ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Gogh, Vincent van - door Paul Bröker
Vincent van Gogh en Jean-François Millet
De zwoegende boer als religieuze metafoor van het leven
door Paul Bröker
Vincent van Gogh (1853-1890) was zijn hele leven een verwoed brievenschrijver. De bewaard gebleven brieven vertellen op een indringende manier het verhaal van een boeiend leven en zijn een bron bij uitstek om de kunstenaar en zijn werk te begrijpen.
Geen ontmoeting zou Vincent van Gogh met meer schroom hebben gemeden dan die waarin zijn werk wordt behandeld in directe confrontatie met dat van ‘Vader Millet’, zoals Van Gogh zijn geestelijke leidsman in zijn brieven noemt. Jean-François Millet (1814-1875) had, voordat Van Gogh was begonnen met schilderen, alle facetten van het boerenbestaan in beeld gebracht. In navolging van Millet verheerlijkte Van Gogh het harde, armoedige landleven en de noeste arbeid van de boeren. Maar anders dan dat bij de realist Millet het geval was, hadden de onderwerpen voor Van Gogh een soort van religieuze beladenheid. Religieus was niet alleen de grootse natuur op het platteland, maar ook de steeds wederkerende, seizoensgebonden arbeid van de boer – van het zaaien tot het oogsten. Deze, zo van de natuur afhankelijke bezigheden, waren voor Van Gogh een metafoor voor het hele leven op aarde.
De betekenis van veel van zijn werken wordt duidelijk in de brieven die Vincent aan zijn broer Theo heeft geschreven. Hierin beschrijft hij zijn ‘boerenschilderijen’ en geeft er een persoonlijke betekenis en religieuze lading aan. Zo lezen we: ‘Op omgewoelde stukken grond, die nauwelijks geschikt zijn als akkerland, ziet u spittende en hakkende gestalten. U ziet er een die zijn rug recht, en zich het zweet van zijn voorhoofd wist. “In het zweet van uw aanschijn zult gij uw brood eten.”.’ In de uitbeelding van het hakken in de harde grond, het zaaien, maaien en dorsen, het hoeden en het melken van het vee stond Van Gogh geen romantisch beeld van het boerenleven voor ogen, maar het continue verhaal van de eeuwig zwoegende mens.
Uit: Jaarprogramma 2008-2009 van Helikon, Landelijk instituut voor religie in kunst en cultuur, Pieter Breughelstraat 18, Utrecht. Voor informatie over hun cursussen, lezingen, excursies en reizen, zie www.kunstgeschiedenis-helikon.nl