Johannes 15:1 - Ik ben de ware wijnstok

Roemeense volkskunst: Jezus Christus de wijnpers

Devotie in striptaal

door Wim Eikelboom

Als kind raakte ik soms de kluts kwijt in alle beeldspraak over Jezus. De ene keer was hij levend water, dan brood of een lam en dan weer een goede herder. Hier zien we een vijfde beeldspraak op een ietwat beschadigde oude Roemeense glasicoon uit de 19de eeuw die bij ons thuis hangt.

Glasiconen worden aan de achterkant van een glasplaat geschilderd (achterglasschildering). Op deze schildering staat Jezus centraal als ware wijnstok. Dat is ontleend aan de woorden in het bijbelboek Johannes 15 vers 1: ‘Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de wijnbouwer.’

De beeldspraak van de ware wijnstok wordt op dit icoon letterlijk uitgewerkt: uit de zijde van Jezus groeit een wijnrank waaraan dikke druiventrossen groeien. En dan gaat het als een religieus stripverhaal verder bij de vervolgstap van de geoogste druiven: daar wordt wijn van gemaakt. Jezus perst aan de linkerkant de druiven uit en vangt de wijn op in een grote kan of (mis)kelk.

In de christelijke traditie is wijn het symbool voor het vergoten bloed van Jezus die zijn leven gaf aan het kruis van Golgotha. Bij het laatste avondmaal spreekt Jezus zelf de woorden bij het schenken van de wijn: ‘Deze beker is het Nieuwe Verbond in mijn bloed vergoten voor u.’

De nagenoeg naakte Christusfiguur in doodsgewaad zit op een graftombe, eveneens een verwijzing naar zijn sterven. Het kruis op de achtergrond versterkt dat beeld. De icoon wordt ‘Jezus Christus de wijnpers’ of ‘De mystieke wijnpers’ genoemd, waarin de essentie van de eucharistie wordt uitgedrukt. In de oosters-orthodoxe en rooms-katholieke traditie verandert bij de eucharistieviering de wijn daadwerkelijk in het bloed van Christus. Deze pictogram op glas vangt deze mysterieuze transsubstantiatie voor de gelovigen in een beeld.

De meest gangbare versies van deze icoon zijn voorzien van eenvoudige houten lijsten en sierden menige Roemeense huiskamer. Als devotiebeeld, om Jezus te aanbidden en te danken voor zijn lijden en verlossingswerk.

*******

Jezus Christus de wijnpers, glasicoon, 34 x 38 cm in houten lijst. Volkskunst uit Oltenië, zuidwest Roemenië, ca. 1850.

Wim Eikelboom (1968) is journalist, kunstliefhebber en voorzitter van ArtWay. In het dagelijks leven is hij werkzaam als zelfstandig mediaprofessional voor diverse media. Ook maakt hij de podcast Rivierverhalen.

ArtWay beeldmeditatie 24 januari 2021