Saric, Nikola - BM - Wilma Wagenaar

Nikola Saric: Icoon Heilige Martelaren van Libië

Ze waren niet alleen

door Wilma Wagenaar

Nog maar een jaar of tien geleden dacht ik, met mijn protestantse wortels, bij het woord icoon automatisch aan een traditionele afbeelding uit de kerk- en kunstgeschiedenis. Een icoon was voor mij een oeroude afbeelding waarop een gebeurtenis of persoon uit een ver verleden was afgebeeld. Het riep associaties op met schemerige, kaarsverlichte gewelven, naar oud hout ruikende kerken en naar antieke interieurs. Zeer eerbiedwaardig allemaal, maar uit een andere tijd en traditie dan de mijne.

Inmiddels ben ik de functie van een icoon, zoals die door velen beleefd wordt, beter gaan begrijpen. Een icoon kan mensen helpen om zich bewust te worden van de tegenwoordigheid van het Heilige, de Heilige. En niet alleen een tegenwoordigheid in een andere tijd en op een andere plaats, maar ook een Aanwezigheid in deze tijd en op deze plaats, in het hier en nu. Als een afspiegeling van de naam van God: Ik ben erbij.

In deze meditatie wil ik graag met u delen hoe ik het kijken naar deze hedendaagse icoon beleefd heb. Deze icoon is gewijd aan de door de koptische orthodoxe kerk heiligverklaarde Heilige Martelaren van Libië. Dit zijn de 21 koptische christenen die in februari 2015 door IS onthoofd werden op het strand in Libië. Voorafgaand aan hun dood hadden ze veertig dagen in gevangenschap vastgehouden aan hun geloof zonder Christus te verloochenen. Wat we hier zien is de climax van die veertig dagen, het einde van de lijdenstijd van deze mannen. Weinigen zullen ooit het beeld kunnen vergeten van de rijen in oranje overalls geklede mannen, geknield aan de vloedlijn, met achter elk van hen een zwartgemaskerde IS-beul.

De compositie van de icoon doet denken aan een tafel, met Jezus aan het hoofd en de martelaren eromheen. De beulen van IS staan achter de martelaren, als lakeien, tafeldienaren, met hun messen in de aanslag. Woorden van Psalm 23 schieten me te binnen: Gij richt voor mij een dis aan, voor de ogen van wie mij benauwen.

Jezus houdt het hoofd van de man aan zijn rechterhand vast in een gebaar van omarming. Zijn linkerhand rust zegenend op het hoofd van een man aan zijn andere zijde. Ik hoor de echo van zijn woorden uit het evangelie: Kom, gij gezegenden van mijn Vader!

De blik van de meeste martelaren is gericht op Jezus. Zoals Stephanus Jezus zag vlak voor hij stierf, zien ook deze mannen op de drempel van de dood hem al aanwezig, in zijn heerlijkheid. Stefanus, vol van de Heilige Geest, hield zijn ogen naar de hemel gericht en zag de heerlijkheid van God, en Jezus staande aan de rechterhand van God.

De beulen hebben geen gezicht, zijn ontmenselijkt. Hun toewijding aan IS heeft hen ontdaan van hun persoonlijkheid, van de unieke schoonheid die ieder van hen bij zijn geboorte meekreeg van de hemelse Vader. Deernis om deze geestelijk verminkte schepselen sijpelt mijn bewustzijn binnen. Geheel tegen mijn menselijke gevoel van afschuw in druist de ontferming van Jezus: Bidt voor wie u vervolgen; Vader, vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen….

Bloed stroomt vanaf de knieën van de martelaren naar de golven die het tafereel omringen. IS bralde dat het bloed van deze martelaren zou aanspoelen in Rome, in Europa. Bloed op de golven. Misschien is het hier het bloed van Christus dat hen omringt?

Deze icoon bemoedigt mij en geeft me troost. Ze verzekert mij van de aanwezigheid van Christus in het lijden en sterven van zijn broeders en zusters. Zoals hij Stephanus met open armen opwachtte in de eerste jaren na zijn Hemelvaart, zoals hij bij de levende tuinfakkels van keizer Nero en de brandstapels van de Spaanse Inquisitie was, en bij Marteleren van Kyoto in de 17e eeuw, zo wachtte hij in februari 2015 deze mannen op, daar aan het strand in Libië. En zo is hij vandaag de dag zélf aanwezig bij de gruwelen van de gevangenkampen in Noord-Korea. Zo zal hij aanwezig zijn in elk mogelijk huidig en toekomstig lijden van zijn geliefden.

*******

Nikola Saric: Icoon Heilige Martelaren van Libië, 2015, 100 x 70 cm, aquarel op papier. 

Nikola Sarić groeide op in Bajina Bašta, Servië en studeerde in Belgrado aan de TechoKunstschool. In 2005 stapte hij over naar de Faculteit voor restauratie en conservatie van de Universiteit van Belgrado. Daarna studeerde hij aan de Academie van de Servische Kerk voor Kunst en Conservatie, waaraan hij in 2014 afstudeerde. Sinds 2011 woont hij in Hannover, Duitsland. 

Voor een interview in het Engels met Nikola Sarić, klik hier.

Wilma Wagenaar is kunstenaar en zet zich in voor de dialoog tussen kerk en kunst. Ze organiseerde tien jaar lang schilderretraites in Benedictijner Abdijen en is bestuurslid van de Stichting Platform Kerk en Kunst.

ArtWay beeldmeditatie 17 september 2017