ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Artikelen kerk en kunst

Hongerdoek van Solomon Raj - Jojanneke Dekker

P. Solomon Raj: Dorsten naar gerechtigheid
 

 
Gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek
 
door Jojanneke Dekker
 
De Indiase kunstenaar Solomon Raj maakte de batik Dorsten naar gerechtigheid in 2001 op verzoek van de Duitse organisatie Brot für die Welt, die deze meditatie- of hongerdoek voor het eerst op de Kirchentag tentoonstelde om aandacht te vestigen op het recht van ieder mens op schoon en voldoende drinkwater.
 
De meditatiedoek gaat terug op het middeleeuwse gebruik om tijdens de veertigdagentijd een doek voor het altaar te hangen. Hierdoor werd de eucharistie aan het oog onttrokken om zo te benadrukken dat de mens onwaardig is om het altaar dicht te naderen. Deze voorhangsels werden beschilderd met bijbelse taferelen van het leven, het lijden en de dood van Christus. Omdat ze opgehangen werden in de lijdenstijd, wanneer men gewoon was te vasten, werden ze honger- of meditatiedoeken genoemd.
 
Geel en oranje zijn de belangrijkste kleuren op deze batik. Het contrast tussen het blauw van de rivier en het geel van de schrale en behoeftige grond eromheen laat de droogte van het land extra uitkomen. In dorre woestijngebieden is er wanhopig behoefte aan water. De dorst naar water in deze kale streken is gelijk aan de schreeuw om gerechtigheid van mensen in uitzichtloze situaties. Deze roep wordt gehoord in Rajs vaderland als in zoveel andere landen op aarde.
 
 
Raj heeft veel elementen en symbolen uit de Indiase cultuur opgenomen in dit werk. Bovenaan zien we fabrieken, rook en stervende bomen, die de bezorgdheid van de kunstenaar over het milieu vertolken. Links zien we taferelen die karakteristiek zijn voor India: op straat lopend vee, twee vrouwen met zware manden op hun hoofd, Jezus die zich ontfermt over een vluchtelingenfamilie en een man die een riksja met twee mensen erin voorttrekt. Rechts bevrijdt Jezus een gevangene uit zijn ketenen. Onderaan zien we mensen die verwachtingsvol omhoog kijken, biddend voor de komst van Gods koninkrijk. De bloemen en vogels aan hun voeten geven aan dat ook de schepping hunkert naar verlossing. Rechtsboven komt Gods hand uit een wolk, waarvan de vingertoppen een brandend wiel aanraken dat de komst van Gods gerechtigheid symboliseert. Door het midden van de doek stroomt van boven naar beneden een rivier. Dit is het water des levens, een levengevende stroom. In het water staat een man die wijst naar het brandende wiel. Het is een profeet die Gods oordeel aankondigt.
 
 
Naast de rivier zien we een omgekeerde boom die weergeeft dat waarheid is als een boom met wortels in de hemel en vruchten op aarde. Voor Raj staat dit voor het leven van een christen, dat geworteld is in God en in de wereld vrucht draagt.
 
Raj benadrukt dat het noodzakelijk is dat christelijke kunst zich inbedt in de cultuur om haar heen. De kleding, de scènes uit het dagelijkse leven en het landschap heeft hij op deze batik typisch Indiaas gemaakt. De kunstenaar gebruikt bovendien de batiktechniek, een oude traditie in India. Hij volgt ook bepaalde Indiase conventies als het gaat om de compositie, de symboliek en gebaren. Het perspectief is bijvoorbeeld niet horizontaal, maar verticaal. We zien taferelen van boven naar beneden met een erg hoge horizon. Ook is de relatie van de figuren tot de kijker anders dan in het Westen, waar zij de beschouwers hun wereld binnentrekken door naar hen te kijken of hen toe te lachen. Terwijl in het Westen de focus op de kijker ligt, ligt die in oosterse kunst op het goddelijke.
 
 
Maar Raj wijkt ook af van de Indiase kunst, waarin gewoonlijk het ideale en volmaakte wordt getoond en niet het lijden en de duisternis. Hij laat de donkere kant van het Indiase leven zien door de luchtbevuiling weer te geven, alsook gevangenschap, het harde werk en de droevige realiteit van veel mensenlevens. Hindoes geloven in karma (noodlot). Daardoor worden ze niet aangezet om de armen en onderdrukten te helpen. Ze stellen geen vragen bij onrecht, want ze zien dit als iets dat ze niet kunnen en niet moeten proberen te veranderen. Als een christen verlangt Raj naar gerechtigheid in de Indiase samenleving. Daarom geeft hij Christus weer als een leraar of goeroe die zich ontfermt over mensen in nood.
 
De verontreinigde aarde, de vluchtelingen, de gevangene, de man met de riksja en de profeet dorsten alle naar gerechtigheid. Met de profeet Amos (Amos 5:24) roept deze batik uit: ‘Laat het recht stromen als water en de gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek!’
 
*******
 
P. Solomon Raj: Dorsten naar gerechtigheid, 2001, batik, ca. 150 x 225 cm.
 
Dr. P. Solomon Raj (1921) is een Indiase lutherse theoloog en kunstenaar. Hij werkte eerst als onderwijzer, waarna hij in Gurukul, Madras theologie ging studeren. Hij werkte vervolgens als dominee in o.a. India en Engeland. Hij promoveerde in Birmingham en was actief in de Asian Christian Arts Association. Een aantal jaar was hij de geestelijke leider van de St. Luke’s Lalitkala Ashram in Vijayawada, Andra Pradesh. In de 1950’s ontdekte hij zijn talent als kunstenaar en legde hij zich aanvankelijk toe op de lino- en houtsneden. Later maakte hij ook batiks en acrylschilderijen. Ook ontdekte hij het vermogen van kunst om de Bijbel uit te leggen en mensen in aanraking te brengen met het evangelie. De kunstwerken die hij publiceerde in boekjes en boeken gaan meestal vergezeld van korte poëtische meditaties.
 
Jojanneke Dekker (1980) is theologe en werkzaam als kerkelijk werker in de Hervormde Gemeente Nieuw-Vennep en als diaconaal jeugdwerker voor JOP in de Protestantse Gemeente Leiderdorp. In 2007 studeerde ze af in de missiologie met als thema voor haar afstudeeronderzoek: ‘Solomon Raj, Prophetic artist in India’. Voor dit onderzoek verbleef zij in 2006 twee maanden in de Ashram van dr. Raj in Vijayawada, India.
 
ArtWay beeldmeditatie 10 februari 2013