daar we als mensen relationele wezens zijn, vooral over wie. Net als het licht in het schilderij lijken de vragen gedempt, maar niet minder diep.

Wat hangt er aan de muur boven het rechterbed? Eerst dacht ik aan een ingelijste spreuk of gedicht, maar het is waarschijnlijk eerder een kleine mistige spiegel, die ons eraan herinnert dat, terwijl zij naar buiten kijkt, wij naar binnen kijken en onszelf vragen stellen. We zien onszelf ‘wazig’ gereflecteerd in de spiegel, alsook in het hele werk.

We zien ook, in tegenstelling tot de vrouw zelf, een grote parelwitte driehoek van licht om de vrouw heen, gevormd door de vensterbank en de gordijnen. En de raamkozijnen vormen een hoog kruis boven haar hoofd. Ik weet niet of Hammershoi in God geloofde, maar als christen springen die vormen er meteen voor mij uit en vullen ze de kamer met geloof, hoop en liefde, ondanks de stilte en eenzaamheid.

Zij kijkt naar iets buiten en binnenin haar dat wij niet kunnen zien. Maar wij zien de werkelijkheid om haar heen zoals zij die niet kan zien. Wat wij zien vertelt over lijden, maar ook over hoop als een mysterieus oplichtende realiteit.

*******

Vilhelm Hammershoi: Slaapkamer, 1890, olie op doek, 73 x 58 cm. Privécollectie.

Vilhelm Hammershoi werd in 1864 in Kopenhagen geboren. Hij woonde in de oude stad, waar hij zijn meeste werken vervaardigde, hoewel hij ook veel door Europa reisde. Zijn vrouw Ida was vaak het enige onderwerp in zijn schilderijen. Hij stierf in 1916.

Libbie Weber is een Anglicaans priester werkzaam bij de The Fellowship of St. Barnabas, Albuquerque, NM, USA. Ze gebruikt vaak kunstwerken als basis voor preken en retraites. Ze werkt parttime als bibliothecaresse en volgt momenteel een cursus in ‘Formative Spirituality’ aan de Epiphany Academy, Pittsburgh, PA, USA, die werd opgericht door de Nederlandse katholieke priester en theoloog Adriaan van Kaam.

ArtWay beeldmeditatie 19 juli 2015