Advent - Jesaja 9:6 door Samuel Buri

Samuel Buri: Wonderbare raadsman, Goddelijke Held, Eeuwige vader, Vredevorst       

Jesaja 9

door Beat Rink

Toen de Zwitserse kerk in de jaren ’80 op zoek was naar nieuwe gebrandschilderde ramen voor de Munsterkerk van Bazel, was de Bazelse kunstenaar Samuel Buri (1935) een van de inzenders van een voorstel. Het ontwerp kwam in de voorselectie maar werd niet uitgevoerd, want er werd gekozen voor de oude vensters, daterend uit de negentiende eeuw.

Tegenwoordig zijn enkele ramen van Buri echter te zien in een kleine kapel naast de Munster. Het concept sluit aan bij de concentratie op het Woord die in de traditie van de Zwitserse Reformatie heel consequent (soms te consequent) in praktijk gebracht is. Denk alleen al aan het verbod op afbeeldingen en het weren van muziekinstrumenten uit de zondagse diensten. Toch was de hervormer Zwingli zelf een begaafd musicus, die ook voeling hield met het gewone leven. Er kwam bijvoorbeeld geen ouwel op de avondmaalstafel, maar gewoon brood zoals bij de mensen thuis.

Achter deze Zwingliaanse esthetica met het ideaal van ‘eenvoud’ lag het streven om de gemeente bij de essentie te bepalen en een ‘innerlijke deelname’ aan de eredienst te bewerkstelligen zonder afleiding. Deze innerlijke deelname kon alleen verwezenlijkt worden door een vereenvoudigde liturgie: ‘Licht en helder moet de dienst zijn: de kerkwanden zijn leeg en wit, de viering voltrekt zich zonder zang en muziek, de gebeden zijn geen lange litanieën en ze richten zich op God, het preken gebeurt niet meer volgens een leesrooster waarvan slechts de dominee weet waar het goed voor is, maar volgens een lectio continua.’

Ondanks deze leer bevatten de negentiende-eeuwse venster in de Bazelse Munster toch afbeeldingen van figuren uit de Bijbel. Een centrale plaats is ingeruimd voor de vier evangelisten, die bezig zijn met hun veeleisende denk- en schrijfwerk in dienst van het Woord.

Hoe heeft Buri het aangepakt? Hij creëert ‘woordvensters’ in het verlengde van de Zwitserse kerkelijke cultuur. Tegelijk vormen de woorden een abstract patroon en zijn ze pas bij nauwkeurige bestudering herkenbaar als:

WUNDERBAR  RAT  KRAFT  HELD   EWIG-VATER  FRIEDEFÜRST
Wonderbare raadsman, Goddelijke Held, Eeuwige vader, Vredevorst        

Het zijn de profetische woorden uit Jesaja 9:5, die ons helpen onze harten voor te bereiden op het kerstfeest.

De kleuren zijn ingetogen. De letters zijn wit en contrasteren slechts zwak met de mozaïekachtige, zachtblauwe achtergrond. Ze passen in de structuur van het venster maar ze lopen wel door achter de twee zwarte stijlen. De stenen structuur wordt ook in het bovendeel van het venster gerespecteerd maar tegelijk doorkruist door drie monochrome vlakken. Men zou hierin een symbool kunnen zien voor de Drie-eenheid, die vrij is om alle grenzen te doorbreken en zich openbaart in het ‘kind’ van verderop in Jesaja 9.

Met deze vensters heeft Samuel Buri zich aan de gereformeerde traditie aangepast door woordbeelden te scheppen, die met moderne stijlmiddelen de kerk subtiel weer naar de kunst toe leiden. Buri heeft op diezelfde manier de Zürcher Bibel geïllustreerd. Daar heeft hij meer vrijheid gegeven aan zijn hang naar krachtige kleuren.

In het werk van Buri zien we wel vaker ramen waar de kleuren van de buitenwereld met verbazingwekkende kracht doorheen schijnen. Of andersom gezegd: Buri’s vensters geven zicht op een intense volheid van leven, een combinatie van het geestelijke en materiële. Toen de artistieke avant-garde van Bazel in 1969 een experimentele tentoonstelling had in de Kunsthalle, liet Buri de bezoekers door een raam klimmen om binnen te komen. Ik ging met mijn ouders naar die tentoonstelling en herinner me dat de aanwezigen het zeer vermakelijk vonden. Maar misschien zat er een diepere betekenis achter. Een raam leidt voor Buri naar volheid van leven. Wie zijn gebrandschilderde raam in de Munster van Bazel nauwkeurig bekijkt, kan op de achtergrond, achter de letters, iets van een landschap ontwaren. De letters openen onze ogen voor het leven dat deze heerlijke woorden uit Jesaja ons beloven.

******

Samuel Buri: Wunderbar, Rat, Kraft, Held, Ewig-Vater, 2002, Niklauskapelle, Bazel.

Samuel Buri is een Zwitserse kunstenaar die zijn belangstelling voor de natuurlijke wereld verbindt met een neo-expressionistische stijl. Zijn werk waaiert uit in een eclectisch oeuvre van levensgrote sculpturen, tuintaferelen, abstract werk en woordwerken. Buri, geboren op 27 september 1935 in het Zwitserse Täuffelen, verhuisde in 1948 naar Bazel, waar zijn vader predikant werd van de St.-Alban-Kirche en later van de Basler Münster. Begin jaren ’50 kwam Buri door een ontmoeting met de Amerikaanse kunstenaar Sam Francis op het idee om schilder te worden. Hij heeft aanzienlijke erkenning geoogst voor zijn werk. In 1969 exposeerde hij in de Kunsthalle Basel en in 1971 op de Biënnale van São Paulo. Hij woont en werkt in Zwitserland. www.artnet.com/artists/samuel-buri

Beat Rink, geboren in Bazel en predikant in de Zwitserse gereformeerde kerk, behaalde aan de universiteit van die stad twee Masters – een in literatuur en geschiedenis en een in de theologie. Hij is medeoprichter van Crescendo (www.crescendo.org) en Arts+ (www.artsplus.ch), houdt lezingen en heeft diverse boeken geschreven. Hij werkt momenteel aan een theologisch onderzoek naar de relatie tussen kunstenaars en de kerk. Ook schrijft en publiceert hij poëzie (www.beatrink.ch).    

Geraadpleegde Literatuur

Ralf Kunz, Gottesdienst evangelisch-reformiert. Liturgik und Liturgie in der Kirche Zwinglis. Zürich, 2006.

J. Schweizer, Zur Ordnung des Gottesdienstes in den nach Gottes Wort reformierten Gemeinden der deutsch-sprachigen Schweiz. Basel, 1944.

ArtWay beeldmeditatie 13 december 2020