DaoZi - BM - Rachel Hostetter Smith

DaoZi: De lege stoel

De lege stoel in een tijd van wachten

door Rachel Hostetter Smith

We beleven een tijd die in het teken staat van een wereldwijde pandemie. Het leven krijgt een vreemde vertraging, het komt bijna tot stilstand. Onlangs zei iemand: het leven staat dit jaar ‘in de pauzestand’. We lijken in een grensgebied te leven, een tijd tussen wat was en wat er misschien op volgen zal. We zijn gewend geraakt aan foto’s van lege stoelen op anderhalve meter afstand van elkaar ten behoeve van social distancing, die bescherming moet bieden tegen besmetting door een virus dat ons bedreigt. Mij doen ze denken aan het begin van de Pesachrite op de Sederavond, als de vader uitlegt: ‘Iedere tafel heeft een lege stoel, een extra beker sap en een overblijvend stuk matse. De joodse geschiedenis verhaalt van een geliefde profeet die Elia heette, die in moeilijke tijden verschijnt met een belofte van bijstand, die terneergeslagen geesten opheft en hoop laat ontkiemen in het hart van verdrukten. Het onrecht van deze wereld herinnert nog altijd aan Elia, die het recht verdedigde door op te staan tegen machtsmisbruik.’

In december 2010 werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan de Chinese mensenrechtenactivist Liu Xiaobo. Liu kon niet naar Oslo komen en werd daarom tijdens de ceremonie vertegenwoordigd door een lege stoel. Het geval was dat hij in China een gevangenisstraf van elf jaar uitzat wegens ‘aanzetten tot ondermijnende activiteit’, nadat hij in 2009 een open brief had geschreven met de titel ‘Ik heb geen vijanden: slotverklaring’. Hij deed daarin een oproep om in China ingrijpende democratische hervormingen en de rechtsstaat in te voeren. Hij schreef: ‘Vrijheid van meningsuiting is de grondslag van mensenrechten, de bron van humaniteit en moeder van de waarheid. Wie de vrijheid van meningsuiting uitschakelt, die treedt de mensenrechten met voeten, verstikt de humaniteit en onderdrukt de waarheid.’

Zijn naam en de titel van dat stuk zijn in China op het internet niet te vinden. De Chinese kunstenaar Cao Yuanming gaf de woorden Ik heb geen vijanden vorm in beton en metaal en gaf dit werk ook deze titel. De ingelegde stukjes krijt die de karakters voor deze woorden vormen staan in China symbool voor onderwijs en alfabetisering. Een aanhoudende grote inspanning is vereist om het Mandarijn onder de knie te krijgen. Dit werk komt op voor de onwankelbare waarheid van de overtuigingen van Liu en verzet zich tegen de pogingen om het leven en de erfenis van Liu uit te wissen. Het is een veelzeggende metafoor voor de worsteling om voor de waarheid te staan in een wereld die de waarheid uit alle macht wegdrukt.

Liu Xiaobo is een soort icoon geworden voor Chinezen en speciaal voor Chinese christenen. Het Portret van een overleden denker (2017) van de gerespecteerde kunstenaar, dichter en kunstcriticus DaoZi toont Liu in de gedaante van een icoon, een seculiere ‘heilige’ van onze tijd, gekleed in het gevangenisblauw van China en tegen een gouden achtergrond zoals we die vinden bij heiligen en martelaren uit de orthodoxe traditie. Zo worden we eraan herinnerd dat standvastig getuigen, of dat nu voor aardse gerechtigheid of voor Jezus Christus is, vaak duur betaald wordt maar die prijs wel waard is.

DaoZi heeft ook een serie schilderijen van de lege stoel van Liu gemaakt. Hij heeft daarvoor het traditioneel-Chinese medium van gewassen inkt toegepast in een eigentijdse modus. Liu was een oude vriend uit zijn studententijd, toen ze beiden deelnamen aan de protesten op het Tien-an-Men-plein. De schilderijen van DaoZi zijn een eerbetoon aan Liu en zijn nalatenschap, maar ze roepen ook beelden op van een andere stoel, de troon van Petrus in Rome, die leeg wacht op de terugkeer van Christus aan het einde der tijden. Het is een anticiperend, eschatologisch beeld dat roept om herstel en vernieuwing van deze gebroken wereld, waarbij de in Openbaring 21 beschreven Nieuwe Hemel en Nieuwe Aarde tot aanzijn komen. Net als de stoel voor Elia bij het Pesachmaal of Sederavond wekt de stoel voor Liu Xiaobo in De lege stoel aan de rand van de zee (2018) van DaoZi een gevoel van hoop en verlangen. Het lijkt met de psalmdichter David te roepen: ‘Hoe lang nog, Heer, zult u mij vergeten?’ (Psalm 13:1a).

Het christelijk geloof heeft er weet van dat we altijd in dit grensgebied leven. De Amerikaanse franciscaan Richard Rohr omschrijft dat gebied als een ruimte ‘tussen het vertrouwde en het volstrekt onbekende. Daar alleen laten we onze wereld achter terwijl we van het nieuwe bestaan nog niet zeker zijn. Het is een goede plaats voor een begin van echte vernieuwing. Ga daarheen en blijf er zolang je kunt en op iedere mogelijke manier … Dit is de sacrale ruimte waar de oude wereld kan instorten en een grotere wereld wordt geopenbaard. Als we nooit in ons leven in een grensgebied komen, zullen we het normale gaan idealiseren.’

‘Grensgebied’ is de vertaling van liminal space. Het woord liminal is afkomstig van het Latijnse woord voor ‘drempel’, limen: iedere plaats van binnengaan of van een begin. Het is een plaats van overgang, een wachtperiode, een tijd van niet weten.’ Maar het is ook een plaats waar transformatie kan plaatsvinden ‘als we leren wachten en ons erdoor laten vormen’ (mijn cursivering).

De Sederliturgie heeft een dramatische afsluiting waarbij de deur opengaat terwijl de ouder verkondigt: ‘De deur is geopend en herinnert ons eraan om open te staan voor hoop op een betere wereld – om vast te houden aan de droom dat er een wereld komt zonder honger, slavernij of enige vorm van onrecht. Wij vragen Elia te gast aan onze Sedertafel.’ Alle aanwezigen antwoorden dan: ‘Moge de Algenadige ons Elia de profeet zenden om ons te troosten met een boodschap van verlossing. Laat ons de deur voor Elia openen!’

In deze tijd van leven ‘in de pauzestand’ kunnen misschien ook wij die deur naar Christus’ beloften van verlossing wijder openzetten in afwachting van de dag waarop hij terugkeert en weer onder ons zal wonen.

*******

DaoZi, De lege stoel, 107 x 70 cm, inkt en bladgoud op rijstpapier, 2014.

Cao Yuanming, Ik heb geen vijanden, 30 x 40 x 5 cm, krijt in beton met ijzeren frame (gewicht 20 kg.), 2016.

DaoZi, Portret van een overleden denker, 60 x 55c m, gekleurde inkt op papier, 2017.

DaoZi, De lege stoel aan de rand van de zee, 97 x 54 cm, gekleurde inkt op papier, 2018.

DaoZi, ook wel Wang Min genoemd, is een vooraanstaand Chinees dichter, kunstcriticus en schilder. Hij werd in 1956 in Qingdao geboren en behaalde achtereenvolgens een graad aan de Noord-Westelijke Universiteit en aan de Pedagogische Universiteit van Beijing. Hij was plaatsvervangend hoofdredacteur van Chang An, een maandblad van de Vereniging voor Kunst en Literatuur van Xi’an, hoogleraar en voorzitter van de kunstafdeling van het Instituut voor Schone kunsten van Sichuan en vicevoorzitter van de Vereniging van Literatuur- en Kunstcritici in Chongqing. Momenteel is DaoZi hoogleraar en promotiebegeleider aan de School voor de Kunst van de Universiteit van Tsinghua, gasthoogleraar aan de Chinese Universiteit van Hongkong en lid van de Internationale Vereniging voor Esthetica. Als onderzoeker en kunstenaar houdt hij zich bezig met kunstkritiek, geschiedenis en de theorie van de moderne kunst, christelijke kunst, het schrijven van poëzie en de Chinese gewassen-inkttechniek.

Cao Yuanming (of Cao Zaifei) houdt zich als kunstenaar bezig met schilderen, beeldhouwen, installaties en digitale beelden. Hij werd in 1974 geboren in Suzhou, provincie Anhui, en studeerde af aan de Kunstacademie van Nanjing, afdeling olieverfschilderkunst, en aan de filosofische faculteit van de Universiteit van Nanjing. Hij was gastonderzoeker aan het Onderzoekscentrum voor Religie en de Chinese Samenleving aan de Purdue University in de Verenigde Staten en doceert momenteel aan de School voor de Schone kunsten aan de Universiteit van Shanghai.

Rachel Holstetter Smith is de Gilkison-hoogleraar kunstgeschiedenis aan Taylor University in Upland, Indiana. Zij publiceert veel over kunst met speciale aandacht voor moderne kunst en de wereldwijde christelijke kunst. Zij is curator en projectdirecteur van de internationale reizende tentoonstelling Matter + Spirit: A Chinese/American Exhibition. Voordien was zij artistiek leider van twee voorgaande internationale kunstprojecten van het Nagel Institute van Calvin University (Grand Rapids) in Indonesië (2008) en Zuid-Afrika (2013) en curator van de daaruit voortgekomen tentoonstellingen: Charis: Boundary Crossings (2009-2012) en Between the Shadow & the Light (2014-2018). Zij werkt op dit moment aan een project in India.

ArtWay beeldmeditatie 1 november 2020