Symposium Platform Kerk en Kunst 2013 -Ineke Evink

Platform wil kerken en kunstenaars met elkaar in contact brengen 

door Ineke Evink 

Kunst en protestantse kerken waren lange tijd een niet erg voor de hand liggende combinatie. Het Woord, daar draaide alles om. Maar Jezus gebruikte evenzeer beelden als woorden. Dat besef dringt steeds breder door. Een goed kunstwerk voegt iets toe. 

Kerk en kunst was in de rooms-katholieke kerk nooit een probleem, integendeel. Protestantse kerken daarentegen hadden er nogal eens moeite mee kunst te integreren in hun bestaan. Maar daar is een kentering in gekomen. De aandacht voor kunst is nog niet eerder zo groot geweest. Samen met kunstenaars, theologen en anderen die zich bezig houden met kunst en kerk richtte cultuurhistorica Anikó Ouweneel-Toth het platform Kerk en Kunst op. Het platform moet een ontmoetingsplaats worden voor kunstenaars, werkgroepen kunst in kerken en anderen die zich op dat terrein bewegen.  

Er is grote behoefte aan zo’n platform, vindt Ouweneel. Kerken weten vaak niet waar ze terecht kunnen als ze graag iets willen doen met kunst en voor kunstenaars is het ingewikkeld en tijdrovend kerken te vinden die iets met hun kunst willen doen. “We willen bestaande initiatieven rond kerk en kunst vanuit de joods-christelijke traditie bundelen als overkoepelend, onafhankelijk oecumenisch platform. Om van elkaar te leren, met elkaar te delen en elkaar te versterken. We hopen dat hiermee kerken en kunstenaars elkaar makkelijker kunnen vinden. Zodat steeds meer talentvolle kunstenaars, professionele en amateurs, de originaliteit en de kracht van de levensstijl van Christus kunnen laten zien. We hopen dat doorleefde christelijke kunst een eigen plek krijgt in kerk en cultuur. 

Het platform is ook bedoeld voor media, musea, wetenschap en fondsenwerving. Kerk en kunst is in de rooms-katholieke kerk nooit een probleem geweest, bij protestanten kwam dat pas veel later. Merken kunstenaars nog iets van die houding bij protestantse kerken? “Heel lang is het moeilijk geweest kunst in de kerk te krijgen. De laatste tijd is er echter een grote golf van acceptatie gekomen. Van 2010 tot en met 2012 is er bijvoorbeeld een reizende tentoonstelling geweest, ‘Jezus Verbeeld’, waarin 22 kunstenaars antwoord geven op vragen als ‘Wie is Jezus? Wat roept Hij bij mij op? Stel dat ik daar een beeld van zou moeten maken, hoe zou dat eruit zien?’ We merkten aan het succes en de grote belangstelling voor de expositie dat er steeds meer behoefte is aan kunst in de kerk.” 

Wat kan kunst bijdragen aan de kerkdienst? “Kunst kan gebruikt worden als illustratie, maar het kan ook iets toevoegen aan het verhaal. Een goed kunstwerk is vaak het resultaat van jaren lang rijpen en voorbereiden. Daarnaast heeft een kunstenaar met een kunstopleiding ook degelijk vakmanschap geleerd. De toeschouwer neemt dat alles, als het goed is, in een oogopslag waar, zo’n kunstwerk communiceert dus op een heel bijzondere manier. In een echt goed werk raakt een groot verhaal je in één keer. Daarna kun je beginnen met puzzelen. En als het goed is, voegt een kunstwerk iets toe.” 

Kan de kunst ook iets voor kerken betekenen buiten de erediensten? “Kunst kan ook een brug slaan tussen de omgeving van de kerk en de kerk zelf. Door de ontkerkelijking verliezen kerken vaak de band met de gemeenschap waarin ze staan. Samen met een organisatie van het platform kan dan een pakket worden samengesteld dat ontstaat uit cursussen voor scholen, instellingen of bedrijven zodat mensen de kerk weer in komen. Aan de hand van kunstgeschiedenis kan worden uitgelegd waarom een oude kerk uitgerekend deze vorm heeft.

Kunstenaars of kunstkenners kunnen hun verhaal vertellen over de tentoongestelde werken. Oude en moderne kunst vergelijken is ook een geliefd thema. Monumentale kerken in de binnensteden krijgen vaak toch al aanloop maar als je daar een expositie voor bedenkt, komen er nog meer mensen.” 

Bewaakt u ook de kwaliteit van de aangeboden kunst? “De vraag naar kwaliteit van kunst is heel ingewikkeld. We kijken allemaal op een verschillende manier. Het uitgangspunt van de initiatiefnemers van dit platform is de bewogenheid van Christus, daar moet de kunst vanuit gaan. Van de bij ons aangesloten organisaties kijken sommige wel naar kwaliteit en andere minder. De aangesloten organisaties bepalen zelf wat ze aanbieden, het platform doet niet aan ballotage. Over het algemeen kan ik wel zeggen dat mensen genoeg hebben van saaie of kitscherige kunst en steeds meer oog krijgen voor de kracht van goede kunst. Daarnaast is het zo dat professionele kunstenaars wel eens een mindere periode hebben en amateurs iets briljants kunnen maken, met dat onderscheid ben je er dus ook niet. Kijkend naar goede kunst kun je vaak ‘proeven’ wat de maker wilde overbrengen. En zoals bij alles, fijnproever worden vraagt veel oefening. Van harte welkom om te komen proeven!  

******* 

Gepubliceerd in Christelijk Weekblad, nieuws- en opinieblad voor gelovig Nederland op 6 september 2013. Naar aanleiding van het symposium ‘Zonder beelden sprak Hij niet’ op 21 september, met medewerking van ds. Teun Kruijswijk Jansen, dominee in de Maartenskerk, en Anikó Ouweneel, cultuurhistorica, interim voorzitter CNV Kunst en Cultuur. Lezingen van musicoloog en kunsthistorica Marleen Hengelaar-Rookmaaker, predikant, supervisor en publicist Jean-Jacques Suurmond, hoogleraar, priester en publicist Herwi Rikhof en kunstenaar Willem Zijlstra. Workshops met o.a. speciale aandacht voor het thema van de komende Adventtijd, de moeders van Jezus. Met kunstenaars Corja Bekius, Willem Zijlstra, Marleen van den Berg, Roel Ottow en pastoraal werker Ben Piepers.