C jaar, herfst 4 - Documentaire Stuk

Documentaireserie Stuk

Als het noodlot toeslaat

door José Verheule

Als zomaar van het ene op het andere moment je leven in scherven valt als een kopje dat tegen de grond klettert, wat valt er dan nog te lijmen? In één beeld zie je de onmacht waar je voor komt te staan. 

Gelukkig sta je er niet altijd alleen voor. Verscholen in de duinen bij Wijk aan Zee ligt Heliomare, een revalidatiecentrum voor mensen die door een ziekte of ongeluk een zware handicap hebben opgelopen. Midden in de natuur, vlak aan zee, proberen mensen na de grote klap die hun leven heeft stilgezet weer op te krabbelen en staan ze voor de zware opgave iets te maken van een leven vol beperkingen. Weg van de maatschappij waar ze uit zijn gevallen vormen ze een wereldje apart, waarin rangen en standen zijn weggevallen. Mensen die hiervoor elkaar nauwelijks tegen zouden komen trekken nu samen op. Ziekte brengt werelden samen, als het touwtje de kopjes, dat is van alle tijden.

Ook in de tijd van Jezus lag er verscholen in de groene heuvels van Galilea zo’n wereldje op zich: ‘een zeker dorp’ wordt het genoemd in het verhaal in Lukas 17, 11-19: een melaatsenkolonie. Joden en Samaritanen die elkaar anders meden, leefden daar gebroederlijk en gezusterlijk samen, verbonden met elkaar door een ziekte die hen buiten de maatschappij plaatste. In die tijd was er geen hoop op terugkeer, want in dit melaatsendorp waren geen artsen, verpleegkundigen en therapeuten om hen te helpen weer op de been te komen. Tot op een dag Jezus, de wonderdoener waarover verhalen rondgaan, niet met een gepaste boog om hen heentrekt, maar hun dorp binnenkomt. Mensen rennen op hem af: ‘Jezus, meester, heelmeester, ontferm u over ons!’ En het wonder gebeurt, hun melaatsheid verdwijnt. Ze zijn verlost van een leven in isolement. Maar dan?

Negen van de tien ziet Jezus niet meer terug, nadat ze door de priester genezen zijn verklaard. En dat begrijp ik wel. Ik denk dat ze niet konden wachten om terug te keren naar hun leven van vroeger. Dat ze niets anders wilden dan deze ellendige jaren zo snel mogelijk vergeten en hun oude leven weer oppakken, tussen hun familie en bekenden. Maar is dat mogelijk? Is er niet te veel veranderd?

Hun ziekte is bedwongen, maar de verminkingen blijven zichtbaar. Handen en voeten kunnen stompjes zijn geworden. Daar heb je toch de rest van je leven maar mee te dealen. En ook met de reacties van je omgeving daarop. En dat is slechts de buitenkant, want de ziekte en het ongeluk raken je vooral ook vanbinnen: je kijk op jezelf en het leven verandert.

Dat is ook wat je ziet in de indrukwekkende VPRO-documentaireserie ‘Stuk’ over Heliomare, die begin vorig jaar op tv werd uitgezonden. In ontroerende portretten van patiënten en personeel wordt invoelbaar wat het betekent als het leven dat je kende voorgoed voorbij is. Een van de mensen die diepe indruk op mij maakten is Paul White, 63 jaar, Amerikaan van geboorte, maar al 26 jaar woonachtig in Nederland doordat hij getrouwd is met een Nederlandse vrouw. Hun drie zonen zijn inmiddels pubers. Zijn vrouw is verloskundige en om haar niet onnodig wakker te maken doet hij een keer ’s nachts geen licht aan als hij naar beneden gaat. Hij valt van de trap, breekt zijn nek en raakt verlamd vanaf zijn schouders. Zo komt hij in een rolstoel in Heliomare terecht om te revalideren. Maar er blijkt weinig vooruitgang mogelijk, hij kan alleen zijn arm en hand nog moeizaam gebruiken. Net genoeg om zelf zijn i-pad te bedienen, die vanaf nu voor hem zijn blik op de wereld wordt. In treffende beelden zie je hem daarachter zitten in lange gangen die symbolisch lijken voor een onbegonnen weg.

Voor zijn ongeluk leidde Paul een heel actief leven met veel sport en voor zijn werk reisde hij de hele wereld over. Nu zit hij opeens stil, machteloos gekluisterd aan een rolstoel en een tilinstallatie. Hartbrekend is de scene waarin een oude vriend hem opbelt die nog van niets weet en vraagt wanneer ze weer eens gaan tennissen. En hoe hem dan de tranen in de ogen springen. Maar hij leert leven in een ander, trager ritme. Terwijl zijn lichaam verlamd blijft, blijft zijn geest in beweging om nieuwe inhoud aan zijn leven te geven. Hij voert gesprekken met vrienden, helpt zijn zoons met huiswerk en volgt de wereld op zijn i-pad. Zelfs als zijn vrouw te horen krijgt dat ze borstkanker heeft, lukt het hem om niet verbitterd te raken. Gelukkig horen we later dat haar behandeling goed aanslaat.

Het ongeluk in hun leven kan hij niet ongedaan maken, maar wat mij in Paul treft is dat hij er ook niet achter terug wil. Hij aanvaardt een ander leven. En dat herken ik in die ene melaatse, een Samaritaan, die wel bij Jezus terugkomt. Hij valt niet terug op zijn oude leven, maar beseft dat hem in plaats daarvan een nieuw, ander leven is gegeven: blijvend getekend door zijn verwondingen, maar met een nieuwe kijk op zichzelf en anderen.

‘Sta op, ga heen, uw geloof heeft u behouden,’ geeft Jezus hem als zegen mee. Want als je je eigen beschadigingen leert accepteren, ga je ook een ander met milde ogen zien. Dat maakt ook dat de strik van afhankelijkheid waarmee je aan anderen vastzit, verandert in een koord van onderlinge verbondenheid. En dat wordt je behoud.

*******

Stuk is een vierdelige documentaireserie waarin een aantal mensen wordt gevolgd tijdens de periode die ze doorbrengen in een revalidatiecentrum. De serie legt bloot wat er gebeurt als het noodlot zomaar ineens toeslaat. Een verkeersongeval, een ongelukkige val van de trap of een hersenbloeding; het voltrekt zich binnen een seconde, maar het leven lijkt daarna in weinig meer op hoe het was. Ineens is dat lichaam stuk, als was het een apparaat. In Stuk zien we hoe enkele patiënten werken aan het vormgeven van hun nieuwe leven. Wat blijft er van je over nu je oude leven in één klap voorbij lijkt? De serie, waarin ook enkele van de behandelaars worden gevolgd, vertelt hun verhaal als een roman: Stuk is non-fictie verteld als een kwalitatief hoogwaardige dramaserie. Dramatisch, ontroerend, spannend en beklemmend maar ook hoopvol en bevrijdend. https://www.vpro.nl/programmas/stuk/service/over-het-programma.html#

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaanstad. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingshuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen.

ArtWay beeldmeditatie 16 februari 2020