ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
Epifanie - Gislebertus Droom van de drie koningen
Gislebertus: Een engel verschijnt in een droom aan de drie koningen
Met zachte hand
door Richard Harries
Deze charmante sculptuur is te vinden op een kapiteel van de kathedraal van Autun in Midden-Frankrijk. Zij werd gemaakt door Gislebertus, de beroemdste beeldhouwer van zijn tijd en een van de weinigen die we bij naam kennen. We kennen die naam omdat hij op een van zijn werken de volgende woorden plaatste: Gislebertus hoc fecit – Gislebertus maakte dit – een teken van de hoge achting die zijn tijdgenoten voor hem hadden. Het werk in Autun voltooide hij tussen 1125 en 1135.
Tegenwoordig waarderen veel mensen het werk uit deze romaanse periode vanwege de expressiviteit en de gestileerde vorm. Een van de voordelen van de moderne kunst is dat zij ons in staat stelt dit soort kunst beter te waarderen dan onze voorgangers, die een voorkeur hadden voor ofwel naturalistische of klassieke vormen.
Gislebertus maakte vier taferelen uit het Matteüs evangelie voor de kapitelen in Autun: de Drie Wijzen voor Herodes, de Aanbidding van de Wijzen, de Droom van de Wijzen (hier afgebeeld) en de Vlucht naar Egypte.
Gislebertus nam een romaanse traditie over door de drie koningen in één bed en onder één deken af te beelden. Dat moet tamelijk ongemakkelijk geweest zijn, vooral met die kronen op hun hoofd. Maar het was natuurlijk de enige manier om aan te geven dat zij werkelijk koningen waren. De geborduurde deken lijkt samen met het gezicht, de nimbus, het gewaad en de vleugels van de engel opgenomen te zijn in een elegante, cirkelvormige beweging. Het is alsof de engel plotseling en stilletjes is binnengekomen. Met één hand wijst hij naar de ster die hen veilig naar huis zal begeleiden, met de andere raakt hij een van de koningen aan, die daarop zijn ogen opent. Ondanks zijn gebroken neus straalt de engel een grote vriendelijkheid uit.
Deze sculptuur wil, net als het verhaal waarop zij gebaseerd is, twee waarheden duidelijk maken. Allereerst geeft zij aan dat God voor ieder van ons zorgt. Nadat hij de drie koningen naar het Christuskind leidde, liet hij hen niet in de steek. Integendeel, zij moeten veilig naar huis komen, weg van de kwade plannen van Herodes. Ten tweede wordt duidelijk dat God voor ons zorgt en ons leidt. Het symbool daarvan is de ster aan de hemel.
Voor ons kan de ster ook een licht van binnen zijn. Mensen in de oude wereld hadden er geen moeite mee te geloven dat God in dromen via zijn engelen met ons spreekt. In de twintigste eeuw hebben wij het belang van dromen herontdekt. Zij laten ons meer over onszelf aan de weet komen. Bovendien, aangezien de heilige Geest in ons totale bestaan werkt, is hij ook in ons onbewuste actief, inclusief onze dromen. Door onze dromen te verstaan, kunnen we onszelf wellicht beter leren kennen en dus beter begrijpen welke kant wij op moeten met ons leven. Maar God leidt ons op vele manieren, niet alleen via dromen.
Wat Gislebertus zo prachtig weergeeft, is de zachte aanraking door de engel. Zijn vlucht wekt nauwelijks beroering in de lucht. Plotseling is hij er, een vriendelijke en stille aanwezigheid. De leiding door God is zelden luid en overrompelend. Meestal is het een zachte aanraking, een knikje, een hint.
*******
Uit het boek: De geboorte van Jezus in de kunst, door Richard Harries, Kok – Kampen, 1996.
Gislebertus: Een engel verschijnt in een droom aan de drie koningen, 1125-1135, kathedraal Saint-Lazare, Autun, Frankrijk.
Gislebertus is een beeldhouwer in de 12e eeuw, bekend door zijn werk in de kathedraal Saint-Lazare in Autun, waar de inscriptie Gislebertus Hoc Fecit (Gislebertus heeft dit gemaakt) is gegraveerd in de timpaan waarin Christus in glorie is afgebeeld, recht onder de voeten van Christus op zijn rechterstroon! Hij was een zeer getalenteerd beeldhouwer. Zijn stijl is karakteristiek voor de Bourgondische romaanse beeldhouwkunst. De kunst van Gislebertus is één en al beweging en expressie. Zijn personages zijn uit het leven gegrepen, zelden statisch, vaak gebogen, onverwachtse bewegingen makend en uitzonderlijk actief. De lichamen zijn slank, het hoofd vaak klein in verhouding tot het lichaam. De expressie is in de blik en dramatische spanning in elk gezicht.
Richard Harries was van 1987-2006 Anglicaanse bisschop van Oxford. Daarvoor was hij Dean of King's College London, waar hij nu professor in de theologie is. Hij heeft zich steeds beziggehouden met sociale, politieke en interreligieuze problematiek. Hij heeft 26 boeken gepubliceerd over een breed spectrum aan onderwerpen, waaronder The Passion in Art, Art and the Beauty of God (Mowbray, 1993) en C.S. Lewis: The Man and his God (Collins, 1987).
*******
* Richard Harries schreef ook The Passion in Art, Ashgate Publishing, Ltd., 2004 over de verschillende manieren waarop het lijden en de kruisiging van Christus in de loop der eeuwen is uitgebeeld. Harries gaat hierbij in op de historische en theologische achtergrond van de verschillende kunstwerken. Van harte aanbevolen!
* In zijn bespreking van Richard Harries’ Art and the Beauty of God zegt Iain Mc Killop: ‘This is a fascinating book, beautifully written by a bishop who knows how to communicate his ideas. It is not a treatise on the nature either of God or of art, but discusses how the arts affect us and how a perception of beauty has influenced the understanding of God through various church traditions.’ Lees meer
ArtWay beeldmeditatie 6 januari 2013