Kunstenaars

Munck, Hanneke de - BM - José Verheule

Hanneke de Munck: Narek

Een roep om ontferming

door José Verheule

Voor dit beeld heeft Hanneke de Munck een op Schiermonnikoog aangespoeld stuk hout uitgehold om er zo een primitieve veldschrijn van te maken. In die schrijn bond ze het beeld van een jong ontredderd meisje, gesneden uit purperhart, een harde Zuid-Amerikaanse loofhoutsoort die is genoemd naar zijn paarse kleur.

Het lijkt erop of het meisje als een drenkeling is komen aanspoelen.

Ik zag het beeld in de hal van Galerie De Groene Poort in Middenbeemster, bij de opening op eerste Paasdag van de tentoonstelling ‘Toegewijde kunst: 12 moderne altaarstukken’. Het deed meteen een beroep op me. En toen ik het gedicht las waarop het beeld is geïnspireerd, werd dat beroep alleen maar groter.

Het gaat om een gedeelte uit een van de klaagzangen van Gregor Narekatsi, Een Armeense monnik uit de 10e eeuw:

Ontferm u over alle zielen,

geprezen en lankmoedige Koning,

in het bijzonder over hen

die de verwachting op redding van hun leven verloren hebben,

omdat ze onvoorbereid ontslapen zijn,

van wie de lampen zijn uitgedoofd

door het tekort aan olie.

De gedichten in de Narek, wat ‘klaaglijk roepen’ betekent, beginnen allemaal met ‘woorden tot God vanuit de diepten van het hart’. Ze nodigen uit om door de tekst hardop te lezen je in gebed en contemplatie te openen voor een ontmoeting met God.

Ook het meisje van purperhart roept het uit, ineengedoken met de handen in wanhoop om haar gezicht geslagen, een drenkeling op een stuk wrakhout. Een van hen die de verwachting op redding verloren hebben. Ze doet onwillekeurig denken aan De schreeuw van Edvard Munch.

Gregor Narekatsi heeft het over ‘hen van wie de lampen zijn uitgedoofd door het gebrek aan olie’. Daarin zit een verwijzing naar de gelijkenis van Jezus over de wijze en de dwaze maagden (Matteüs 25:1-13). Dit verhaal gaat over tien jonge meisjes die bij een bruiloft de bruidegom met lampen tegemoet trekken. Maar de bruidegom laat op zich wachten en ze vallen in slaap, tot ze midden in de nacht wakker schrikken van iemand die roept dat hij er nu toch echt aankomt. Dan blijken vijf van hen niet genoeg olie voor hun lamp meer te hebben en de andere vijf weigeren hun extra meegenomen olie met hen te delen, omdat er dan misschien voor niemand genoeg is om de weg tot aan de feestzaal te verlichten. Als de vijf na nieuwe olie gekocht te hebben alsnog bij de feestzaal aankomen, vinden ze de deur gesloten en krijgen geen gehoor op hun geroep. Voor hen blijkt het te laat.

Blijkt het te laat of lijkt het te laat? Dat heb ik me altijd afgevraagd bij deze gelijkenis. Kan het bij God ooit te laat zijn, bij hem die als alfa en omega de tijd omarmt zoals de houten schrijn het meisje, als een reddingsvlot? Is het bij God mogelijk dat de een behouden wordt die net genoeg reservebrandstof voor zichzelf heeft, maar te weinig om de ander mee op sleeptouw te nemen en dat die ander dan verloren gaat? Het is waar, als je teveel van je energie weggeeft, raak jezelf opgebrand en daar is niemand bij gebaat. Maar laat dat juist niet zien hoe onmachtig ook de 'wijze meisjes' zijn? Wie kan er feestvieren als je buurmeisje buiten de boot valt? Belanden we dan niet in een wereld van ieder voor zich?

 

Ik was blij dat ik het beeld in de Midden Beemster zag staan tegen een warme houtenwand en niet in het WTC in Amsterdam, waar het te zien was in 2011. Op een foto zag ik hoe volkomen verloren het daar staat in de harde zakenwereld van glas en beton. De context waarin iets staat maakt vaak een actueel verschil.

Zo is het denk ik ook met het verhaal van de dwaze en wijze meisjes. Matteüs plaatst het in de context van Jezus’ rede over de laatste dingen, het einde der dagen, waarin alles op scherp staat en er geen ruimte zal overblijven voor nuances. ‘Waakt dan!,’ waarschuwt Jezus tot slot, ‘want je weet de dag noch het uur.’ Een oproep om alert te blijven.

 

Naast het beeld stond in een houten vaas een Paastak, een kale wilgentak, schijnbaar levenloos, maar je weet dat wat water en warmte genoeg zijn om hem te laten herleven. Hout heeft iets troostends vind ik, omdat er leven in blijft. De wand van houten planken achter het paarsverkleumde meisje in haar schrijn deed me denken aan een scheepswand, het grijsblauw van de tegels en de blauwe weerkaatsing van het raam aan de zee.

Ik keek terug naar het beeld.

De houten schrijn omarmde het purperharten meisje als een reddingsboot, het touw werd een reddingslijn en hield haar stevig vast.

*******

Hanneke de Munck: Narek, 2007, drijfhout, uitgehold, ca. 175 cm hoog, beeld van purperhart met touw in het blok drijfhout gebonden, geïnspireerd op een gedeelte uit het Boek der Klaagzangen van Gregor Narekatsi, een Armeense monnik, dichter, mythisch filosoof en theoloog uit de 10e eeuw.

Hanneke de Munck studeerde aan de Koninklijke Academie en Den Haag en de Rijksacademie in Amsterdam. Sinds 1983 is zij werkzaam als zelfstandig beeldhouwster te Amsterdam. Sinds 1995 doceert zij aan de NDSM Academie in Amsterdam. Ze werkt in verschillende technieken met in wisselende mate geabstraheerde figuratie vanuit de door haar leraren liefdevol bijgebrachte klassieke traditie. Zij is een ambachtelijk veelzijdig beeldhouwster. Ze werkt in de plastische materialen klei, gips en boetseerwas  met de grote ruimtelijke mogelijkheden van brons. Ook hakt Hanneke de Munck in natuursteen en hout. Door de veelheid van haar materiaal en onderwerpkeuze loopt de rode draad van haar herkenbare eigenheid. Sinds 2003 werkt ze veel in hout. Middeleeuwse altaarstukken in Slowakije waren de inspiratiebron voor het project 'Toegewijde kunst'. Ze besloot nieuwe altaarstukken te gaan maken en die te wijden aan belangrijke menselijke waarden. Hanneke de Munck nodigde steeds een collega-kunstenaar uit om mee samen te werken. Zo ontstonden twaalf moderne altaarstukken, opgedragen aan wat de makers ervan in onze tijd als heilig ervaren. Zie www.hannekedemunck.nl 

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaandam. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingshuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.   

ArtWay beeldmeditatie 14 juli 2013