Handboek voor kunst in de kerk - Aniko Ouweneel

Boekpresentatie 9 mei 2015 Maartenskerk Doorn

Toespraak door Anikó Ouweneel-Tóth

Graag begin ik met een citaat uit het Handboek voor kunst in de kerk. Het is van Jean-Jacques Suurmond, uitgesproken in deze kerk tijdens het symposium Kunst, Kerk en Kwaliteit van het Platform Kerk en Kunst in 2013:
 
“Kunst is een geschenk van de Gekruisigde die onze afgodische reductie van de werkelijkheid doorbreekt en een stroom van creatieve beelden vrijmaakt, een geestesgave waardoor de wereld wordt vernieuwd. Echte kunst toont dat ons bestaan is aangelegd op glorie – op de dieptestructuur van de wereld, ook genoemd het koninkrijk van God. Evenals gebed, scherpt kunst onze aandacht en loutert onze blik zodat we daarvan een glimp opvangen. In een wereld vol lelijkheid, leugen, lijden en bedrog, is kunst een sacrament van hoop. Wanneer we iets moois of nieuws zien, een kunstwerk dat ons raakt, beseffen we dat het bestaan meer is dan de ziekte die ons treft of de rampen op het journaal. Ons perspectief verschuift en even delen we het intuïtieve weten van de mystici dat ten diepste alles goed is.”  - Einde citaat.

De kerk is eraan toe om de kracht van het beeld en het levende VOORBEELD opnieuw te ontdekken. Het conceptuele denken heeft voor veel kerkgangers veel van zijn zeggingskracht verloren. 

Tegelijk begint de wereld moe te worden van de overmaat aan verontrustende beelden en verlangt zij naar beelden die niet (of niet alleen maar) 'storend' zijn, maar rust bieden en ons laten uitkomen bij een waarheid die VERLICHTING brengt. In de tentoonstelling ‘Art is Therapy’ die het Rijksmuseum in 2014 presenteerde, mocht precies dit het geval zijn: kunst als oase van zin in een soms zinloos lijkende wereld. 

Maar hoe ontstaan authentieke kwalitatief hoogstaande beelden die waarheid communiceren? Die ontstaan door VOORBEELDEN van vlees en bloed; mensen die leven uit verticale en horizontale relaties en verlangen naar betekenis. Voorbeelden die existentiële vragen durven stellen, durven te worstelen, zoeken en experimenteren en soms een antwoord vinden. Zij ontdekken en raken bewogen over dat wat God beweegt. Hun leven brengt kiemen van waarheid voort in een verwarrende wereld; kiemen van VERLICHTING in hun eigen leven en het leven van anderen. 

Dat is pas kunst, dat is LEVENSKUNST! 

Deze levenskunst, gepaard met vakmanschap, kan worden toegepast op alle terreinen van het leven. Het kan uitdrukking vinden op een doek, in steen, in een installatie of performance. 

Christus is het grootste voorbeeld van levenskunst die gekenmerkt wordt door een waarheid die verlichting brengt. Hij communiceerde zijn boodschap krachtig en eenvoudig door vaak in beelden te spreken. Dan reed hij op een ezel Jeruzalem binnen, waste de voeten van zijn discipelen, of brak het brood.

Veel christenen zijn moe van alleen maar een concept-gericht geloof. Zij verlangen naar beelden die het geloof op andere wijzen gestalte geven. 
Veel westerlingen zijn moe van de verontrustende beelden die tot hen komen en verlangen naar beelden die zin geven en een rustpunt in het bestaan. 
In de kerk komen beide werelden samen. Dat wil zeggen: in de kerk kúnnen zij samenkomen... 

Wat heeft de kerk nodig om het gelovige beeld bij de vermoeide westerling te brengen? 

Ten eerste: VOORBEELDEN. Mensen die durven te leven wat zij geloven. Mensen die in en vanuit relaties leven en met vallen en opstaan een zekere wijsheid en doorleefdheid hebben verworven. Mensen die krachtig blijven staan voor hun idealen. Ware levenskunstenaars. 

Ze zijn er! Ze zijn onder ons. En sommigen van die voorbeelden zijn tevens kunstenaars, vormgevers en performers, en krijgen het voor elkaar zichzelf als voorbeeld vast te leggen in sprekende beelden. Maar om als kerk hiervan te profiteren is wel openheid nodig. 

Dat brengt mij tot een tweede punt van wat nodig is om als kerk het gelovige beeld bij de vermoeide westerling te brengen. Het is nodig om weer te LEREN KIJKEN EN ZIEN: zien met de verlichte ogen van het hart, zien zonder vooroordelen, geheel opgaan in wat we zien, leren ondergaan, ons verwonderen, ontmoeten in plaats van beheersen! 

Dat vraagt veel oefening: oefening om te zien wat tot ons spreekt en tot ons spreken kan! 

Daarom, last but not least: wat de kerk nodig heeft is een HANDBOEK waarin de expertise op het terrein van het beeld is gebundeld vanuit de breedte van de oecumene. Een boek vol ervaringen, goede voorbeelden en tips om van elkaar te leren, geïnspireerd te raken en de wereld opnieuw te bekijken door beelden, gezien door de ogen van voorbeelden. 

Het is de wens van de makers van dit handboek dat het gelovige voorbeeld de vermoeide westerling weer mag aanspreken in de vorm van een aansprekend beeld. We hebben een krachtig voorbeeld aan onze zijde, namelijk het voorbeeld van Jezus Christus. Want ook hierin was hij een voorbeeld: zonder beelden sprak hij niet.