Diettes, Erika - BM - Grady van den Bosch

Erika Diettes: Sudarios

Gedenktekens – lijkwaden 

door Grady van den Bosch

Wie de foto’s ziet in de foto-installatie Sudarios van de Colombiaanse kunstenares Erika Diettes, kan er niet omheen: dit gaat over pijn en verdriet. De grote doeken zijn confronterend, de emoties van de vrouwen onontkoombaar. Sudarios is een aangrijpend kunstwerk dat gaat over het lijden van vrouwen die verschrikkingen hebben moeten ondergaan of daar ooggetuigen van zijn geweest. Diettes’ geboorteland Colombia kent grote, gewelddadige conflicten met niets ontziend geweld en wreedheden tegen onschuldige burgers, waaronder honderdduizenden vrouwen.

Wat zien we precies? Sudarios wordt op de website van Erika Diettes vertaald als ‘sluiers’ en ook als ‘lijkwaden’. Een lijkwade is een doek die een overledene omhult om te worden begraven. Het beeld van het gezicht en het lichaam van de overledene wordt geïmpregneerd in dit doek. In Sudarios verwijst het naar het innerlijk sterven van de vrouwen.

Sudarios bestaat uit twintig digitale foto’s, in zwart-wit gedrukt op zijde, elk in het formaat van 228 x 134 cm. Iedere foto toont het gezicht van een vrouw op de voorgrond. Door de opstelling van de zijden doeken, op verschillende hoogtes, heeft de kijker een overzicht van alle gezichten die op deze manier in elkaar overlopen, verwijzend naar collectieve pijn.

Zoals bij alle werken van Diettes is het scheppingsproces essentieel. De ontmoeting van de kunstenaar met elke vrouwelijke getuige biedt de vrouw een ruimte die de Italiaanse schrijver Primo Levi (holocaustoverlevende) noemt: de noodzaak om te vertellen. Wanneer de pijn het meest intens is, de herinnering het diepst, klikt de kunstenaar af. Het gaat in dit proces niet om de technische trivialiteiten van het fotograferen, maar om de manier waarop het ritueel van het maken van de beelden psychische ruimtes opent.

‘De noodzaak om te vertellen’ zien we ook in de Bijbel terug. De Bijbel geeft mensen alle ruimte om zich tot in de kern van hun lijden te uiten. Bekend voorbeeld daarvan is Job, die een archetype is geworden voor de lijdende mens. In zijn diepste duisternis roept hij uit dat hij liever niet was geboren (Job 3). De schrijver van het boek Job schildert met zijn poëtische pen in het derde hoofdstuk de diepste wanhoop van de mens in nood: “Zelfs de ochtendsterren zullen niet verschijnen, de dag verwacht vergeefs de komst van het licht en zal nooit de wimpers van het morgenrood zien.” (Job 3:9) En in vers 24 en 25 schrijft hij: “Ik heb geen ander voedsel dan verdriet, mijn klachten stromen in een vloed van tranen. Wat ik vreesde, komt nu over me, wat mij angst aanjoeg, heeft mij getroffen.”

Doordat Erika Diettes het verdriet van de vrouwen visualiseert in een kunstwerk, krijgt hun lijden een stem, het mag een aanklacht zijn. Wij zijn er ook! Dit is ons overkomen! Het had niet mogen gebeuren! De foto's van Erika Diettes zijn dan ook o.a. tentoongesteld in ruimtes die verband houden met herinneringsprocessen en ontwikkeld zijn door verschillende slachtofferbewegingen in Colombia. Het proces van fotograferen en exposeren draagt bij aan het herstel van de vrouwen.

Erika Diettes citeert op haar website Aharon Appelfeld bij dit werk: “Alleen kunst heeft de kracht het lijden uit de afgrond te tillen.” Ook in de Bijbel zien we een tegenwicht tegen het lijden. Het heeft niet het laatste woord. Ook niet bij Job. In Psalm 40 lezen we dat bij David. “Vol verlangen heb ik op de Heer gewacht en hij boog zich naar mij toe, hij heeft mijn roep om hulp gehoord. Hij trok mij uit de kuil van het graf, uit de modder, uit het slijk. Hij zette mij neer op een rots, een vaste grond voor mijn voeten. Hij gaf mij een nieuw lied in de mond, een lofzang voor onze God.”

Waarmee ik niet gezegd heb dat de diepste klacht en pijn daarmee zomaar weggeschoven moeten of zouden kunnen worden. Nee, zeker niet. Er is een tijd van rouw, van pijn, verdriet, lijden, verscheurd zijn. En er is een tijd van vernieuwing, heel worden, een ander uitzicht, genezing. De Bijbel staat bij beide stil en loopt bij beide met ons op.

Sudarios wordt altijd in heilige plaatsen geëxposeerd, zoals kerken, tempels, kapellen en kloosters. De ruimte verhoogt de betekenis van het werk van Diettes en geeft het een spirituele dimensie, die de stille getuigenissen in gebed transformeert.

*******

Erika Diettes: Sudarios, 2011, 20 zwart-wit foto’s op zijde, elk doek heeft het formaat van 228 x 134 cm. Het werk werd tentoongesteld in 12 steden in 7 landen (Polen, de Dominicaanse Republiek, Australië, Mexico, Argentinië, de Verenigde Staten en Colombia), altijd in heilige plaatsen, zoals kerken, tempels, kapellen en kloosters.

Erika Diettes (1978, Colombia) is een beeldend kunstenaar die in Bogotá, Colombia, woont en werkt. Ze werkt voornamelijk met fotografie om kwesties als geheugen, pijn, afwezigheid en dood te onderzoeken. Ze heeft een Master in de Antropologie van de Universidad de los Andes (Bogotá), en een Bachelor in Beeldende Kunst en Communicatie van Pontificia Universidad Javeriana (Bogotá). Ze heeft verschillende essays geschreven over het maken van kunst in tijden van oorlog en haar fotografische en essayistische productie is opgenomen in verschillende boeken, kranten en tijdschriften. Haar werk maakt deel uit van de permanente collectie van verschillende grote musea en is o.a. tentoongesteld in de Musea voor Moderne Kunst van Bogotá, Cali, Medellín en Barranquilla (alle vier in Colombia), het Nationaal Museum van Colombia, het Museum voor Moderne Kunst in Santiago de Chile, Centro Cultural Recoleta in Buenos Aires (Argentinië) en het Museum of Fine Arts Houston (VS). www.erikadiettes.com

Grady van den Bosch is Master of Education in Arts en werkt als kunsteducator, muziekeducator en kunstenaar in haar eigen bedrijf Studio Grady Art & Art Education. Ze is bestuurslid van het Platform Kerk & Kunst en lid van de werkgroep van christelijk kunstcollectief Arsprodeo. Ze was verschillende jaren coördinator van de werkgroep Kunst in de Kerk van de Oosterlichtkerk in Huizen en van de interkerkelijke werkgroep Kunst in de Kerk van de Protestantse Gemeente Huizen. Grady is redacteur bij ArtWay. www.gradyvandenbosch.nl

ArtWay beeldmeditatie 23 augustus 2020