Menis, Fernando - BM - Koenraad De Wolf

Fernando Menis: Heilige Verlosser Kerk in Tenerife

Hoogtepunt hedendaagse religieuze architectuur

door Koenraad De Wolf

Meesterwerk architect Fernando Menis deze zondag ingehuldigd

In Tenerife vindt op zondag 12 mei de inhuldiging plaats van de nieuwe kerk van de internationaal vermaarde Spaanse architect Fernando Menis. Deze minimalistische brute betonarchitectuur, waarin de schaarse lichtinval de spirituele sfeer bepaalt, is een zeldzaam meesterwerk van hedendaagse religieuze architectuur.

De 67-jarige Spaanse architect Fernando Menis (°1951) is geboren en getogen in Santa Cruz de Tenerife. De man verwierf als architect internationaal faam met zijn baanbrekende betonarchitectuur. ‘Niemand is sant in eigen land,’ zegt het spreekwoord. Maar dat geldt niet voor Menis. In Tenerife voerde hij verschillende opdrachten uit, waaronder het Museum van Religieuze Kunst in Adeje, het imposante Magma Kunst en Congrescentrum en de nieuwe hoofdzetel van de regering van de Canarische Eilanden. Dat zijn broer gouverneur was van de eilandengroep zal wel hebben meegespeeld, maar telkens kwamen gebouwen van zeldzaam hoogstaand niveau tot stand.

Menis staat inmiddels aan het hoofd van een vermaard internationaal architectenbureau met bureaus in Tenerife, Madrid en Valencia. De man realiseerde de voorbije decennia tal van monumentale gebouwen verspreid over heel Europa. Een overzicht is te vinden op het internet. Maar zijn band met Tenerife is gebleven. Menis, die in de jaren 70 trouwde in de kerk van San Cristóbal de la Laguna, beloofde om een nieuwe kerk te ontwerpen voor deze snelgroeiende parochie. Vanaf 2005 ging hij daarmee aan de slag. De kerk is geheel in de lijn van zijn oeuvre een grensverleggend, monumentaal en imposant gebouw in beton. De ruwbouw werd voltooid, maar voor de afwerking was geen geld meer voorhanden. In afwachting van voldoende fondsen voor de afwerking werd een noodkerk ingericht in het Sociaal Centrum.

Zelf bezocht ik de kerk in 2015. Het vinden vergde een lange zoektocht. We zijn met opzet op een zondagmorgen op zoek gegaan, vanuit de veronderstelling dat er dan een mis zou plaatsvinden. Pas na vele omzwervingen in dit nieuwe stadsdeel hebben we de kerk gevonden. Het waren ten slotte de gezangen die ons naar deze volledig ingesloten locatie leidde. Na afloop leidden een aantal vrijwilligers en de welwillende pastoor ons via een lange trap naar de toen nog onafgewerkte nieuwe kerk. Wat we zagen was een openbaring.

De toen (2015) nog onafgewerkte ruimte van betonnen muren oogde ruw en uiterst sober. Iedere vorm van decoratie was bewust geweerd om het licht ten volle zijn rol te laten spelen. De ruimte binnenin oogt vrij donker. De lichtinval gebeurt indirect via de zijmuren, maar onwillekeurig wordt alle aandacht getrokken naar twee zich verbredende spleten in het beton achterin die een asymmetrische kruisvorm voorstellen. Het ‘lichtkruis’, het symbool bij uitstek van het christendom, maakt de spirituele dimensie tastbaar. Het ruwe beton is de drager, maar het is het immateriële licht dat de sfeer bepaalt. Maar er is meer. De genialiteit van deze ‘lichtarchitectuur’ brengt ook een subtiele dynamiek op gang. ’s Morgens belicht het binnenvallende licht de doopvont. En ’s middags worden het altaar en de lezenaar door de schaarse binnenvallende zon voluit verlicht. De liturgische vieringen, waarin Gods woord wordt verkondigd, vinden immers rond de middag plaats.

  Deze nieuwste creatie van Menis past ook naadloos binnen de architectuurgeschiedenis. In de Romaanse architectuur worden de kleine venstertjes zo hoog mogelijk in de muur geplaatst – als verwijzing naar het goddelijke of de hemel. In het beklemtonen van de verticaliteit gaat de gotiek nog een stap verder. Er worden kathedralen gebouwd tot 48 meter hoog.  Die verticaliteit is ook sterk aanwezig in deze nieuwe kerk van Menis, waarbij de verticale lichtbalk verbreedt naar boven toe

Het was mijn vaste overtuiging dat dit meesterwerk van Menis onafgewerkt zou blijven. Maar mijn verrassing was groot toen enkele familieleden van mij afgelopen zondag op hun beurt op zoek gingen naar de kerk van Menis. Ook zij hebben die na veel omzwervingen gevonden. Tot mijn grote vreugde konden zij melden dat de inmiddels afgewerkte kerk op 12 mei 2019 wordt ingezegend. Zij kregen een rondleiding van de (nog immer) enthousiaste pastoor, maar mochten geen foto’s nemen binnenin. Dat kan pas vanaf zondag. In afwachting moet u het stellen met de foto’s van 2015.

*******

Foto 1: Drie massieve betonnen volumes worden in elkaar geschoven.

Foto 2: Het 'lichtkruis' van binnenuit gezien.

Foto 3: Voorzijde van de kerk (vanaf het binnenplein)

Foto 4: Het raam aan de voorzijde van binnenuit gezien.

Koenraad De Wolf (1956) is een Belgisch historicus en publicist. Hij publiceerde meerdere boeken over hedendaagse religieuze kunst en schreef in 2009 een monografie over Johannes Wickert. Meer info vindt u op www.koenraaddewolf.be.

ArtWay beeldmeditatie 12 mei 2019