ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Kollwitz, Kathe - BM - Sharon Gallagher
Käthe Kollwitz: Zaadgewassen moeten niet vermalen worden
Geen oorlog die zijn tol niet eist
door Sharon Gallagher
Käthe Kollwitz is vooral bekend om de ontroerende manier waarop zij het menselijk lijden heeft weergegeven, met name het leed veroorzaakt door de verschrikkingen van de oorlog. In de Kollwitz Musea in Berlijn en Keulen zijn tekeningen, litho’s en beelden te zien die getuigen van haar stellingname tegen de oorlog.
Na haar opleiding aan de kunstacademie voor vrouwen in München trouwde Käthe Schmidt met Karl Kollwitz, een dokter die in Berlijn onder de armen werkte. Ze ging de patiënten van haar man tekenen, omdat ze hen ‘interessant en mooi’ vond. Maar algauw sprak ze ook over de harde omstandigheden waarin deze mensen leefden.
Kollwitz had oog voor de ontberingen en moeiten die de oorlog met zich mee bracht voor zowel de soldaat als de burger. De Eerste Wereldoorlog eiste ook zijn tol voor haar persoonlijk, toen Peter, de jongste van haar twee zonen, sneuvelde aan het front. In antwoord daarop maakte Kollwitz het monument De vader en De moeder – twee afzonderlijke rouwende figuren die nu staan op de militaire begraafplaats waar Peter begraven werd. Ze maakte ook een houtsnede van haarzelf en haar man, simpelweg getiteld Ouders, met twee huilende ouders die tegen elkaar aan leunen, samen één brok verdriet vormend.
Veel kunstenaars hebben de oorlog verheerlijkt met werken die opriepen tot heldendaden en offers voor het vaderland. Maar anderen, met name Goya en Picasso, vertolkten een andere visie en lieten juist de gruwelen van de oorlog zien.
Kollwitz laat zien wat voor lijden de oorlog teweegbrengt, niet alleen aan het front maar ook bij de achterblijvers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg ze ook nog de dood van haar kleinzoon Peter te verduren, die genoemd was naar zijn oom die in de Eerste Wereldoorlog omkwam.
Veel van Kollwitz’ werken geven moeders weer die jonge mannen ervan proberen te weerhouden het leger in te gaan. De meest bekende hiervan is wel Zaadgewassen moeten niet vermalen worden. De titel is genomen uit het boerenleven. De implicatie is dat er geen toekomst zal zijn, als alle jonge mannen omkomen in de oorlog.
De kunstenares beschrijft het werk als volgt:
Mijn litho Zaadgewassen moeten niet vermalen worden is af. Ditmaal zitten de zaadgewassen – zestien jaar oude jongens – om de moeder heen. Ze kijken naar buiten van onder haar jas en willen naar buiten breken. Maar de oude moeder die hen bij elkaar houdt, zegt ‘Nee! Je blijft hier! Nu mogen jullie nog samen wilde spelletjes doen, maar als je opgroeit, moet je jezelf voorbereiden op het leven en niet op de oorlog.’
De moeder is hier Käthe Kollwitz zelf. De drie jongens zijn misschien haar zonen en kleinzoon. Ze neemt het op tegen de krachten die de jongens bedreigen. Ze biedt hen bescherming onder haar vleugels, ook al weet ze dat ze het kwaad waarschijnlijk niet echt van hen kan afhouden.
De litho doet denken aan de woorden die Jezus sprak, toen hij Jeruzalem vlak voor zijn dood binnenging. Over de stad uitkijkend, zei hij: ‘Jeruzalem, Jeruzalem, dat de profeten doodt en stenigt wie naar haar toe zijn gestuurd! Hoe vaak heb ik je kinderen niet bijeen willen brengen zoals een hen haar kuikens verzamelt onder haar vleugels, maar jullie hebben het niet gewild’ (Matteüs 23:37). Toen Jezus dit zei, wist hij dat Jeruzalem spoedig verwoest zou worden door het Romeinse leger.
Als een van haar laatste werken schiep Kollwitz haar eigen gedenksteen van een vrouwenhoofd dat omgeven wordt door grote sterke armen. De inscriptie eronder citeert Goethe:
God is de meester van het Oosten. God is de meester van het Westen. Al de noordelijke en zuidelijke landen rusten in vrede in zijn handen.
Dit citaat herinnert ons eraan dat God de God van alle volkeren is, niet slechts van één stam of natie. Deze woorden kijken ook uit naar de beloofde tijd van vrede op aarde. Kollwitz beeldt zichzelf af in Gods omarming – niet langer worstelend om haar geliefden te beschermen is ze nu zelf de geliefde geworden, omgeven door eeuwige armen.
*******
Käthe Kollwitz: Zaadgewassen moeten niet vermalen worden, 1941, litho, 35 x 37,5 cm.
Käthe Kollwitz(1867-1945) was een Duitse grafische kunstenares en beeldhouwster. Zowel haar socialistische vader als haar grootvader, theoloog en voorganger van de Vrije Congregatie, hadden een diepgaande en blijvende invloed op haar. In haar studentenperiode ontwikkelde Kollwitz een grote belangstelling voor de sociaaldemocratie en de vrouwenbeweging. Via haar werk protesteerde ze tegen de misstanden van haar tijd. Nadat haar zoon Peter was omgekomen in de Eerste Wereldoorlog, nam verdriet veroorzaakt door oorlog in haar oeuvre een belangrijke plaats in. In 1933 werd haar werk 'entartet' (ontaard) verklaard en werd zij door de nationaalsocialisten verdreven van de Berlijnse academie, waar zij sinds 1928 hoogleraar aan de grafische afdeling was. In 1936 kreeg zij een expositieverbod en daarna heeft zij alleen nog getekend en gebeeldhouwd. In haar late werk nam het afbeelden van moeder en kind een centrale plaats in.
Sharon Gallagher is redacteur van Radix Magazine en associate director van New College Berkeley, USA. Ze schreef Finding Faith: Life-changing Encounters with Christ, PageMill Press, 2001.
ArtWay beeldmeditatie 5 mei 2013