Inleiding Handboek kunst in de kerk - M. Hengelaar

Een inleiding in beelden op het Handboek voor kunst in de kerk

uitgesproken bij de boekpresentatie op 9 mei 2015

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Ik heb een eenvoudig en kort filmpje van een minuut of vijf gemaakt als een inleiding op het handboek. Een inleiding in beelden. Het geeft een eerste indruk van welke afbeeldingen u in het boek tegen kunt komen. Het geeft ook een eerste indruk van de kunst waarover het in het boek gaat. Daarbij zal al snel duidelijk worden dat het boek vooral inzoomt op kunst in heel gewone kerken van heel gewone gemeentes. Niet in eerste instantie op de meest spectaculaire en spraakmakende kunstprojecten die hier en daar in Nederlandse kerken plaatsvinden, maar op kunst die geïntegreerd wil worden in de eredienst en het gemeentelijk leven. Het boek heet niet voor niets een handboek: het wil dienstbaar zijn aan de zich snel uitbreidende praktijk van een rijker beeldgebruik in de kerk, of het nu gaat om het kerkinterieur, de prediking of de beamer. 

Ik heb voor dit filmpje afbeeldingen uitgezocht uit het boek aan de hand van drie thema’s, allereerst schoonheid, dan veelkleurigheid en ten slotte betekenis.  

Bij kunst in de kerk gaat het voor mij over meer dan de schilderijen of ramen in een kerk. Het gaat wat mij betreft in de eerste plaats om meer schoonheid in onze kerkgebouwen, om zorg voor de ruimte en hoe die eruit ziet. Want God is een God van schoonheid en de eredienst vraagt daarom om een bedding van schoonheid, want die verwijst naar God en hoort bij de God van de schepping. 

Daarom begint het filmpje met afbeeldingen van kerkarchitectuur, van kerkinterieurs en van de inzet van design in het kerkgebouw, of het nu gaat om een doopvont, de liturgische tafel of een gedenkplaats voor overledenen.

Vervolgens laat het filmpje iets zien van de veelkleurigheid van de kunst in de kerk. We zien afbeeldingen van gebrandschilderde ramen, van een muurschildering, wandtapijten, installaties, objecten, een foto, beelden en schilderijen. Sommige werken zijn figuratief, andere abstract, weer andere conceptueel. Bovendien zijn ze van kunstenaars uit allerlei verschillende achtergrond en zijn ze te vinden in kerken van allerlei kerkgenootschappen: van protestants tot katholiek en remonstrants tot reformatorisch.

Bij kunst in de kerk gaat het natuurlijk niet alléén om schoonheid. Het gaat net zozeer of misschien zelfs nog wel meer om wat de kunst te vertellen heeft en ons laat zien. Dat komt uit in het derde deel van het filmpje dat begint met het drieluik Schepping en herschepping van Foke Stribos. Als u erop let, zult u waarschijnlijk de lijn van schepping, zondeval, verlossing en nieuw leven wel kunnen ontdekken. 

Het filmpje sluit af met wat afbeeldingen van een kunstproject in een gemeente. Het gaat in het handboek tenslotte niet alleen om werken van professionele kunstenaars, maar ook om allerlei creatieve projecten die in een gemeente kunnen opbloeien ter verrijking van allen.

Natuurlijk zult u door de noodzakelijkerwijs snelle opeenvolging van de beelden de kunstwerken niet in hun volle diepte kunnen doorgronden. Het gaat om een eerste indruk. Ik zou haast zeggen: u zult toch echt het boek zelf moeten aanschaffen om de werken volledig recht te kunnen doen.

Tot slot nog een woord over de muziek. De muziek bij de beelden is een 16e-eeuwse toonzetting van de Geneefse Psalm 2 met twee variaties. Dat maakt dat de muziek als vanzelf al verschillende delen in zich heeft, die de driedeling in schoonheid, veelkleurigheid en betekenis ondersteunen. Maar ook om een andere reden vond ik deze muziek eigenlijk wel passend. Net als beelden en schilderijen werd ook de meerstemmige kerkmuziek in de 16e eeuw uit de calvinistische kerken geweerd. Dit soort psalmzettingen werden alleen thuis gezongen en gespeeld, met de stemmen en instrumenten die daar op dat moment voorhanden waren. Net zoals de koorzang zich in de vorige eeuw echter weer een plek wist te veroveren in vele protestantse kerken, is dat nu ook het geval met de beeldende kunst. Daarom hoor ik in deze muziek een geluid van hoop. 

Link naar het filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=IP2uAdcKZlo&feature=youtu.be