Mocan, Liviu - BM - Jonathan Tame 2

Liviu Mocan: Archetypen

Theologie in 3D

door Jonathan Tame

In juli 2018 tot december 2019 onderging het terrein bij de Great St Mary’s Church in Cambridge een transformatie door de tentoonstelling van vijf opvallende bronzen beel­den. De Roemeense kunstenaar Liviu Mocan heeft met deze Archetypen vijf thema’s be­licht: Open­ba­ring, Offer, Trans­cendentie, Geloof en Einddoel. Voor de vele bezoekers die uit de hele wereld naar Cam­bridge komen, zijn dit algemeen aansprekende thema’s. De sym­boliek wijst echter op een christe­lijke uitwerking van de archetypen, wat wordt bevestigd door de langere titels die Mocan elk van deze sculp­turen meegaf.

De titel van het beeld over Openbaring, het kleinste werk, is: Book That Reads You. Negen­enveertig iden­tieke koperen bladen vormen samen een open boek, waarvan de bladen zachtjes trillen in de wind. In plaats van met woorden zijn de regels op de bladzijden gevuld met vormen die lijken op ogen die naar de lezer om­hoog kij­ken. Dit stelt geen gewoon boek voor, maar een boek met het ver­mogen om door te dringen ‘tot waar ziel en geest elkaar raken’. De Bijbel was het eer­ste boek dat ooit gedrukt werd. Tot de Verlichting vormde de Bijbel de basis van het onderwijs aan iedere stu­dent in Cambridge en het is nog altijd het meest verkochte boek ter wereld, als bren­ger van een unieke openbaring over God, het men­selijk bestaan en ons eigen hart.

Het volgende beeld is een dier dat 180 cm boven de grond op een voetstuk staat. Als je er naar­toe loopt, wordt je blik opgeheven naar de indrukwekkende gestalte van een ram. Van de mas­kerachtige kop kijken twee ogen krachtig en majes­teitelijk naar beneden, maar ook valt er veel emotie in deze ogen te ontdekken. De vacht van het dier is van oogachtige vormen gemaakt die in alle rich­tin­gen kijken. Bij nadere inspectie blijkt er een grote spijker diep in de borst van het dier te zit­ten. Lamb of God weer­spiegelt het majestueuze lam op het Gentse altaar van de ge­broeders Van Eyck en vormt een passende uitbeelding van het offerarchetype.

Het formaat van de beelden wordt telkens groter. Het volgende is een drie meter hoge men­selijke gestalte met uitgestrekte armen, die als vleugels of als een huif in een halve cirkel naar ach­teren zwaaien. Dit Transcendentiebeeld is ge­maakt van 49 lagen roodkoper, bijeen­ge­hou­den door 365 staven, en heet Ladder of the World – een metafoor voor Jezus Christus. Door de schuine ligging van iedere laag en de ruimtes ertussen lijkt het vanuit de ene hoek een heel mas­sieve figuur, terwijl je er uit een andere hoek dwars doorheen kijkt. Geest en mate­­­rie lijken met elkaar versmolten. David Ford, voormalig Regiushoog­leraar theo­logie in Cambridge, stelt dat deze sculptuur tegelijk de incarnatie, de op­stan­ding en de hemelvaart van Christus verbeeldt.

De cirkel verder langslopend kom je bij een tweedelig werk. Beneden is het overblijfsel, duidelijk zinkend, van wat eens een bootje was. Uit het wrak schiet met kracht een dik touw in de vorm van een tralie­werk omhoog, waarmee een anker ten hemel wordt gehe­ven, de zwaartekracht trotserend. Het archetype Geloof kreeg de titel Anchor Cast up to Heaven mee. Het is 4,6 meter hoog en symboliseert het vertrouwen dat gesteld kan worden in de God die liefheeft en om­ziet naar ieder die hem aanroept. Bidden gaat soms tegen onze intuïtie in, maar gaat het makkelijkst wanneer ons levensbootje lijkt te zinken. Gebed geeft ons houvast als de wereld uiteenvalt.

In het midden van de cirkel, ten slotte, staat de vijfde en grootste sculptuur – Trumpet in the Universe. Hij steekt ver boven alle andere uit en symboliseert het Einddoel. Deze omgekeerde kegel van vijftien koperen staven, gevuld met ballen en bollen van verschillend formaat, is wellicht het meest complexe werk van de vijf Archetypen. Twaalf inscripties omringen het voetstuk van de trompet en de eerste vormt de sleutel tot alle andere: ‘Eer aan God, omdat hij dingen verbergt, eer aan de koning, omdat hij dingen onderzoekt’ (Spreuken 25:2). De andere elf zijn het werk van wetenschappers, schrijvers en musici die de mysteries van het heelal heb­ben onderzocht of de menselijke cultuur hebben ver­rijkt, waarbij er telkens een verband ligt met Cambridge.

Wat hebben de vijf beelden gemeenschappelijk, behalve dat ze van koper zijn en bepaalde ontwerpkenmerken met elkaar delen? De brochure brengt nog een andere inspiratielaag aan het licht: de vijf sola’s of grote theologische thema’s van de Reformatie. Book that Reads You is een interpretatie van ‘sola scriptura’, Lamb of God van ‘sola gratia’, Ladder of the World van ‘solus Chris­tus’, Anchor Cast up to Heaven van ‘sola fide’, en Trumpet in the Universe van ‘soli Deo gloria’.

De Archetypen vormen een ambitieus project dat materiële vorm geeft aan grote theologische denkbeelden. Theoretische ideeën krijgen gestalte en vragen de bezoekers hoe hun overtuigingen zich een weg banen naar de wer­ke­lijk­heid van alledag.

******

Liviu Mocan: Archetypen, 2017-2018, koper en brons, 7 × 5,4 meter (diameter van de schijf × hoogte van de hoogste sculptuur)

Book that Reads You – koper, 1,2 × 0,6 × 0,3 meter

Lamb of God – koper, 2,45 × 0,65 × 0,27 meter

Ladder of the World – koper, 3,0 × 1,5 × 0,9 meter

Anchor Cast up to Heaven – koper en brons, 4,6 × 1,8 × 0,7 meter

Trumpet in the Universe – koper, 5,4 ×1,2 × 1,2 meter

Liviu Mocan is een Roemeense kunstenaar die woont in Cluj-Napoca, Trans­sylvanië. Het rijke christelijke erfgoed dat hij ontving via zijn ouders, de natuur, de kerk, kunstenaars en theologen heeft richting gegeven aan zijn levensvisie en vormt de essentie van zijn scheppend werk. Zijn veelsoortige werk – in alle werelddelen te vin­den in privécollecties, al of niet in de openlucht – getuigt van zijn verlangen om visuele expressie te geven aan zijn geloofsovertuiging. Hij werkt momenteel aan diverse projecten rondom de hoofdthema’s van de Bijbel, waarbij hij experimenteert met verschillende mate­rialen en nieuwe technieken. Bekijk meer van zijn werk op https://www.liviumocan.ro.

Jonathan Tame is directeur van het Jubilee Centre in Cambridge.

ArtWay beeldmeditatie 6 september 2020