Twee kunstwerken van Janne-Marie Schouten-Vuijk

Objecten van Janne-Marie Schouten-Vuijk voor de Rehobothkerk en de Sionskerk (PKN) in Krimpen aan den IJssel 

door Huib Neven 

De protestantse traditie kent weinig kunst in de kerk. Veel kerkgebouwen worden

gekenmerkt door een sobere inrichting en kale muren. Zo ook de beide kerken van de Hervormde Wijkgemeente, de Sionskerk aan de Tiendweg en de Rehobothkerk aan de Landerijen in Krimpen aan den IJssel.

Professionele amateur

Daar gaat verandering in komen. De kerkenraad stelde enige jaren geleden een commissie in die moest nadenken over kunst in de kerk. Het resultaat bestaat uit twee imponerende kunstwerken van de hand van Janne-Marie Schouten-Vuijk. Zij noemt zichzelf amateur, maar de werken aan de muur laten zien dat het hier om een professionele amateur gaat. Zij heeft gedurende lange jaren cursussen gevolgd, maar heeft vooral zichzelf ontwikkeld tot een veelzijdig kunstenaar. Zij is echter te bescheiden zich die betiteling toe te eigenen. De rode draad door al haar werken is de verwondering. ‘Verwondering over de onmetelijkheid van de schepping, over de oceaan en de druppel.’

Zeggingskracht

Janne-Marie legt uit dat het bij de kunstwerken om meer dan vrijblijvende versiering gaat. Zij wil de mensen in en buiten de kerk aan het denken zetten, in beweging brengen, verrassen. ‘Kunst is nooit vrijblijvend,’ zegt zij. ‘Kunst roept vragen op, maar kunst kan mensen ook bemoedigen in de woestijnreis van het leven.’ Dat is wat zij wil bereiken met de kunstwerken die ze voor de twee kerken heeft gemaakt. Beelden hebben soms meer zeggingskracht dan woorden. Janne-Marie Schouten is trouwens veelzijdig genoeg om beelden én woorden te gebruiken.

Woord en beeld

Het kunstwerk voor de Rehobothkerk is gebaseerd op een gedicht van de bekende dichter/schrijver Willem Jan Otten: 

Hij was de sluis waardoor een oceaan
kwam aangezet, een eeuwig
schuimend buitengaats dat door één
lichaam en één dood geschut moest
worden naar het laagste land.

In dezelfde toonzetting maakte Janne-Marie zelf een gedicht bij het kunstwerk voor de Sionskerk:

Hij was het water dat als een druppel uit de
hemel viel maar waste, waste… tot de
dijken braken zodat een zondvloed
schoon schip maakte, vruchtwater
van de nieuwe mens. 

Hout en glas

Water, sluis en dijk… hoe kenmerkend voor het dijkdorp Krimpen aan den IJssel. In de kunstwerken worden ze het symbool voor de gebrokenheid van het menselijk bestaan, maar tegelijkertijd voor verzoening en nieuw leven. De kunstenaar heeft het onnavolgbaar in beeld gebracht met stukken hout uit de zee en met scherven over elkaar geschoven glas als uitstromend water. Wrakhout en kruishout, zondvloed en vruchtwater… ze verbeelden

de kruispunten van het leven. Twee kunstwerken die aanzetten tot bezinning en verdieping. Dat mag een verrijking heten voor de kerken en voor Krimpen.

*****

Toelichting door Janne-Marie Schouten-Vuijk

De  kerkenraad van de Herv. Wijkgemeente v.b.a. in Krimpen a/d IJssel heeft in 2001 de kunstcommissie de opdracht gegeven twee kunstwerken te zoeken, één voor de Rehobothkerk en één voor de Sionskerk. De kunstwerken moesten verzoening en verlossing uitdragen.

Wij nemen u graag mee in het denkproces dat volgde op de vraag: hoe komen we aan een kunstwerk dat werkt en werft, dat spreekt en aanspreekt, dat tot eer van God is, de gemeente aan het denken zet en de wereld verrast?

Kunstwerk Rehobothkerk

Denkend aan onze gemeente kwamen de volgende woorden boven drijven: water, polder. Maas, Lek en IJssel stromen rondom ons dorp. Levend water, stromen van zegen. Kortom, water moest een grote rol gaan spelen in het kunstwerk. Nog meer woorden borrelden op, nu m.b.t. onze kerkelijke situatie. Gebrokenheid, verdeeldheid, verootmoediging en daar tegenover en bovenuit de voortdurende trouw van God. Het evangelie dat al zolang klinkt en nog blijft klinken. Eerst in de oude Rehobothkerk, waar het water van de IJssel tegen de consistorie klotste, en nu weer in de nieuwe Rehobothkerk, die in het prachtige polderlandschap van de Krimpenerwaard staat.   

En toen…lazen we in de Waarheidsvriend deze regels van Willem Jan Otten.

Hij was de sluis waardoor een oceaan kwam aangezet,
een eeuwig schuimend buitengaats dat door één lichaam
en één dood geschut moest worden naar het laagste land.

Het was of het licht aanging. Dit was voor ons geschreven. Krimpen met de eerste stormvloedkering van Nederland. Het kruis als sluis. De trouw van God de jaren door, het eeuwig schuimend buitengaats. En dan dat ene lichaam, onze Heiland, Die geschut moest worden naar het laagste land, ons dorp bijna zeven meter onder de zeespiegel. Indringend beeld van de gevallen mens. Water verbeeld door glas. Scherven, een lichaam dat gebroken werd voor een gebroken wereld. Maar ook een oceaan van liefde en genade, die zich baan breekt en neerstort in de diepste diepte van ons bestaan.

Kunstwerk Sionskerk

Eeuwig schuimend buitengaats. De kracht in deze woorden, waarmee Gods oneindige liefde en genade tot ons komen, hebben we geprobeerd  vorm te geven in het kunstwerk voor de Rehebothkerk. Toen ik deze woorden weer op me in liet werken, zag ik als het ware de dijk doorbreken. De stroom van Gods liefde die tegen de dijk van onwil en zonden, die wij mensen opwerpen, aanbeukt. Net zo lang tot hij breekt, tot wij breken. Dat is wat er moet gebeuren, voor dat wij echt het volbrachte werk van de Here kunnen leren kennen.

Toen hoorde ik in de preek van ds. Verhaar over de doop een zin en die luidde: ‘Vergeet niet, dat ieder die gedoopt is, zijn eigen zondvloed heeft meegemaakt.’ Al onze zonden verdronken in de diepte van de zee. Toen maakte ik dit gedicht:

Hij was het water dat als een druppel uit de hemel viel
maar waste, waste… tot de dijken braken zodat een zondvloed
schoonschip maakte, vruchtwater van de nieuwe mens.

‘Hij was het water dat als een druppel uit de hemel viel.’ Christus, Die vanuit de hemel naar de aarde kwam. Zich liet vallen, zich vernederde door als Gods Zoon, mens te willen worden. Een baby zelfs, hoe nietig, een druppel.

‘Maar waste, waste…’ Hij leek zo teer, vertederend, maar hij groeide als mens en ook als Verzoener en Middelaar. Hij werd vol-wassen. En betrek ook de dubbele betekenis er maar bij: het schoonwassen. Hij begon zijn reinigende, verlossende werk op aarde.

‘Tot de dijken braken.’ Hoe confronterend ook (en dat mag kunst zijn), er was een zondvloed nodig om onze zonden weg te wassen, te verdrinken. Gelukkig gaat het gedicht verder.

‘Zodat een zondvloed schoonschip maakte. Vruchtwater van de nieuwe mens.’ Verzoening door voldoening. Het volkomen offer van Jezus maakte schoonschip. En dan wordt het water dat ons eerst veroordeelde en angst aanjoeg, doopwater, teken en zegel van onze verzoening met God. Opnieuw geboren.

De gedichten vormen de eerste aanzet om de inhoud van de kunstwerken te ontdekken. Maar er valt nog meer te zeggen, te zien, te beleven. Het glas vertelt samen met het hout en het licht een verhaal. Bij alle materialen, vormen, eigenschappen kun je je gedachten laten gaan. Glas, scherven, de vorm waarin de scherven gegroepeerd zijn, de transparantie, de kleur van de breukvlakken, de manier waarop de scherven uit het hout breken. Wat kun je daar allemaal bij bedenken?

Het glas kan Christus’ geboorte verbeelden. Daar gaat het gedicht van Willem Jan Otten ten diepste over, dat Jezus door het geboortekanaal moest. In dit verband ook een heel betekenisvol woord. Daar begon zijn lijden en toen kwam het kruis, in het kunstwerk vormgegeven door hout en licht. Bij hout denken we aan kribbe en kruis, bij licht aan verlossing. De kleur zeeblauw maak je door sapgroen en koningsblauw te mengen. Aarde en hemel komen samen. De scherpte van het glas, het evangelie als een scherp tweezijdig zwaard. 

De sluis

Het water (de scherven) dat tussen de sluisdeuren (de balken) door geperst wordt, laat de enorme druk zien die erachter zit, veroorzaakt door het geweldige niveau verschil dat er bestaat tussen God en mens. Ooit de muur van water aan de ene kant van de sluis zien staan en in de diepte aan de andere kant gekeken? Huiveringwekkend. Een schip zou vergaan, was het niet, dat de sluis er voor zorgt dat de doorvaart mogelijk wordt. Christus, Die de weg naar de Vader effent voor ons. Christus, die zelf geschut wordt naar het laagste land, zodat diepgezonken mensen weer toegang hebben tot God.

De dijkdoorbraak

Als je naar de scherven kijkt, kun je denken aan de gebrokenheid van de schepping, onze zonden die zich opstapelen. Maar de kleine scherven, die uitgroeien tot grote scherven, die dichterbij komen, kunnen ook verwijzen naar Christus, Die naar ons toe komt met zijn genade en vergeving. Dan worden diezelfde scherven, waarin je het ene moment je zonden ziet, het andere moment vruchtwater van de nieuwe mens. Met Christus gestorven en opgestaan tot een nieuw leven.

Er is nog veel meer te zeggen, te bedenken, maar het mag voor een ieder een persoonlijke ontdekkingsreis worden. De gedichten en kunstwerken zo mediterend beleven is wat christelijke kunst ons wil geven.

De kunstwerken werden in november 2014 onthuld.