ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
C jaar veertigdagentijd 1 - Verzoeking in woestijn
C jaar, Eerste zondag van de Veertigdagentijd (Invocabit)
Biblia Pauperum: Christus verzocht in the woestijn
Drievoudige verzoeking
door Laurel Gasque
Het Nieuwe Testament (Matteüs, Marcus en Lucas) vertelt ons dat Jezus na zijn doop door Johannes veertig dagen vastte in de woestijn alvorens hij begon aan zijn publieke optreden. Op basis hiervan stelde de kerk de vastentijd of veertigdagentijd in als voorbereiding voor Pasen. Dit gebruik deed opgang in de 4e eeuw.
De ‘Christus verzocht in de woestijn’ (ca. 1470) uit de Biblia Pauperum (de Armenbijbel), een van de meest wijdverbreide boeken in blokdruk uit de late Middeleeuwen, verschaft ons diep bijbels inzicht in deze episode uit Jezus’ leven. Deze oude Bijbel kan ons bovendien helpen bij het nadenken over zijn leven in deze periode van toeleven naar zijn dood en opstanding.
In de Biblia Pauperum staat ‘Christus verzocht in de woestijn’ tussen twee onderwerpen uit het Oude Testament in. Links zien we hoe Esau zijn eerstgeboorterecht aan Jacob verkoopt (Genesis 25:29-32) en rechts de verzoeking van Adam en Eva (Genesis 3:1-14).
Wat hebben deze drie onderwerpen met elkaar gemeen? Dat is precies waar het in de Biblia Pauperum om gaat. Deze Bijbel wil ons de Schrift als één geheel doen ervaren en ons verbanden laten leggen tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Deze wijze van presenteren heeft als voordeel dat het Oude en Nieuwe Testament niet van elkaar gescheiden worden, maar er juist wordt getoond hoe het Oude vervuld wordt in het Nieuwe – maar wel zonder het belang van de geschiedenis van Israël uit het oog te verliezen. Zo worden we gedwongen nieuwe vragen te stellen over overbekende verhalen en uitgenodigd om ons opnieuw in de bijbeltekst in te leven.
Alles in deze drie panelen is gericht op voedsel. Satan daagt Jezus uit stenen in brood te veranderen om zo zijn honger te stillen. Adam en Eva wordt de verboden vrucht aangeboden. Esau vergaat van de honger als hij thuiskomt van de jacht en wil alleen maar eten, zelfs al hij daarmee zijn eerstgeboorterecht verspeelt.
Matteüs en Lucas vertellen over Jezus’ drievoudige verzoeking door de Boze: om stenen in brood te veranderen, om zichzelf van het hoogste punt van de tempel te werpen zodat engelen hem zouden opvangen, en om Satan te aanbidden in ruil voor de macht over de koninkrijken van de wereld. In de achtergrond van het middelste paneel wordt gezinspeeld op alle drie verleidingen.
De zijpanelen gaan eveneens over eetlust en machtswellust. Je moet de Bijbel goed kennen en begrijpen om de verbanden die gelegd worden door de Biblia Pauperum te doorgronden. Het is dan ook zeker geen boek voor de ongeletterde of onkundige leek zoals vaak ten onrechte wordt gesuggereerd.
Links zien we een keuken met opgehangen stukken vlees aan de muur en een pot soep op het vuur. Jacob biedt een heerlijk ruikende kom soep aan zijn tweelingbroer aan in ruil voor de eerste plaats in de familie. Esau, zijn boog nog in zijn ene hand, neemt hem met de andere hand aan. Rechts zien we Adam en Eva, die de verleidelijke vrucht omhooghouden en tegelijkertijd hun naaktheid proberen te bedekken. Ook zij verliezen hun geboorterecht en bevoorrechtte relatie met God. Hun val was niet te wijten aan honger, maar aan overmatigheid en trots. Door hun verlangen naar meer moest de mens het voortaan stellen met minder.
De Armenbijbel legt overeenkomsten bloot tussen meer en minder bekende bijbelse passages en afbeeldingen, zodat we aangezet worden de tekst opnieuw onder de loep te nemen en ‘Christus’ woorden in al hun rijkdom in ons te laten wonen’ (Kolossenzen 3:16). Iedere bladzijde bevat twaalf componenten, een voor elk uur van de dag, en de veertig bladzijden maken het boek geschikt om in de veertig dagen van de veertigdagentijd te overdenken.
Jezus verbleef veertig dagen in de woestijn ter voorbereiding op zijn komende werk. Mogen wij als we ons verloren voelen in de woestenij van het hedendaagse leven onze harten met Jezus verbinden en al onze verleidingen weerstaan door de Schrift diep in ons hart en verstand door te laten dringen.
*******
Wat literatuur over de Biblia Pauperum:
Laurel Gasque, ‘The Bible of the Poor: An Example of Medieval Interpretation and its Relevance Today,’ in Imagination and Interpretation: Christian Perspectives, edited by Hans Boersma, Vancouver: Regent College Publishing, 2005.
Avril Henry, Biblia Pauperum: A Facsimile and Edition (Ithaca: Cornell University Press, 1987).
The Bible of the Poor [Biblia Pauperum]: A Facsimile and Edition of the British Library Blockbook C.9 d.2, with translation and commentary by Albert C. Labriola and John W. Smelts (Pittsburgh: Duquesne University Press, 1990).
Om het artikel ‘The Bible of the Poor: An Example of Medieval Interpretation and its Relevance Today’ van Laurel Gasque te lezen, klik hier.
Laurel Gasque is Associate Editor van ArtWay. Zij schreef Art & the Christian Mind: The Life & Work of H.R. Rookmaaker.
ArtWay beeldmeditatie 4 maart 2012