Liturgische performance - Stefan Belderbos

 Stefan Belderbos: Performance Verbonden tot oneindigheid

Afscheid nemen

door Stefan Belderbos

Performancekunst is een bijzondere vorm van beeldende kunst. Veel mensen associëren beeldende kunst met schilderijen en beeldhouwwerken. Maar al vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw waren er kunstenaars die stelden dat niet het kunstobject, het schilderij of het beeldhouwwerk, centraal zou moeten staan in de beeldende kunst, maar het artistieke proces dat daaraan vooraf gaat. Hun experimenten vormden het begin van een nieuw medium binnen de beeldende kunst. Met hun performances, acties en happenings maakten zij de grenzen tussen beeldende kunst, dans, muziek en theater vloeibaar. Veel performancekunstenaars van het eerste uur lieten zich inspireren door religieuze rituelen.

Als kunstenaar heb ik een aantal performances ontworpen speciaal voor de liturgie. Mijn uitgangspunt is dat performancekunst en kerkritueel naadloos in elkaar moeten overvloeien. Performancekunst als nieuw ritueel tijdens de viering. De kerkgangers worden niet alleen uitgenodigd om deel te nemen aan de liturgische rituelen, maar kunnen ook een bijdrage leveren aan de performancekunst: met hun deelname kunnen zij de kracht en aanwezigheid van het kunstwerk versterken.

Tijdens Verbonden tot oneindigheid dragen twee performers een zwarte ‘sarcofaag’ op hun rug. Zij worden begeleid door twee helpers die geheel in het wit zijn gekleed. De performers stellen zich tegenover elkaar op en lopen daarna rustig naar elkaar toe. Zij passeren elkaar in het midden van de kerk. Na een aantal maal heen en weer te hebben gelopen, botsen zij met de randen van de sarcofagen tegen elkaar aan. De eerste keer lijkt dit op een ongelukje. De tweede keer botsen zij harder tegen elkaar aan. Er breken latten af. In de kerk klinkt het gekraak van hout. Langzaam neemt de kracht en frequentie van het botsen toe. De sarcofagen vallen uit elkaar. De performance eindigt wanneer de kisten grotendeels uit elkaar zijn gevallen/gestoten. Tot slot trekken de performers de restanten van de kist van elkaars rug en gooien deze op de grond. De twee helpers, die al deze tijd de performance hebben gadegeslagen, lopen nu naar voren. Zij slaan een witte doek over de schouders van de performers. Zij voeren hen mee naar de sacristie.

Een van de aanwezige kerkgangers beschreef deze performance als ‘een beeld van verwoesting en afbraak’. Zij vertelde over ‘de geluiden van dat barstende hout. Dat kraken, dat kapot gaan’ dat haar zo had opgeschrikt en verontrust. Maar tegelijkertijd zag zij de helpers, ‘de vrouwen in het wit’. Door hen werden de performers ‘omkleed en teruggebracht in het leven’, zo beschreef zij haar ervaring.

Verbonden tot oneindigheid is een performance die een schok kan veroorzaken tijdens de viering. Het ritueel zelf laat in eerste instantie iets van de agressie zien die vrij kan komen bij de dood van een dierbare en het gedwongen afscheid nemen. Zowel de toeschouwers als de performers worden tijdens de performance meegesleurd in donkere herinneringen rond dood, afscheid nemen en verdriet. Maar het ritueel kent een kentering. Ook de belofte van het nieuwe leven en het nieuwe begin is zichtbaar. Net zoals in de donkerste periode van het jaar het nieuwe jaar wordt gevierd met licht en vuurwerk, kunnen ook hier de performers na de krachtmeting hun donkere jas en last afwerpen en terug in het licht stappen.

*******

Stefan Belderbos is kunstenaar en onderzoeker. Hij heeft diverse kunstprojecten met en zonder performancekunst geïnitieerd en uitgevoerd in samenwerking met kerkgemeenten door heel Nederland. Hij heeft de performance Verbonden tot oneindigheid in 2005 ontworpen en in totaal vier keer uitgevoerd tijdens kerkdiensten. Deze performance maakte onderdeel uit van zijn onderzoek aan de Universiteit Leiden. De vraag die centraal stond in het onderzoek was of performancekunst en liturgie samen de religieuze ervaring van de kerkgangers konden versterken. Over zijn onderzoek aan de Universiteit Leiden heeft hij het proefschrift ‘Van kunstwerk tot ritueel, een onderzoek naar performancekunst in de liturgie’ geschreven. Dit is te bestellen bij de kunstenaar maar is ook als open access document te lezen op https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/16195. Zie voor meer informatie: www.stefanbelderbos.nl.

Artway beeldmeditatie 5 januari 2014