Wodiczko, Krzysztof - BM - Herma Kerssies

Krzysztof Wodiczko: Vredesmonument Hiroshima

Wat is vrede waard zonder vrijheid?

door Herma Kerssies

Het is 7 augustus 1999. Net als elk jaar worden ook nu weer de slachtoffers van de atoombomaanval op Hiroshima in 1945 herdacht. De herdenking vindt plaats bij de Atomic Dome in Hiroshima, één van de weinige bouwwerken in de wijde omgeving dat is blijven staan tijdens het bombardement. Het gebouw fungeert inmiddels als vredesmonument. Aan de overzijde van de rivier staan ruim 5.000 mensen te kijken naar dit indrukwekkende bouwwerk. Uit tien grote luidsprekers klinkt de stem van een jonge vrouw. Haar gezicht zie je niet. Je ziet enkel haar handen boven het water bewegen, terwijl ze spreekt. Zonder dat haar gezicht zichtbaar is, vertelt zij haar persoonlijke en aangrijpende verhaal over de dagelijkse gevolgen van het bombardement, precies 54 jaar geleden.

In 39 minuten verschijnen de handen en klinken de stemmen van veertien inwoners van Hiroshima. Veertien verschillende verhalen van mensen uit diverse lagen van de bevolking en verschillende generaties. Deze verhalen leggen de verborgen psychische, ethische en politieke gevolgen van het bombardement bloot. Je hoort de verhalen van overlevenden, die de officiële ‘rechtvaardiging’ van de Amerikaanse aanval onder ogen moesten zien. Van tweede generatie slachtoffers, die dagelijks lijden onder de psychische mishandeling van getraumatiseerde oorlogsveteranen. Van slavenarbeiders uit Korea die nooit als gelijkwaardige slachtoffers werden gezien. Van hen die in Hiroshima zijn geboren en gestigmatiseerd worden door het vooroordeel en de ongegronde angst dat zij genetische afwijkingen hebben, die een gevaar vormen voor de samenleving.

Het idee voor deze openbare projectie is van Krzysztof Wodiczko. Een jaar eerder, in 1998, heeft hij tijdens het Hiroshima International Animation Festival de Hiroshima Art Prize ontvangen. Deze prijs wordt elke twee jaar uitgereikt aan een kunstenaar die met zijn of haar werk een bijdrage levert aan de wereldvrede. Aangezien Wodiczko van mening is dat hij deze prijs niet verdient, neemt hij de prijs alleen aan op voorwaarde dat hij de rest van zijn leven zal proberen zich de prijs waardig te betonen.

Vrede is voor Wodiczko niet slechts de afwezigheid van oorlog. Hij zegt: ‘Als vrede betekent dat je niet voor je mening mag uitkomen, geen kritiek mag uiten, je recht van meningsuiting niet mag verdedigen, dan is de vrede niets waard.’ Dit soort vrede doet hem denken aan zijn jeugd in Polen onder het communistische regime. Dat is het einde van de democratie, waarvan de gevolgen net zo groot kunnen zijn als de gevolgen van een oorlog.

Met de projectie heeft Wodiczko de Atomic Dome tot leven gewekt met stemmen en gebaren van inwoners van Hiroshima. Verschillende generaties komen aan bod: zij die het bombardement gezien hebben en het hebben overleefd, hun kinderen die het zich nog steeds herinneren, hun kleinkinderen en achterkleinkinderen. Op deze manier verbindt Wodiczko al deze generaties met elkaar en laat hen vertellen wat het bombardement vandaag de dag nog voor hen betekent in het leven van alledag.

Het verbinden van mensen uit verschillende lagen van de bevolking en uit verschillende generaties is een thema dat Wodiczko vaker toepast. Er gebeurt iets bij de toeschouwers wanneer ze elkaars verhalen horen, verbanden gaan leggen, verhalen delen. Zo was er tijdens de herdenking in 1999 een meisje dat voor het eerst haar verhaal vertelde over de sfeer bij haar thuis. Ze sprak voor het eerst over haar gevoelens tegen haar eigen familie, staand tussen de 5.000 toeschouwers. Soms is het makkelijker om eerlijk te zijn tegen een grote mensenmassa dan tegen de mensen die het dichtst bij je staan. De vraag is wat het effect van zulke getuigenissen is. Het antwoord van dit meisje luidt dat de situatie nu is verbeterd. Ze zegt:

‘Hiervoor zwegen we. Nu discussiëren we erover en dat is vrede.’

*******

Krzysztof Wodiczko: Vredesmonument Hiroshima, 1999,  videoprojectie, 39 minuten, Atomic Bomb Dome, Hiroshima.

Krzysztof Wodiczko (1943) is geboren in Warschau. Hij woont en werkt in New York en geeft les in Cambridge, Massachusetts. Vanaf 1980 heeft hij meer dan 80 videoprojecties gerealiseerd. Zijn projecties hebben bijna altijd een politiek en maatschappelijk thema. De projecties met bewegend beeld en geluid worden meestal geprojecteerd op karakteristieke gebouwen en monumenten in de openbare ruimte. Deze gebouwen weerspiegelen het collectieve geheugen van een stad en de projecties confronteren de willekeurige voorbijgangers met politieke thema’s die zich in die stad of dat land afspelen. Door mensen te confronteren en bewust te maken van wat zich afspeelt in hun directe omgeving, probeert Wodiczko verschillende generaties en lagen van de bevolking met elkaar te verbinden, bewustwording te creëren en wederzijds begrip te realiseren.

Herma Kerssies–van de Belt (1981) is architect en woont en werkt in Zwolle. Ze studeerde architectuur aan de Technische Universiteit in Eindhoven. Naast de liefde voor architectuur is ze geïnteresseerd in kunst en maatschappelijke thema’s. 

ArtWay beeldmeditatie 3 mei 2015