Hunt, William Holman - BM - David Jeffrey

William Holman Hunt: De Verlosser gevonden in de tempel

De twaalfjarige Jezus in de tempel

door David Lyle Jeffrey

William Holman Hunt (1827-1910) begon zijn loopbaan als kunstenaar in Londen, waar hij samen met Dante Gabriel Rosetti, Ford Maddox Brown en John Everett Millais studeerde. Samen vormden zij de broederschap van de prerafaëlieten, die aanvankelijk een geheim genootschap was dat zich verzette tegen het dode klassieke formalisme van de Royal Academy. Terwijl Hunt eerst een atheïst of agnost was geweest, bekeerde hij zich tot het christendom in 1851 door het lezen van de Bijbel. De impact die de Bijbel op hem had, maakte dat hij zich meer aangetrokken voelde tot een orthodox geloof dan tot de hoog-liturgische kant van de Anglicaanse kerk.

In 1853 schilderde hij zijn bekende werk The Light of the World, waarvan één exemplaar nu in Keble College, Oxford hangt en het andere in Saint Paul’s Cathedral in Londen. Hij besloot zijn kunst ‘geheel en al toe te wijden aan de dienst van God’, met als gevolg dat hij bijbelse taferelen zo natuurgetrouw mogelijk wilde weergeven. Hij reisde in 1854 zelfs naar het Heilige Land om de sfeer en colour locale zo goed mogelijk op het doek te kunnen vangen. Later dat jaar begon hij aan het hier afgebeelde schilderij, zijn meesterwerk. Hij werkte er bijna zes jaar aan, wat hij zag als een uitgebreide meditatieve overdenking van de bijbeltekst.

Dit schilderij plaatst de twaalfjarige Jezus visueel in het middelpunt. Het geeft een moment in het Lucasevangelie weer dat alleen op deze plek in de Bijbel wordt verteld. Hunt beeldt het uit met behulp van een reeks typologische en symbolische elementen, waardoor hij de rijke christologische betekenis van het verhaal benadrukt. De ogen van de beschouwer zijn als vanzelf gericht op het gezicht van Jezus, die in gedachten verzonken lijkt. Maria’s moederlijke omhelzing – ze fluistert hem toe in plaats van hem luid terecht te wijzen – geeft een teder familiemoment weer.

Van de gezichten van de Schriftgeleerden is een scala aan emoties af te lezen. De gezichten stralen geen verwondering of opgeschorte veroordeling uit als op Giotto’s versie van het voorval, die aansluit bij de verbazing van de oudsten in Lucas 2:47. De uitdrukkingen op de gezichten zijn hier eerder zelfbewust en hard. Een van mannen is blind, net als de blinde bedelaar die bij de uitgang tegen het gebouw aan leunt (Lucas 6:39-40; Johannes 9:1-11).

Binnen, op de achtergrond, wordt een lam klaargemaakt voor de slacht, terwijl men buiten bezig is met een hoeksteen die door de bouwers wordt onderzocht (Matteüs 21:42). Een deel van de profetie van Maleachi: ‘Opeens zal hij naar de tempel komen, de Heer naar wie jullie uitzien’ (Maleachi 3:1) staat in het Latijn en Hebreeuws op de gouden rand van de tempeldeur geschreven. Zoals altijd heeft Hunt de symboliek op dit schilderij heel bewust toegepast, hier om te laten uitkomen dat de traditionele plaats van het heilige, de tempel, hier is binnengegaan door hem die alleen heilig is – en dat noch de oudsten noch Maria en Jozef dat cruciale feit op dat moment begrepen.

Er ligt een juweelachtige glans over het schilderij. De fijnheid van verf, kleur en vernis is van een verblindende schoonheid.

De zoektocht van William Holman Hunt naar het heilige voerde hem in een andere richting dan zijn collega-prerafaëliten. Hij kwam uit bij de Bijbel in plaats van bij de oude Maria- en Arthurlegendes. Zijn werk maakt hem niet alleen de meest schriftgetrouwe schilder van zijn tijd, maar laat ook zien dat hij een kunstenaar-theoloog was, een deskundig uitlegger van de door hem zo geliefde Bijbel.

*******

William Holman Hunt: De Verlosser gevonden in de tempel (The Finding of the Saviour in the Temple), 1854–1860, olieverf op doek, 138 x 85 cm. Birmingham Museum and Gallery

David Lyle Jeffrey is hoogleraar Literatuur en Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Baylor in de VS en gastprofessor aan Peking University. Zijn meest recente boek is The Beauty of Holiness: Art and the Bible in Christian Culture (Eerdmans, 2017).

ArtWay beeldmeditatie 21 oktober 2018