Ezechiël 40-48 - Visioen van een nieuwe tempel

De tempel van Ezechiël

Toekomstvisioen

door Konstantin Stijkel

Met het oog van een bouwkundige ben ik Ezechiël gevolgd op zijn rondgang door de tempel,  die hem in een visioen werd getoond en die hij beschrijft in het bijbelboek Ezechiël. Dat leidde tot verrassende ontdekkingen en nieuwe inzichten, waarop ik vervolgens in Groningen ben gepromoveerd op het in het Engels geschreven proefschrift ‘Visualising the Vision, A Study of the Plan of Ezekiel’s Temple.’ 

Het boek Ezechiël beschrijft achtereenvolgens de val, herrijzenis en toekomst van Israël tegen de achtergrond van de Babylonische ballingschap. Koning Nebukadnezar had Jeruzalem veroverd en in 586 v. Chr. de tempel verwoest. Dit gebeurde omdat het volk God had losgelaten. De ballingen waren ten einde raad en hadden alle hoop opgegeven. Toch blijft God zijn volk trouw en biedt zicht op herstel en terugkeer naar hun thuisland. Dit relaas loopt uit op het visioen van een nieuwe tempel, het hoogtepunt en sluitstuk van het boek Ezechiël (Ezechiël 40-48).

Deze tempel is in beeldende taal beschreven. In tegenstelling tot de bouwplannen van de tabernakel en de tempel van Salomo, die het karakter vertonen van een blauwdruk voor een concreet bouwplan, heeft de tempel van Ezechiël veel meer weg van een eerste schetsontwerp.

Het tempelvisioen wordt in het boek Ezechiël aangeduid als mar’ot elohim, gezichten Gods.

In gezichten Gods bracht Hij mij naar het land van Israël en zette mij neer op een zeer hoge berg; daarop was iets als een stad gebouwd aan de zuidzijde. Toen Hij mij daarheen gebracht had, zie, daar bevond zich een man, die er uitzag als was hij van koper, met een linnen snoer en een meetroede in zijn hand. Ezechiël 40:2-3

God maakte de profeet in dit visioen zijn toekomstvisie voor Israël bekend. Dat deze gezichten een bovennatuurlijk karakter hadden en Ezechiël met geestelijke ogen zag wat hem getoond werd, wil niet zeggen dat de beelden irreëel zouden zijn. In beelden van Godswege zag Ezechiël een nieuwe tempel, waarin een ‘hemelse’ verschijning hem rondleidde.

Wij kunnen bij Ezechiëls rondleiding zo achter hem aanlopen en over zijn schouder meekijken naar wat hij zag. Merkwaardig is dat je uit zijn betoog kunt opmaken dat hij een complete tempel zag, maar dat hij die hoofdzakelijk weergaf in de vorm van een plattegrond. Zonder beeldend materiaal is het moeilijk om je van Ezechiëls tempel een goede voorstelling te maken (hieronder een voorbeeld hoe die eruit zou kunnen zien).

De tempel is in veel opzichten terug te voeren op eerdere tempels in het antieke Nabije Oosten. In hoofdlijnen is het plan met zijn muren, poorten, voorhoven en de driedelige indeling van het heiligdom ook vergelijkbaar met zijn Israëlitische voorlopers. In sommige opzichten wijkt de tempel echter ook af van de gangbare tempelconcepten van die tijd. Sommige kenmerken van Ezechiëls visionaire tempel zoals de symmetrische opbouw en de omvang van de buitenste voorhof zijn totaal nieuw. De perfecte symmetrie van de tempel brengt in optima forma de heiligheid van God tot uitdrukking.

Opvallend is dat de tempel in het visioen op een hoge berg ligt, de stad en de tempel van elkaar gescheiden zijn en de priesters en levieten een eigen domein rond de tempel hebben. Ringmuren en toegangspoorten maken een strikte scheiding tussen het gebied buiten en binnen de tempel.

De tempel van Ezechiël geeft door zijn bijzondere locatie, vormgeving en tempeldienst uitdrukking aan de hernieuwde tegenwoordigheid van God te midden van zijn volk. In Ezechiël 10 lezen we dat de heerlijkheid des Heren de tempel verlaat en in Ezechiël 43 dat de heerlijkheid des Heren weer in de tempel terugkeert. Daarom neemt de gradatie van heiligheid binnen het tempelcomplex toe naarmate men de eigenlijke tempel nadert. De symmetrie en maatvoering getuigen van evenwicht, harmonie en perfectie en weerspiegelen daarmee de heerlijkheid en heiligheid van God.

Deze tempel zal worden gebouwd in het komende messiaanse rijk waarvan de profeten hebben gesproken en hij zal het centrum van de toekomstige wereld vormen voor zowel joden als christenen. Opvallend is dat niet het Allerheiligste – er is geen ark van het verbond – maar het grote brandofferaltaar centraal ligt in het tempelcomplex. Dat zou erop kunnen wijzen dat de offers hier niet dienen om zonden te verzoenen maar om dank te brengen voor het volbrachte werk van de Messias.

*******

Stedenbouwkundige en theoloog Konstantin (Konnie) Stijkel promoveerde in 2021 aan de Protestantse Theologische Universiteit Kampen op het tempelvisioen van Ezechiël. Tot zijn pensionering in 2007 werkte dr. Stijkel als stedenbouwkundige bij de gemeente Almelo. Het was voor hem dan ook relatief eenvoudig om tekeningen te maken aan de hand van de maten die de profeet doorgeeft in zijn tempelvisioen (Ezechiël 40-48). Stijkel nam veel voorbeelden op in zijn proefschrift. “Ik heb het tempelvisioen van Ezechiël vanuit een stedenbouwkundig oogpunt benaderd. Het bijbelboek Ezechiël had altijd al mijn speciale interesse vanwege de bouwkundige aspecten. Bijzonder in het tempelvisioen is dat er vrijwel geen hoogtematen zijn aangeven, in tegenstelling tot de tabernakel en de tempel van koning Salomo, waar tot in detail driedimensionaal lengte, breedte en hoogte zijn aangegeven. Klassieke theologen zien het visioen als blauwdruk voor een nieuwe tempel. Moderne theologen lezen Ezechiël vooral symbolisch. Ik neem een tussenpositie in. Ezechiëls tempelvisioen is niet bedoeld als een bouwplan, want Ezechiël kreeg niet de opdracht om te bouwen. Ook kan het visioen niet louter symbolisch verklaard worden, want het laat zich lezen als de finale van Israëls geschiedenis. Ik heb lang gezocht naar een verklaring voor het feit dat het bouwplan voornamelijk tweedimensionaal is. Op mijn zoektocht heb ik als het ware over Ezechiëls schouder meegekeken.

Ik ontdekte dat het helemaal niet gaat om een concreet bouwplan, maar om een ontwerp waarin de heiligheid van God wordt belichaamd. Er is een enorme tegenstelling tussen wat heilig en wat niet heilig is. Dát is de kern van het tempelvisioen. Aan Gods heiligheid wordt in perfecte maten en verhoudingen uitdrukking gegeven aan een strikte scheiding tussen heilig en onheilig. De muren rond het tempelcomplex zijn dan ook geen gewone verdedigingsmuren, zoals ze in die tijd gewend waren te bouwen. Deze massieve muren benadrukken de scheiding tussen Gods heiligheid binnen de muren en wat niet heilig is daarbuiten.

Stijkel put ook persoonlijk veel hoop uit het bijbelboek Ezechiël. “God is de God van trouw voor joden en christenen. Ezechiël raakt me.” Voor Konnie gaat dat heel diep. Zijn jeugd verliep zeer problematisch. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd hij geboren in Berlijn als kind van een Nederlandse moeder en een Duitse soldaat. Zijn biologische vader heeft hij echter nooit gekend. Na de oorlog vertrok zijn moeder naar Nederland. Konnie kwam terecht in een Oost-Duits pleeggezin en verhuisde als zesjarige naar zijn getraumatiseerde moeder in Nederland, waar hij te maken kreeg met vernedering en mishandeling. Na een periode in een jongenstehuis werd Stijkel opgevangen in een pleeggezin in Hoogeveen. Hij trouwde en kreeg twee dochters. Op latere leeftijd ging hij theologie studeren. Aan zijn promotieonderzoek werkte hij tien jaar. Op 18 juni 2021 verdedigde hij zijn proefschrift online. (Fragmenten uit een interview in het tijdschrift Reveil. Lees het hele interview hier: https://www.maandbladreveil.nl/het-tempelvisioen-verklaard/)