Finland: Kamppi Kapel in Helsinki

Kamppi Kapel van stilte

Hedendaagse ontwerpen van heilige ruimtes in Finland

door Anikó Ouweneel

Finland is een grotendeels onbewoonde en beschermde wildernis. Naast de ongeveer 188.000 meren is meer dan 75 % van het land bedekt met bossen. Respect voor de omgeving, duurzaamheid derhalve, is een tweede natuur voor de Finnen, zo ondervond ik toen ik daar lange tijd woonde. Dit geldt niet alleen voor hun eten, energievoorziening en afvalverwerking, maar ook voor hun vakmatig hoogstaande, eenvoudige doch elegante design, dat een tijdloze kwaliteit in zich draagt en in gebruik is in het dagelijks leven.  

Deze principes zijn ook in de architectuur terug te vinden. Niet zo lang geleden bezocht ik de oecumenische Kapel van Kamppi. Het is een design van bouwkundigen Mikko Summanen, Niko Sirola en Kimmo Lintula uit 2012. Deze ‘kapel van stilte’ won de International Architecture Award en trekt vele bezoekers uit alle windhoeken van de wereld.  

Het kleine heiligdom is geplaatst op een van de drukste kruispunten van de binnenstad van Helsinki. De zachte ronde vorm contrasteert met de stedelijke omgeving. Het is een klein, eivormig bouwwerk, dat op het eerste gezicht niet echt op een kapel lijkt. Meer op een ark of op een bescheiden houten ruimteschip. Het is zeker anders en fascinerend. Het schild is gemaakt van sparren planken, naadloos aaneengesloten door horizontale verbindingen en beschermd door een speciale was.                                                                                                                                     

Je gaat het kapelletje binnen door de glazen deuren van het lage gebouw ernaast. De inspirerende en opvallend stille ruimte is gebouwd van rondlopende, geoliede elzen planken (zie afbeelding bovenaan). Het geheel is eenvoudig, gemeubileerd met een paar houten banken, een houten altaar, een zilveren kruis en schaal. De ruimte biedt de bezoeker een veilig en geborgen gevoel door de vriendelijke beslotenheid, de zachte muren en het natuurlijke licht dat doorbreekt door het dakraam aan de rand van het plafond. Alsof je je in het midden van iets heel bijzonders bevindt: een hart of een baarmoeder, een omhelzingachtige ervaring.

Ondanks het gebrek aan ramen, komt de kapel niet claustrofobisch over. De muren voelen organisch en eigenaardig kosmisch aan. De houten planken creëren een beeld van snelle beweging, net als films die de illusie van interplanetair reizen met lichtsnelheid oproepen. De kapel lijkt het idee van een thuis in het universum te willen suggereren. De stilte en afzondering in het midden van de drukke stad bieden zeker een mogelijkheid om tot rust te komen, te bidden of mediteren.

Serene eenvoud dichtbij de natuur in moderne architectuur is niet nieuw in Helsinki. Een vroeger en welbekend pièce de résistance in de moderne kerkarchitectuur is de Temppeliaukio Kirkko van Timo and Tuomo Suomalainen uit 1969, niet meer dan 600 meters van de Kamppi Kapel verwijderd. Deze rotskerk is misschien de meest befaamde Lutherse kerk in Finland, waar rond 70 % van de bevolking van 5,5 miljoen tot deze denominatie behoort.  

Gehouwen uit een enorme rots biedt deze ruimte een heel andere ervaring. En toch roept ze ook een vergelijkbaar geborgen en veilig gevoel op. Toen de kerk gebouwd werd, ging de discussie over het ruimteschipachtige design – niet vergezocht, ten minste vergeleken met hoe we dat soort constructies voorstellen.

De enorme grot is bedekt met een grote glazen en koperen koepel met een diameter van 24 meter. Natuurlijk licht valt de ruimte binnen door de dakramen rondom het gewelf. De kerk heeft een orgel en dankzij de ruwe stenen muren is de akoestiek uitstekend. Maar ook hier ontbreken kerkklokken. Indien gewenst wordt een speciale compositie door luidsprekers buiten afgespeeld.

Beide moderne heilige ruimtes zijn geboren uit de intieme relatie van de lokale bevolking met de natuur. Beide structuren zien er op het eerste gezicht buitenaards uit, maar passen toch goed in hun context. Zij lijken oud en nieuw tegelijkertijd. Hun spirituele en traditionele connotaties resoneren met modern en duurzaam Fins design.  

*******

De Kamppi Kapel van stilte werd in 2012 ontworpen door de architecten Mikko Summanen, Niko Sirola en Kimmo Lintula. Erediensten vinden er niet plaats. Het is voor alles een plek waar men de stilte kan vinden. De kapel is door de week geopend van 7:00 uur tot 20:00 uur en in de weekeinden van 10:00 tot 18:00 uur. https://nl.wikipedia.org/wiki/Kapel_van_Kamppi

De Temppeliaukiokerk is in 1969 samen met de inrichting ontworpen door Timo and Tuomo Suomalainen. Behalve als geloofscentrum van de lutherse kerk wordt de kerk ook veel gebruikt voor concerten vanwege de uitstekende akoestiek. https://nl.wikipedia.org/wiki/Temppeliaukio-kerk 

Anikó Ouweneel heeft als cultuurhistoricus en tentoonstellingsmaker meer dan dertig tentoonstellingen mede mogelijk gemaakt in binnen- en buitenland. Als erfgoedspecialist plaatst zij graag nieuwe kunst in (herbestemde) heilige ruimtes. Samen met Marleen Hengelaar-Rookmaaker publiceerde zij het Handboek voor kunst in de kerk en was zij curator van Art Stations of the Cross Amsterdam. Meer info: www.visiodivina.eu.

ArtWay beeldmeditatie 24 november 2019