Loppersum, Mariakapel - BM - Saskia van Lier

De Mariakapel in de Petrus en Pauluskerk in Loppersum

Maria op zijn Gronings verbeeld

door Saskia van Lier

Met ‘verheughen int hert’ neem ik u mee naar Loppersum, naar de Mariakapel van de oude Petrus en Pauluskerk. In 1642 is de jezuïet Pater Mijleman u en mij voor geweest. Hij deed zich voor als veekoopman om in het geheim alle overblijfselen van het katholicisme in Groningen op te tekenen. En zodoende bezocht hij ook Loppersum. Daar betrad hij de kerk en was verheugd dat hij Mariaschilderingen in de kapel aantrof.

Weet u nog, in 1566 was er ‘beeldenstorm’ in ons land. Kennelijk had die er niet toe geleid dat de schilderingen bijna een eeuw later toegedekt waren. Misschien was het te veel gedoe om ze over te witten (kalkverf, stellages, mankracht) of misschien vonden de mensen ze wel mooi. Misschien had men er geen last van omdat de protestanten tóch niet in die kapel samenkwamen. Wie zal het weten. Hoe dan ook, in een latere tijd zijn ze wel degelijk toegedekt geweest om in de vorige eeuw weer ontdekt en gerestaureerd te worden.

Ik snap Mijlemans verheugen wel, want in de kapel zijn maar liefst acht schilderingen over Maria te bewonderen, daterend uit 1490-1500. Ze zitten verspreid over twee gewelven en de scènes beelden de mysteriefeesten van Maria uit. Dat begint met de onbevlekte ontvangenis, dat vind ik meteen al een heel interessante schildering. We zien namelijk de ouders van Maria, Anna en Joachim, die onder de gouden poort van Jeruzalem op wonderbaarlijke (en onbevlekte) wijze een kind ontvangen. Maar die gouden poort van Jeruzalem is precies de oude Herepoort van Groningen! Een grijzige poort met twee knalrode bakstenen torens eromheen. Een kleur baksteen die kenmerkend is voor deze contreien. Dat brengt deze onbevattelijke gebeurtenis wel heel dichtbij.

Via de tempelgang, annunciatie en visitatie komen we dan bij de geboorte van Christus, al in een volgend gewelf. En waar wordt hij geboren? In een bouwvallige stal gemetseld met diezelfde rode kloostermoppen. En wanneer de wijzen bij hem op bezoek komen, in een volgende schildering, brengen ze natuurlijk hun geschenken mee. Ze nemen eigenlijk altijd liturgisch gerei mee. Waarschijnlijk omdat dit werd gespeeld in de kerk, in het Driekoningen spel. De knielende wijze heeft een ciborie (de kelk waarin de geconsacreerde hosties worden bewaard) vast, een ander een wierookhouder. En de laatste is een gotische monstrans, precies de monstrans die we kennen uit de collectie van het Groninger Museum, afkomstig uit de Martinikerk in Groningen. Een Mariakapel vol Groninger verwijzingen dus.

We zitten nu in de tijd net voor het volgende Mariafeest dat op het gewelf is geschilderd, Maria Lichtmis op 2 februari, ofwel de zuivering van Maria in de tempel (presentatie in de tempel). Naar Joods gebruik werd de eerstgeboren zoon opgedragen aan God. Maria toog met haar pasgeborene en wat offerduiven naar de tempel. Tevens was dat het moment dat een pas bevallen vrouw een rituele zuivering onderging. Dit feest is net zo goed een Christusfeest als een Mariafeest. Christus werd gepresenteerd, Maria gezuiverd. Maar ook kreeg ze een vreselijke voorspelling van Simeon te horen: ‘Weet wel dat velen in Israël door hem ten val zullen komen of juist zullen opstaan. Hij zal een teken zijn dat betwist wordt, en zelf zult u als door een zwaard doorstoken worden. Zo zal de gezindheid van velen aan het licht komen.’ (Lucas 2:34-35) Haar smarten werden hier voorspeld.

De laatste scène is die van Maria Tenhemelopneming, in de volksmond Maria Hemelvaart genoemd. In deze schildering vraag je je af wie nou wie ten hemel opneemt. Een meisje wordt gedragen door Christus en Christus weer door engelen. Het is zo’n heerlijke middeleeuwse contaminatie van allerlei verhalen: werd Maria nou met lichaam of met ziel opgenomen, heeft Christus haar meegenomen of werd ze gehaald door engelen? Nou, van alles wat dus.

U wilt vast deze schilderingen in het echt zien. De sleutel van de kerk is tegen een kleine betaling te halen bij de Wereldwinkel in Loppersum. Ze hebben er altijd een vriendelijk woord voor u. En als u dan toch in het noorden vertoeft: bijna alle oude kerken in de omgeving zijn óók de moeite waard!

*******

Onbekende kunstenaar: Gewelfschilderingen over Maria in de Mariakapel in de Petrus en Pauluskerk in Loppersum, 1490-1500.

Saskia van Lier is godsdienstwetenschapper en gespecialiseerd in het gebruik van christelijke kunst in de liturgische ruimte. Ze is freelance docent op dit vakgebied. Tevens ontwikkelt ze erfgoedprojecten voor basisschoolleerlingen.

ArtWay beeldmeditatie 17 januari 2021