ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Warhol, Andy - door Joël Valk
De hedendaagse popcultuur is sterk beïnvloed door Andy Warhol
Het icoon van de popart
door Joël Valk
Koning van de popart, profeet van de massacultuur, iconograaf van onze tijd: Andy Warhol was het allemaal. Het Stedelijk Museum in Amsterdam wijdt nu een grote overzichtstentoonstelling aan zijn leven en werken. Een must see voor iedereen die de hedendaagse popcultuur wil begrijpen.
Op een tentoonstelling die in het teken staat van roem komen natuurlijk beroemdheden. Vandaar dat rockster Lou Reed aanwezig was om de opening van de tentoonstelling over wijlen zijn vriend Andy Warhol luister bij te zetten. Dat beetje glamour en glitter mag ook wel, want als je deze retrospectieve tentoonstelling bekijkt, wordt onmiddellijk duidelijk hoe invloedrijk Warhol is geweest voor onze huidige cultuur, waarin de massamedia zo'n belangrijke rol spelen.
De tentoonstelling 'Other Voices, Other Rooms' moet "als totaalbeleving opgevat worden", en totaal is het zeker. En dat niet alleen omdat er nog nooit zo veel films van Warhol tegelijk te zien waren. Op deze expositie waan je je bijna in Warhols atelier 'The Factory' zelf, zo goed is het de tentoonstellingmakers gelukt om je een indruk te geven van zijn leven, werk en wereld. Een begeleidende catalogus waarin al dit werk goed beschreven is, ontbreekt nog net - maar het nieuwe boek van Hans den Hart Jager over Warhol maakt veel goed.
Celebrities
De anti-establishmentcultuur waar Warhol deel van uitmaakte, die hij documenteerde en die hij met zijn werk ook weer stimuleerde, is in alle zalen aanwezig. Maar misschien nog wel het meest in de zaal 'Cosmos'. Hier wordt ingegaan op al het verschillende werk dat Warhol maakte. Wat meteen opvalt, is de overweldigende hoeveelheid personen uit de popcultuur die Warhol om zich heen verzameld heeft. Als belangrijkste geldt de rockgroep The Velvet Underground, maar niet minder belangrijk zijn artiesten als David Bowie (die een lied over Warhol schreef) en de Rolling Stones (voor wie hij de ritshoes van de LP Sticky Fingers ontwierp). En dan zwijgen we nog maar over al die celebrities die zich door Warhol lieten portretteren, na het succes van zijn silk screen-portretten van Marilyn Monroe. Niet alleen die portretten zijn in dit verband belangrijk: ook de zogenoemde screen tests, lange portretshots met een filmcamera waarop eigenlijk niets gebeurt en met vaak wazige beelden, waren populair. Onder meer Salvador Dali, Dennis Hopper, Marcel Duchamp, Allen Ginsberg en Susan Sontag lieten zich zo op film portretteren. En dan is er nog de meer 'alledaagse' serie polaroidportretten. Daarvoor portretteerde hij evenzoveelberoemde acteurs, zangers en andere beroemdheden, zoals Liza Minelli en Mick Jagger.
Vaak bleven deze sterren, zoals David Bowie, ook nog enige tijd in 'The Factory' rondhangen. Zo konden ze ook als personality deel worden van Warhols werk, doordat hij ze filmde. In 'The Factory' verzamelde Warhol overigens ook allerlei mensen van de straat, die hij zijn superstars noemde. Deze bonte artistieke verzameling van straatmensen, rocksterren en kunstenaars leefde met Warhol, die ze meenam naar hippe feesten. De leefstijl binnen 'The Factory' had een enorme aantrekkingskracht - de gesprekken over kunst, amusement en film, de experimenten met seks en drugs, het verlangen naar beroemdheid (de fifteen minutes of fame), de hippe feestjes. En omdat Warhols deur gewoon open stond, kon ie'dereen binnenkomen. Zo werd Warhol snel de talk of the town en vergaarde hij een deel van zijn roem.
Leegte
Maar niet alleen op deze manier is hij invloedrijk geweest. Verschillende critici uit het verleden, maar ook uit het heden (recentelijk nog Joost Zwagerman), hebben gewezen op de leegte', het 'niets', de 'betekenisloosheid' die uit Warhols werk spreekt. Een belangrijke uitspraak van Warhol in dit verband is: "Hoe vaker je naar exact hetzelfde ding kijkt, hoe minder betekenis je erin ziet en des te beter en leger voel je je.' Deze leegte en betekenisloosheid spreekt met name het artistieke werk dat hij produceerde in de jaren zestig. De Brillo Boxes, de Campbell Soup Cans, de silk screens: het zijn allemaal werken die de grote kunst afbraken en daar slechts het alledaagse en triviale voor in de plaats stelden. "Sweet nothing", zong Lou Reed, voorman van The Velvet Underground. Kunst had geen enkele verheffende waarde meer. Was in de decennia daarvoor al afgerekend met de verheffende waarde van religie, nu moest ook de kunst het ontgelden.
Beeldcultuur
Meer onder de oppervlakte ligt Warhols invloed door zijn filmische werk en zijn televisieprogramma's. Het filmische werk, te bezichtigen in de zaal 'Filmscape' en het theater, begon met het opnemen van' de alledaagse gesprekken en belevenissen in 'The Factory'. Later maakte Warhol verschillende 'echte' films, waarvan alleen Chelsea Girls het grote publiek bereikte. Maar ook al zijn de andere minder bekend, de invloed van zijn films reikt tot de dag van vandaag. Dat zie je bijvoorbeeld terug in reality-tv als Big Brother, waar het alleen nog maar om het triviale en het alledaagse gaat.
Wie denkt dat Warhol slechts belangrijk was in de jaren 60, heeft het mis. In de zaal 'TV-Scape' blijkt dat hij ook televisie aangreep als medium voor zijn kunst, en dan wel in de jaren 80. Hiermee bereikte hij een heel nieuwe generatie. Voor de jonge zender MTV maakte hij het programma Fifteen minutes, met daarin interviews met onder meer Steven Spielberg. Zo werkte de man die in 1968 de uitspraak deed: "In the future everybody will be world famous for ftfteen minutes", zelf ook nog mee aan die wereld. De hedendaagse pop- en beeldcultuur heeft voor een belangrijk deel vorm gekregen door Andy Warhol, die erin slaagde om van acteurs en artiesten nieuwe iconen te maken. Wie die cultuur wil doorgronden, kan dan ook niet om hem heen.
Andy Warhol, 'Other Voices, Other Rooms', van 12 oktober tlm 13 januari 2008 in het Stedelijk Museum, Oosterdokskade 5, Amsterdam.
Over Warhol: Hans den Hartog Jager, Andy Warhol in essentie, Uitgeverij Atheneum, Polak en Van Gennep – Amsterdam, 2007, 96 blz.
Gepubliceerd in CV/Koers november 2007. Het auteursrecht voor dit artikel ligt bij CV/Koers en de auteur. Het artikel is overgenomen met toestemming van de uitgever en de auteur.