Hemelvaart - Anish Kapoor

Anish Kapoor: Hemelvaart

Immaterieel/materieel

door Meryl Doney 

Midden onder de indrukwekkende koepel van de San Giorgio Maggiore Basiliek in Venetië staat iets als een groot wit trommelachtig voetstuk. Er heerst stilte. Plotseling klinkt er geruis en komt er een wervelende luchtstoot voorbij. Uit het midden van de trommel begint rook te ontsnappen, die omhoog kronkelt en in een buis hoog in de koepel weer verdwijnt. Dit laat je een overweldigende omhoogstuwende kracht ervaren. Deze installatie heet Ascension, Hemelvaart. Ze werd gemaakt door de Britse beeldhouwer Anish Kapoor en in de basiliek vertoond als onderdeel van de Venice Biennale 2011.

Anish Kapoor (Turnerprijs 1991) heeft zich in zijn lange loopbaan altijd graag beziggehouden met verkenning van natuurlijke materialen en van geometrische en organische vormen. Hij werkt in allerlei formaten en met diverse materialen. Zijn aanvankelijke interesse voor het definiëren van negatieve ruimte en het gebruik van gespiegelde oppervlakken leverde werken op als Cloud Gate (2006, in de volksmond the Bean) in Chicago en ArcelorMittal Orbit, in opdracht gemaakt als blijvend kunstwerk in het Olympische Park van Londen in 2012. In 2006 installeerde hij wat wellicht nu zijn bekendste werk is, Sky Mirror, een roestvrijstalen sculptuur van drie verdiepingen voor het Rockefeller Center waarin de skyline van New York wordt weerspiegeld. Kapoor noemde het een ‘non-object’, omdat het weerspiegelende oppervlak de spiegel liet verdwijnen.

Met Ascension beoogt hij iets anders. Het immateriële wordt concreet. Hij zegt erover: ‘In mijn werk ontstaat vaak vervaging tussen zijn en schijn. In Ascension, bijvoorbeeld, interesseert mij het idee van immaterialiteit die tot object wordt. Dat is precies wat er in Ascension gebeurt: de rook wordt een zuil. In dit werk is ook het idee vervat van Mozes die in de woestijn een rookkolom volgt, een lichtkolom …’

Dit werk was al eerder getoond in galerieruimtes in San Gimigniano (Toscane), São Paulo, Rio de Janeiro en Beijing, maar het krijgt een nieuwe betekenis in de spirituele context van de San Giorgio Maggiore Basiliek van Venetië. Kapoor is zich ervan bewust dat deze context andere culturele en religieuze betekenissen oproept. Hij noemt zelf de rookkolom die God voor de Israëlieten uit liet gaan als gids door de woestijn, het machtige materiële bewijs van Gods aanwezigheid.

Terzijde: dit is een gelukkig voorbeeld van het belang van de context. Er is in de afgelopen tijd een trend om de ‘witte kubus’ van de galerie te verlaten en het effect te onderzoeken van andere ruimtes op de waarneming van kunstwerken. Een recensie in de Financial Times van een tentoonstelling die ik verzorgde in de Wallspace Gallery in Londen zei het zo: ‘Het is altijd verfrissend om hedendaagse kunst los van de gangbare witte kubus te zien en [Doney] heeft een zorgvuldige selectie gemaakt van werken van Taylor Wood die resoneren met een kerkomgeving. De locatie draagt op allerlei manieren bij aan deze meerduidige films. Ze krijgen een betekenis die de kijker zou ontgaan als ze in een neutrale galerieomgeving te zien waren. Door de imposante kerkelijke architectuur wordt iedere hint van een spiritueel thema uitvergroot tot een volwaardig religieus concept.’

Door het werk Ascension te noemen verwijst Kapoor ook naar de hemelvaart zelf – Jezus’ laatste momenten op aarde, waarover Lucas schrijft: ‘Terwijl hij hen zegende, ging hij van hen heen en werd opgenomen in de hemel.’

Dit scharniermoment is veelvuldig door kunstenaars weergegeven. De eerste directe uitbeeldingen dateren van rond het begin van de vijfde eeuw. Op een van de vroegste, een ivoorsnijwerk dat rond het jaar 400 wordt gedateerd, zien we Christus die een berg beklimt naar de uitgestrekte hand van God. Latere werken, vooral in Noord-Europa, laten de voeten zien van Jezus die in de wolken verdwijnt, en soms ook zijn voetafdrukken op de aarde.

De Ascension van Kapoor is anders: volkomen abstract, maar toch uniek in de uitdagende manier waarop hier iets van het hemelvaartgebeuren tot uitdrukking wordt gebracht. De afbeeldingen kunnen iets van de kracht van dit werk overbrengen, maar video’s kunnen dat nog beter. Ze zijn gemakkelijk online te vinden, bijvoorbeeld www.youtube.com/watch?v=sIuMfyreOkc.

Zie de bezoekers van de basiliek omhoog staan staren zoals destijds de discipelen van Jezus. De verschillende gelaatsuitdrukkingen en de lichaamstaal laten de individuele verschillen in reactie zien. In de kerk is men, net als op de Olijfberg, getuige van iets ongewoons en ongekends. Immateriële rook wordt een draaiende, opstijgende kolom. Door zijn omvang en materialiteit roept dit werk een sterk sensatie van opwaartse beweging en kracht op. Op die manier weet het voor de toeschouwer iets te vangen van het gevoel van ontzag en mysterie dat de eerste discipelen moet hebben overweldigd.

*******

Anish Kapoor: Ascension, 2011. Foto’s www.metmuseum.org

Anish Kapoor, CBE, RA (Mumbai 1954) is een Indisch-Britse beeldhouwer, gespecialiseerd in installatie- en conceptuele kunst. Hij woont en werkt in Londen sinds het begin van de jaren ’70, toen hij hier kunst ging studeren, eerst aan het Hornsey College of Art, later aan de Chelsea School of Art and Design. In 1990 vertegenwoordigde hij Groot-Brittannië op de Biënnale in Venetië, waar hem de Premio Duemila werd toegekend. In 1991 ontving hij de Turner Prize en in 2002 de Unilever Commission voor de Turner Hall in Tate Modern. Kapoor werd in 2013 geridderd om zijn verdiensten voor de visuele kunst en van de Indische regering ontving hij de Padma Bhushan, de op twee na hoogste civiele onderscheiding van India.

Meryl Doney is als zelfstandig curator gespecialiseerd in tentoonstellingen in kathedralen en kerken, bij festivals en op andere uitdagende locaties. Zij heeft meer dan veertig tentoonstellingen en performances verzorgd, waaronder Moon Mirror van Rebecca Horne in de Londense St Paul’s Cathedral en Presence: Images of Christ for the Third Millennium, een serie van dertien verschillende tentoonstellingen in Britse kathedralen, waar meer dan vijftig hedendaagse kunstenaars bij betrokken waren. Tussen 2006 en 2011 was zij directeur van Wallspace, een ‘spiritueel thuis voor beeldende kunst’ in de All-Hallows-on-the-Wall, een kerk in de Londense city. Zij zat tot 2018 in het organiserend comité van de Methodist Collection of Modern Art en is voorzitter van de kunstadviesgroep van St Paul’s Cathedral in Londen.

ArtWay beeldmeditatie 17 mei 2020