Engeland: Kerk van St Alban, Romford

Kerk van St. Alban, Romford

door Jonathan Evens

St. Albans Kerk in Romford heeft de laatste twee decennia een metamorfose ondergaan. Van een moderne voorstadkerk is de kerk veranderd in een plaats van artistieke schoonheid en bijzondere kerkelijke kunst. Vader Roderick S.P. Hingley, de pastoor die verantwoordelijk is voor deze verandering, gelooft dat beeldende kunst ‘een geweldig middel is om het evangelie te verkondigen’. Volgens hem leven wij in een bijzondere tijd als het gaat om kerk en kunst en zouden kerken moedig, ondernemend en creatief moeten zijn in het verlenen van opdrachten.

Vader Hingley begon zijn werk in St. Albans met een grote opruiming van het overvolle kerkinterieur (1992-1995). Dit was de eerste stap op de weg naar meer dan twintig verschillende opdrachten. De belangrijkste daarvan zijn de vijftien kruiswegstaties van Charles Gurrey, een Christus Rex van Peter Eugene Ball, zeven glas-in-loodramen van Patrick Reyntiens en een plafondschildering van Mark Cazalet.

De staties van Gurrey zijn uitgesneden in Europees eikenhout. Het zijn minimalistische werken die steeds inzoomen op een detail van de statie, daarbij de kijker stimulerend zich de hele scene voor de geest te halen. Het gezicht van Christus blijft onzichtbaar tot de laatste statie, die de opstanding uitbeeldt.

De Christus Rex in St. Albans is het eerste beeld dat Ball maakte met het thema van Christus als de hoogste en eeuwige hogepriester. Deze Christus, verguld met rood en goud en gehuld in kazuifel en stola, komt ons uit de stenen muur tegemoet om de gemeente te omarmen en te zegenen. Cazalet was bij zijn eerste bezoek aan St. Albans verrast door de visuele verbinding tussen deze gouden Christus en de rijke kleuren van het glas-in-loodraam van Reytiens eronder.

Reyntiens hielp door zijn samenwerking met John Piper het medium van glas-in-lood te herdefiniëren. Onder hun talloze kerkelijke en seculiere opdrachten in Engeland en de Verenigde Staten bevinden zich onder andere het iconische raam van de doopkapel van Coventry Cathedral en hun ‘Glazen Kroon’ in Liverpool Metropolitan Cathedral.

Reyntiens maakte ook alleen ramen voor kerken als de National Cathedral in Washington DC en de Southwell Minster in Nottinghamshire. Zijn werk inspireerde andere hedendaagse glaskunstenaars. Het waren zijn ramen in de Southwell Minster – net als hier met engelen – die vader Hingley ertoe brachten hem te benaderen voor een werk voor St. Albans.

Vijf ramen met engelen vullen de ruimte rond het altaar met licht en beweging. Hun kleuren golven over het stenen altaar en de traptreden. De drie engelen in het midden houden het kruis, de hostie en de beker vast. De minder drukke ramen op het noorden en zuiden laten meer licht door. Beide combineren rozen en vuur in combinatie met woorden van Julian van Norwich en T.S. Eliot.

Op zijn plafondschildering in het koor verbindt Cazalet de engelenramen met de Christus Rex door de engelen van de vier scheppingselementen af te beelden: lucht, vuur, aarde en water. De kleuren weerspiegelen het blauw van het raam van de doopkapel en de met licht gevulde ruimte rond het altaar: zo beweegt de plafondschildering zich van de donkerblauwe winternacht naar het licht en het geel van de zomerzon. De engelen verlenen dit werk een zekere lichtvoetigheid. Zij reageren op het leven van alledag van Romford met zijn forenzen, winkelend publiek en parochianen.

Vader Hingley is zeer betrokken bij de scholen van de parochie van St. Alban en regelmatig bezoeken groepen schoolkinderen de kerk. Veel van de kunstwerken zijn ook gemaakt met het oog op kinderen, waaronder de wandschildering van Cazalet. De hechte banden van Hingley met de plaatselijke gemeenschap waren belangrijk in het vergaren van fondsen voor de kunst in de kerk. Ook waren er kerkleden en lokale bedrijven die fondsen wierven naast ook legaten en subsidies (inclusief een belangrijke onderscheiding van het Jeruzalem Trustfonds voor de wandschildering van Cazalet).

Door de kunstopdrachten oversteeg de missie van de parochie de eigen gemeente. Regelmatig bezoeken kerkleden van andere gemeentes de kerk om te zien wat men er heeft bereikt, om zich te laten inspireren en om hulp te krijgen om in contact te komen met kunstenaars. De kerk houdt ook regelmatig Open Huis en participeert in kunstroutes.

De onvermoeibare Vader Hingley speelde eveneens een belangrijke rol als voorzitter van het bestuur van de Frances Bardsley School voor Meisjes in de ontwikkeling van de school als centrum voor de bevordering van kunst. De galerie bij de school en de kunst van Reyntiens en Cazalet in het schoolgebouw zijn hiervan zichtbare bewijzen.

In 2009 vond in St. Alban de start plaats van de organisatie commission4mission, een initiatief om kerken aan te moedigen hedendaagse kunst in te zetten als missionair middel. St. Alban is zelf het levende voorbeeld van wat kunst voor de lokale kerk kan betekenen:

• kunstwerken spreken op welbespraakte wijze over het christelijk geloof;
• kunst geeft mensen een reden om de kerk te bezoeken;
• kunst legt verbinding tussen de kerk en plaatselijke kunstorganisaties en initiatieven;
• kunst is een manier om mensen te betrekken bij een gezamenlijke activiteit.

Naast alle positieve elementen van de kunstactiviteiten van St. Alban zijn er ook een aantal aspecten die ruimte laten voor kritiek. De kruiswegstaties van Gurrey komen bijvoorbeeld onvoldoende uit tegen de stenen muur van het gebouw en zijn daarom van een afstand moeilijk te lezen. Bovendien kunnen de afbeeldingen worden beschouwd als esoterisch (bijvoorbeeld het plafond van Cazalet) en zijn zij qua ontwerp nogal ‘rooms’. Dit vereist van bezoekers die wat minder vertrouwd zijn met het katholicisme dat zij zich vooraf voorbereiden omdat de afbeeldingen voor hen anders ondoorzichtig zijn. Verder lijken de kleurkeuzes van de ramen op het oosten van Reyntiens weinig geïnspireerd voor een kunstenaar die vele jaren samenwerkte met de grote kleurkunstenaar John Piper. Ten slotte komt de thematiek van de wandschildering van Cazalet niet goed uit de verf. De vier scheppingsengelen zien er cartoonesk uit. De meest succesvolle elementen van de compositie, de zijpanelen, zijn het minst goed te zien.

Dit zijn echter geringe kritiekpunten, zeker in het licht van het algehele ontwerp, proces, de visie en impact van dit kerkinterieur. Een nogal saai en traditioneel kerkgebouw is getransformeerd in een schatkamer vol met hoogstaande en gevarieerde kunstwerken. Het is de visie van Vader Hingley, samen met het advies en de input van de kerkarchitect Nicholas J. Rank, die deze transformatie tot stand hebben gebracht.

De meeste kerken die in het bezit zijn van een collectie hoogstaande kunst hebben hun bezit verspreid over vele jaren en onder de leiding van meerdere priesters bijeen vergaard. Het is een zeldzame prestatie, wanneer een enkele priester een hele kerk opnieuw weet in te richten, zeker als het gebeurt met zoveel aandacht voor kwaliteit en missie. Maar niet het aantal en de kwaliteit van de individuele kunstwerken, hoewel zeker belangrijk, is hier buitengewoon indrukwekkend, maar vooral het vermogen van Vader Hingley om kleur, vorm, textuur en symboliek zo met elkaar te verbinden dat ze zowel de aanbidding versterken als esthetisch genot verschaffen. 

***

Jonathan Evens is een van de predikanten van Sint-Martin-in-the-Fields en priester van Sint-Stephen Walbrook, twee kerken in het centrum van Londen die met elkaar samenwerken. Hij is secretaris van commission4mission, een organisatie die hedendaagse kunstopdrachten door kerken wil bevorderen. Voor meer informatie zie http://www.commission4mission.org/. Jonathans artikelen zijn in allerlei tijdschriften verschenen. Hij is een van de auteurs van The Secret Chord, een boek over de rol van muziek in het culturele leven.  

Voor meer Kerk van Maand besprekingen, zie http://www.artway.eu/content.php?id=21&lang=nl