Rauch, Neo - Marieke Herweijer

Ruimte bij de tentoonstelling ‘Dromos’ met schilderijen van Neo Rauch

In mijn stad een ruimte
die mij omarmt
waar niets hoeft, waar niets moet
die grenzeloos omarmt.
Esther Groenenberg & Aito

Ik herlees de zinnen die op de muur staan geschreven van de Stadkamer – de ontmoetingsplek van Zwolle, voor jong en oud. Een andere ontmoetingsplek in Zwolle is Museum de Fundatie. In dit museum was tot voor kort het werk te zien van de Duitste schilder Neo Rauch (Leipzig, 1960): reusachtige werken, een rijk kleurenpalet, figuratie, symboliek en losse woorden. Hieronder leest u een impressie van een groot fan.

‘Dromos’ is de term uit het oude Egypte voor de door sfinxen geflankeerde weg die leidt naar de tempel. Het werk van Neo Rauch in de tentoonstelling 'Dromos’ komen uit de periode 1993-2017. ‘Zijn werk, dat de wereld zo stormachtig veroverde, onttrok zich volledig aan het voorspelbare ritme waarin de kunsten zich de afgelopen decennia lijken te hebben ontwikkeld,’ aldus Ralph Keuning, directeur van de Fundatie, in voorwoord Neo Rauch schilderijen 1993 - 2017 (p.7 en 8). Het menselijk bestaan in al zijn gelaagdheid komt in de schilderijen tot uiting. De tentoonstelling is samengesteld in intensieve samenspraak met Neo Rauch zelf, zijn echtgenote Ros Aloy en Gerd Harry Lybke.

Rauch is een exponent van de zogeheten Neue Leipziger Schule. Rauch studeerde daar aan de befaamde Hochschule fur Grafik und Buchkunst. De concentratie in Leipzig op schilderen plaatste de kunst die daar ontstond buiten de modes van de internationale kunstwereld. Het werk van Rauch doorbrak dit isolement en werd vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw wereldwijd geprezen. De schilderijen van Rauch bevinden zich in belangrijke internationale collecties van moderne kunst, waaronder die van het Metropolitan Museum of Art in New York, Hamburger Bahnhof-Museum für Gegenwart in Berlijn en Museum of Contemporary Art in Los Angeles.

Museum de Fundatie heeft zich de afgelopen jaren nadrukkelijk gepresenteerd als huis voor Duitse kunst. De reden hiervoor, behalve de aanwezigheid van Duitse kunstenaars als Max Pechstein en Franz Marc, is het feit dat de Fundatie de artistieke nalatenschap van Paul Citroen beheert. De komende tijd wordt gewerkt aan exposities van Werner Tübke, Wolfgang Mattheuer, Fritz Klemm, Anselm Kiefer en Neo Rauch.

In 2016 voegde Museum de Fundatie het schilderij Gewitterfront aan zijn collectie toe en ontvouwde Keuning zijn verlangen om in de Fundatie een overzichtstentoonstelling aan de schilderijen van Neo Rauch te wijden. Wat volgde waren vele gesprekken tussen de kunstenaar en de directeur van de Fundatie, waarin de levensnoodzaak om te schilderen een terugkerend element was. Gewitterfront is het tweede olieverfschilderij op doek van Neo Rauch in een openbare kunstcollectie in Nederland. 

Het grote belang van de schilderkunst van Neo Rauch wordt ook in Nederland algemeen erkend. In 2002 won hij de prestigieuze Vincent van Gogh Biennal Award for Contemporary Art in Europe. De collectie van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bezit een olieverf op papier van Rauch uit 2005 en de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam een olieverf op doek uit 2005.

De wereld als theater
Rauch werkt in een zeer eigen stijl, waarin moderniteit en traditie op virtuoze wijze zijn geïntegreerd. Hij zet de wereld neer als een theater met zelfverzonnen decors. Hij spiegelt zijn publiek figuren voor die een rol spelen in een verhaal dat geschiedenis en actualiteit onlosmakelijk met elkaar verbindt. Met zijn collageachtige composities becommentarieert Neo Rauch op persoonlijke wijze de complexiteit van het leven in de 20ste- en 21ste-eeuwse maatschappij. 

Gewitterfront (2016) gaat over onze wereld. Het toont het door de knieën gaan, de twijfel, de uitputting, het naderend gevaar en ook de wil om op te krabbelen, om door te zetten. Het schilderij vertelt het menselijke verhaal van weemoed, boetedoening, en het ogenschijnlijk onuitputtelijke doorzettingsvermogen dat de mens bezit. Rauch lijkt met Gewitterfront zijn twijfel over de (Europese) identiteit te spiegelen aan de verbondenheid met (Oost-)Duitsland, zijn geboortegrond en inspiratiebron. Het doek met de geknielde tamboer in 19de-eeuws uniform refereert aan zowel de iconische knieval van Willy Brandt in het getto van Warschau in 1970 – een symbolische boetedoening voor de Jodenvervolging door de nazi’s – als aan de Die Blechtrommel van Günter Grass. Zo geeft Gewitterfront een kritisch oog op de toekomst en een associatief beeld van onze complexe geschiedenis.

Wat ik mee heb genomen uit het werk van Neo Rauch, is het durven confronteren. In het werk van de man die in zijn jeugd een aantal heftige gebeurtenissen heeft meegemaakt, voel je de verscheurdheid. De contrasten in zijn schilderijen maken zijn werk grillig en daarmee aansluitend bij de realiteit van het leven. Zie bijvoorbeeld de verschillen in vormformaat (doek-omvattende mensfiguren tegenover kleine huisjes op de horizon) en de complementaire kleuren (als in Gewitterfront groen en rood naast elkaar in de kleding van de hoofdpersoon).

Naast de verscheurdheid staat een gevoel van eenheid. Die eenheid is er niet zomaar, maar is door het ontbreken van een sterk atmosferisch perspectief in het werk getrokken. Daarmee is de diepte in zijn schilderijen soms ver te zoeken en lijken de schilderen als prenten in een kinderboek – een kinderprentenboek met een duister ondertoontje.

Juist door de confrontatie met de absurdistische kant van het leven, die voor mij verwijst naar het soms niet kunnen begrijpen van gebeurtenissen in het leven en dat te accepteren, intrigeert het werk. De schilderijen hebben een collageachtige uitstraling, waarin afschrikkende combinaties van kleuren, vormen en figuren naast elkaar bestaan maar toch samen een eenheid op het doek creëren. Het samenspel van disharmonieën boort in mij een laag aan die een beroep doet op de innerlijke vrijheid van het onverhinderde denken, voelen en daar waar mogelijk grenzeloos handelen. Eenzelfde ruimte als Rauch moet hebben ervaren bij het schilder-scheppen van zijn ‘theaterstukken’.

*****

Neo Rauch, Gewitterfront, 2016, olieverf op doek, 150 x 100 cm, collectie Museum de Fundatie, Zwolle en Heino/Wijhe. Verworven met financiële ondersteuning door de BankGiro Loterij, de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Titus Fonds), het Mondriaanfonds en VSBfonds. © Neo Rauch c/o Pictoright Amsterdam 2018 (Foto: Uwe Walter, Berlijn).

Bronnen
- R. Keuning, U. Küster, H. Kunde, N. Rosenthal en K. Werner. Neo Rauch schilderijen 1993 - 2017, 2018. Berlijn: Hatje Cantz, 144 p. 
- Auteur onbekend. Neo Rauch, 2018. Museum de Fundatie. https://www.museumdefundatie.nl/nl/neo-rauch/
- Auteur onbekend. Neo Rauch Leipzig 1960 Gewitterfront, 2016. Mondriaanfonds. 

Marieke Herweijer (1993) is afgestudeerd aan Hogeschool ArtEZ als eerstegraads kunstdocent. Naast haar bestuursfunctie bij het SOOZ is ze freelance museumdocent, gids, schrijver en presentator bij culturele evenementen, zoals onlangs bij Zwolle Unlimited.