ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst
De maaltijd te Emmaüs van Caravaggio en Rembrandt
Woord en beeld bijbelstudie gebaseerd op Lucas 24:13-34 en Avondmaal te Emmaüs van Caravaggio en De maaltijd in Emmaüs van Rembrandt
Doelgroep Geschikt voor kringen of persoonlijke overdenking.
Deze studie legt twee schilderijen over hetzelfde onderwerp naast elkaar, van Caravaggio (figuur 1) en van Rembrandt (figuur 2), en naast de bijbeltekst om zo ons begrip te verdiepen van Jezus’ ontmoeting met twee van zijn volgelingen in Emmaüs. Hoewel deze schilderijen zich richten op vers 29-31 van Lucas 24, zal het hele verhaal in het licht van deze schilderijen bekeken worden.
Doel Dit is wat we beogen met deze studie: nieuw licht laten schijnen over de tekst in Lucas 24 door over deze schilderijen na te denken, die het begrip van de tekst van de schilders weergeven. Zo zal ons eigen verstaan van de tekst – ervan uitgaande dat het mogelijk is om verschillende accenten, nuances en aspecten te zien in elke bijbeltekst – in dialoog staan met de schilderijen en de tekst zelf.
Schriftlezing Lees de tekst in Lucas 24:13-34. Bespreek de onderstaande vragen.
Vragen
1. Bespreek kort je eerste indrukken
2. Zet op en rij wat gebeurt in deze tekst:
a. Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen?
b. Wie zijn aanwezig in de tekst?
c. Hoe wordt Jezus voorgesteld?
3. Wat zijn de kernthema’s van deze passage?
4. Op welke manier weerspiegelt de maaltijd te Emmaüs het laatste avondmaal?
De schilderijen Projecteer de schilderijen zo mogelijk op een groot scherm, een computer- of een televisiescherm. Of bekijk ze in een boek. Neem een paar minuten om in stilte naar de schilderijen te kijken. Ga ze niet meteen bespreken. Door de hele bijbelstudie heen worden vragen gesteld in het zwart, terwijl de antwoorden worden gegeven in blauw. Neem steeds eerst te tijd om na te denken en van gedachten te wisselen, voordat u de verklarende blauwe teksten leest.
Caravaggio (1571-1610) schilderde Avondmaal te Emmaüs in 1601 toen hij woonde en werkte in Rome. Dit is niet het enige werk van Caravaggio met de Emmaüsgangers als onderwerp. Caravaggio werkte in de Venetiaanse stijl die vanaf Titiaan in Venetië opgang deed.
Rembrandt (1606-1669) schilderde De maaltijd in Emmaüs in 1648. Ook dit werk is een van meerdere schilderijen die hij over dit thema schilderde. Met name de gebeurtenissen op weg naar Emmaüs vormden een van zijn favoriete onderwerpen waar hij verschillende keren tijdens zijn carrière naar terugkeerde, vooral in de periode toen de klad kwam in de opdrachten voor schilderijen. Wellicht hoopte Rembrandt het bovenstaande doek op de vrije markt te kunnen verkopen.
1. Vergelijk de twee schilderijen: waarin lijken ze op elkaar en wat is verschillend? Let op de schilderstijl, de compositie met oog op hoe de gebeurtenissen zijn neergezet, wat de personen doen (lichaamstaal, gebaren, gelaatsuitdrukkingen), contrasten tussen licht en donker, en de kleuren.
Caravaggio beeldt Christus af als hij zijn rechterhand opheft om het nog niet gebroken brood te zegenen, waardoor de twee discipelen hem herkennen. De herbergier kijkt toe.
Rembrandt beeldt eveneens Jezus af met de twee discipelen op het moment dat ze zich realiseren wie hij is. De bediende kijkt toe, schijnbaar onbewust. Het is afgebeeld als een eenvoudige en gewone alledaagse gebeurtenis, behalve dat licht uitstraalt van de opgestane Jezus – het ‘buitengewone’ in dit tafereel.
2. Kijk opnieuw naar het werk van Caravaggio. Wat denk je dat de rol is van de verschillende etenswaren en de drank op de tafel? Als ze symbolisch zijn, wat stellen ze dan voor in relatie tot het gebeuren in Emmaüs?
We zien het bloed en het water dat Christus vergoten heeft en ook het fruit is van belang. De tros druiven verwijst naar de wijn, de appels naar de zondeval en de granaatappels zinspelen op de doornenkroon. Het accent ligt in dit werk op de symboliek. Dit is een werk dat verbonden is met de Contrareformatie, waar Christus wordt verbonden met het brood in lijn met de rooms-katholieke doctrine van de transsubstantiatie (het brood wordt het lichaam van Christus op het moment dat de priester het zegent).
3. Rembrandts weergave ontbeert soortgelijke details. Hier wordt Jezus weergegeven met een stralenkrans en er gaat licht van hem uit. Wat denk je dat dit wil zeggen en hoe contrasteert dit met Caravaggio’s werk?
Bij Rembrandt wordt Christus voorgesteld als het Licht van de wereld, dat de geestelijke duisternis verdrijft en ons in staat stelt God te zien. Meer dan bij Caravaggio is hij de Immanuël – God met ons.
4. Beide schilderijen beelden het moment uit waarop de discipelen zich bewust worden dat het om een ontmoeting met de opgestane Jezus gaat. Dit gebeurt volgens de schilderijen op verschillende plekken in het verhaal. Hoe leggen Caravaggio en Rembrandt uiteindelijk de maaltijd in Emmaüs uit? Wat is hun interpretatie van het gebeuren?
Bij Caravaggio wordt Christus voorgesteld als degene aan wie wij deelachtig worden door de eucharistie, het Lam van God dat door zijn lijden en sterven verlossing van de zonde brengt.
Voor Rembrandt daarentegen lijkt het gebeuren veel meer over een innerlijke geestelijke ervaring te gaan. Allerlei voorwerpen ontbreken, want het is het licht dat uitgaat van Christus dat hier van belang is. Het licht maakt dat de discipelen hem herkennen en zich realiseren dat dit dezelfde Jezus is, alleen opgestaan. Het licht laat bovendien zien dat Christus, het Licht van de wereld, licht laat schijnen op de innerlijke geestelijke duisternis van de mensheid.
Slotvragen
1. Hoe vergroten de gebeurtenissen in Emmaüs je begrip van wie Jezus is?
2. Als je de twee schilderijen naast de bijbeltekst legt, hebben ze hem dan goed weergegeven?
3. Een kernthema in dit verhaal is openbaring en het openen van onze ogen. Hoe functioneren deze beide in ons leven?
4. Probeer jezelf te verplaatsen in de discipelen die bij Jezus zijn op die dag. Hoe zouden zij de gebeurtenissen beleefd hebben? Heeft je hart ooit ‘van binnen gebrand’ als je God zocht in gebed, bijbelstudie, een preek of de eredienst? Zo ja, wat gebeurde er?
Deze studie werd samengesteld door Richard Evans, student aan Regent College, Vancouver B.C., Canada.