Kunstenaars

Oudes, Jaap - door Jean Passant

Personages in het werk van Jaap Oudes

door Jean Passant

Jaap Oudes (geboren in 1926 in Alkmaar, overleden in 1998 in Oudorp) werd van jongs af door zijn vader Dirk (die zelf kunstschilder van naam was) gestimuleerd te gaan tekenen. Als autodidact is Oudes zijn hele leven blijven tekenen, bijna altijd met potlood en kleurpotlood. Hij was lange tijd lid van de kunstenaarsvereniging Doorwerken in Alkmaar.

Oudes haalde inspiratie uit de Hollandse en Vlaamse volkskunst en het volksleven. Ook de verhalen van de Vlaamse auteur Felix Timmermans en andere Vlaamse vertellers stimuleerden hem. Hij bezocht daarom graag niet alleen steden en dorpen in Noord-Holland maar ook in Vlaanderen.

Tekening Jaap Oudes: Feest in Zuid-Limburg

Het werk van Jaap Oudes is folkloristisch en verhalend. De wereld die hij tekende was nostalgisch, kinderlijk op het surrealistische af, vrolijk en feestelijk. Kermissen, het circus, oogst- en andere volksfeesten zijn de favoriete onderwerpen, dikwijls gesitueerd op herkenbare schilderachtige plaatsen.

Tekening Jaap Oudes: Sint Nicolaas Suite

Oudes was gefascineerd door onderwerpen die te maken hebben met cultureel erfgoed. Ervaringen en herinneringen in zijn jeugd zijn eveneens een terugkerend thema in zijn werk. De boerenmensen, het vissersvolk, de geestelijken, de koeien, de paarden die in talrijke mate zijn tekeningen bevolken, komen daar vandaan.        

De tekeningen van Jaap Oudes zijn niet in een stroming te vatten. Een rationele analyse van zijn werk wees Jaap Oudes altijd af. Tekenen was voor hem een spontaan en intuïtief proces. Moet er dan een stempel op gedrukt worden dan is het dat van origineel denken en fantasievolle kunst.

 

Personages

De personages in het werk van Jaap Oudes zijn meestal stereotiepen zoals de boer, de bakker, de dominee, de pastoor, de monnik etc.. De monnik wordt in zijn tekeningen bijna altijd vrolijk en ondeugend neergezet. Waar komt dat vandaan? Het beeld is in het algemeen dat er met de monnik in het christendom iemand bedoeld wordt die omwille van het Koninkrijk Gods armoede, gehoorzaamheid en zuiverheid belooft. Al speurende in zijn werken valt op dat Oudes affiniteit vertoont met de verhalen rond de heilige Franciscus.

 

Wie is Franciscus?  

De Heilige Franciscus leefde in de Middeleeuwen. Hij was de zoon van een rijke koopman, maar koos ervoor om in armoede te leven. Franciscus van Assisi werd geboren in 1182 in een gezin van rijke lakenhandelaars. Franciscus leerde Latijn en wiskunde. Hij kreeg van zijn ouders wat hij maar wilde. Alles wees erop dat hij de zaak van zijn ouders zou overnemen. Maar hij voelde zich geroepen tot een andere taak: hij wilde God dienen. Hij gaf zijn kleren weg en ging tussen de armen en melaatsen wonen.

Zodra hij 14 jaar werd, werd Franciscus opgenomen in de gilde van kooplieden. Hij gaf graag veel geld uit van zijn vader voor eet-en drinkgelagen. Daardoor en omdat hij een innemende en sympathieke jongeman was die graag plezier maakte, werd hij gekozen tot leider van het jeugdige gezelschap dat tot ’s avonds laat door de straten van Assisi en op de markt uitbundig feestvierde. Veel verhalen over Franciscus getuigen dan ook van zijn vrolijkheid; vandaar ‘vrolijke Frans’.

 

Franciscus en de vogels

Maar ook een verhaal als van Franciscus en de vogels verleidde Jaap Oudes ertoe om hier enkele schetsen van te maken.    

Franciscus staat bekend om zijn liefde voor de natuur en de dieren. Dieren waren voor Franciscus zijn broeders, zijn vrienden. Hij maakte een wilde wolf tam en sprak met vogels.

 

Jaap Oudes en zijn monniken

Liefde voor eet- en drinkgelagen alsmede het uitbundig feestvieren maakte voor Jaap Oudes Franciscus een figuur naar zijn hart. Rekening houdend met het karakter van Jaap Oudes die altijd de zonnige kant van het leven voorrang gaf, is dit goed aan te nemen.

Jaap Oudes was een gemoedelijke Noord-Hollander die zich in principe bezighield met de zonnige kant van het leven. Dat vind je terug in al zijn werken. Vrolijk, verhalend, kleurrijk en humoristisch. Jaap was zelf als persoon wat we noemen ‘een prater’. En daar hij altijd positief gestemd was, was het prettig om met hem om te gaan. Hij ging daarbij de wat serieuzere onderwerpen niet uit de weg. Maar hij had ook een handigheid een gesprek snel om te buigen naar onderwerpen die hem beter lagen.

De humor had hij van thuis uit meegekregen. Het kenmerkende en net iets afwijkende van een persoon of groep personen merkte hij direct op en die legde hij vervolgens min of meer karikaturaal vast. Zo ontstonden zijn personages die zouden gaan acteren in zijn tekeningen. Opvallend is ook dat hij de monnik als een plezierig, genietend en vaak ook als alcohol drinkend personage neerzette.

 

Enkele voorbeelden

1. Detail uit tekening Mont Saint Michel, Frankrijk.

2. Detail uit tekening Monnikendam

 

Tekening Jaap Oudes: Monnikendam