Kerk en kunstDenemarken: Norrelandskirken, Holstebro
Denemarken: Nørrelandskirken, Holstebro
Van buiten naar binnen en van binnen naar buiten
door Albert Hengelaar en Marleen Hengelaar-Rookmaaker
Het echtpaar Exner en hun architectenfirma hebben in Denemarken een aantal opvallende kerken ontworpen, die optimaal gebruikmaken van de vernieuwingen in de kerkbouw die opgang deden in de jaren ’60. In de Deense lutherse kerk had het 2e Vaticaans Concilie van de katholieke kerk grote invloed. Kerkbouw en inrichting werden meer ontmoeting georiënteerd. In de Nørrelandskirken te Holstebro gaat dit samen met de aanwezigheid van vele schilderijen van beeldend kunstenaar Jens Nielsen (1891-1978), die vooral in het kerkelijk centrum overal te vinden zijn. Schoonheid en kunstzinnig ontwerp zijn in het hele complex aanwezig, tot aan de bijzondere verlichting aan toe, en toch is het een door en door praktisch kerkelijk centrum. Architectuur en beeldende kunst versterken elkaar.
De Exners hebben gezocht om zowel het contrast als de relatie tussen kerk en samenleving in hun ontwerp te laten uitkomen. De Nørrelandskirken is aan een kruispunt gevestigd en deelt de parkeerplaats met een winkelcentrum, een school en een kinderdagverblijf. Bij aankomst wordt men overweldigd door de spectaculaire klokkentoren die, slechts rechtgehouden door een wenteltrap en gekruiste snoeren, op een winderige dag beweegt in de wind. Hij maakt duidelijk dat wie omhoog wil klimmen om de stad in ogenschouw te nemen en de klokken voor haar te bespelen, dit doet met gevaar voor eigen leven – zelfs of misschien vooral als je de wind opvat als beeld voor de Geest. De kubus van de klokkentoren correspondeert met de vierkante kerkzaal.
Het dak van de uitnodigende centrale ingang doet denken aan water, een thema dat binnen wordt voortgezet. Want onder dit dak bevindt zich de ontvangstruimte voor doopouders, die weer uitziet op een binnentuin met vooraan een stellage die trapsgewijs het dakwater naar de tuin leidt. De kerkzaal en het kerkelijk centrum zijn rond de binnentuin geplaatst, waardoor het geheel een kloosterachtige eenheid vormt en de rust van de tuin uitstraalt naar het hele complex. De besloten tuin met her en der een beeld is bovendien een prachtige plaats voor ontmoeting, achterin de tuin valt zelfs een beschutte kampvuurplek voor de jeugd te ontdekken.
Rechts van de entree bevindt zich de kerkzaal, een kubus met bijna alleen indirect licht dat wordt gebruikt om een sfeer van ‘rust en ernst’ te creëren. Bovendien zijn het licht en de lampen aanwezig als betekenisvolle elementen: het licht dat binnenvalt door de kieren in de hoeken dat een contrast vormt met de duisternis, de lamp op het altaar als levensboom, een grote staande lamp in de kerkzaal als liefdesboom. De verlichting in het plafond verbeeldt een sterrenhemel, waarvan het effect nog extra versterkt wordt door een lampencomplex in de vorm van een grote ster. Achter het altaar verbeeldt een kleurig tapijt de Jakobsladder – de warme kleuren van het kleed vormen een mooi contrast met de lichte natuurlijke tinten van steen en hout van de muren, de vloer en het plafond.
In plaats van een altaar voorin de kerk, staat het hier in het midden. De kerkgangers zitten zo rond het altaar, naar elkaar en naar de boodschap gericht. Hierin is de invloed van het 2e Vaticaans Concilie het meest markant aanwezig. Dit doet ook denken aan de door Abraham Kuyper geïnspireerde gereformeerde kerkbouw in het Nederland van voor de Tweede Wereldoorlog, waarbij de preekstoel in het midden kwam te staan.
Er bevinden zich slechts een beperkt aantal kleine beelden en een enkel schilderij in de kerkzaal, kleine accenten die zich niet opdringen, maar de ruimte wel vullen met hun betekenis.
Het kerkelijk centrum rondom de tuin vormt de scheiding met de straat, die zichtbaar is door de vele ramen in de zich aan de buitenkant bevindende gang. In de gang en in de verschillende ruimtes hangen overal schilderijen van Deense kunstenaars, vooral van Jens Nielsen die vele jaren in Holsterbro woonde. Naast de kerk bevindt zich een museum dat o.a. aan zijn werk is gewijd.
Wandelend door de tuin voelt men het sterkst de verbinding tussen kerkzaal en klokkentoren. Het herinnert de kerkbezoeker aan de betekenis van de kerk voor de samenleving. Of misschien is het beter te zeggen: de betekenis van het geloof voor de schepping.
