Beate Heinen: Annunciatie
Vierde zondag van Advent
Beate Heinen: Annunciatie

door Yvonne van den Akker-Savelsbergh
In de schilderkunst wordt Maria vaak ingetogen en devoot uitgebeeld, een beetje onwerkelijk, niet echt van deze wereld. Wanneer de engel Gabriël onverwacht voor haar staat, al dan niet uitgerust met een banier met de woorden Ave Maria, plena gratia …(wees gegroet, Maria, vol van genade …) en haar de geboorte van een zoon, Jezus, aankondigt, zien we haar gewoonlijk in gebed verzonken. Op de open bladzijde van het boek, waarin Maria leest of bidt, staan vaak de woorden: Ecce ancilla Domini (Zie de dienstmaagd des Heren). Ook de duif, die symbool staat voor de heilige Geest, ontbreekt niet. Dat zij een eenvoudig joods meisje was, is haar meestal niet aan te zien.
Het is zeker geen vreemde gedachte om Maria al biddend en mediterend uit te beelden, want juist gebed en meditatie zijn uitstekende wegen om open en ontvankelijk te worden voor God. Niet voor niets komen de beste invallen tijdens deze speciaal voor God gereserveerde momenten van de dag. Maar de evangelist Lucas vertelt niets over Maria’s bezigheden op het moment dat de engel Gabriël, de gabber, de vriend van God, zoals zijn naam luidt, bij haar komt (Lucas 1:26-38).
Daarom ook treft mij zo deze verfrissende afbeelding van de annunciatie van Beate Heinen. We zien een Maria met een schort voor, een Maria die op haar knieën met emmer en dweil de vloer aan het schoonmaken is. Midden in dit alledaagse werk, de dweil nog in haar hand, kijkt zij verrast en getroffen omhoog. Heeft ze soms iets gehoord of gezien? De klink van de deur is naar beneden gericht, is de engel Gabriël soms net naar buiten gegaan? Tegelijkertijd is haar blik naar binnen gekeerd, nadenkend, en lijkt zij heel intensief te luisteren naar een stem binnen in haar.
Een deel van de kamer en van Maria zelf zijn in een bijzonder licht gehuld, wellicht de schaduw van de Geest waarover het evangelie spreekt. Geen schaduw om bang van te zijn; integendeel, geborgenheid, veiligheid straalt hij uit. Het is dezelfde lichtende schaduw als van de wolk waarin God meetrok met zijn volk door de woestijn: God wil zijn bij de mensen, Hij wil zich laten vinden door de mensen.
Op de achtergrond van deze afbeelding is de heilige Geest te zien, in de vorm van een duif bij een boomstronk. De machtige boom van het huis van koning David is zo goed als ter ziele, een stronk is al wat er van rest. Het is de stronk van Isaï, de vader van David. En toch is er aan die op het oog dode stronk een nieuwe loot ontsproten, een teken van hoop op de komst van de messias uit het huis van David (Jesaja 11:1). God doet hier zijn belofte aan David gestand: Jezus is de vervulling van alle hoop op vrede en gerechtigheid. In Jezus is God aanwezig, in hem wordt Gods heil zichtbaar.
*******
Eerst gepubliceerd op www.beeldmeditaties.nl.
Beate Heinen, Annunciatie, 1987, Maria Laach, Duitsland. Copyright: ars liturgica Buch- & Kunstverlag Maria Laach, Nr. 4780.
Beate Heinen werd op in 1944 in Essen geboren en heeft tegenwoordig haar grafische werkplaats in Wassenbach vlakbij de Laacher See. Zij is zowel actief als schilderes als grafica en ontwerpster van kunst voor kerken. Beate voelt zich sterk met het katholieke geloof verbonden. Zelf trad zij ooit in als Benediktijner non in de Abdij St. Hildegard als zuster Felicitas, maar na 10 jaar verliet ze op dertigjarige leeftijd de orde weer. In het klooster studeerde zij kunst. Daarna ging zij aan de slag als professioneel kunstenaar. Ze maakt schilderijen met bijbelse thema’s en ontvangt veel opdrachten van kerken. In 2020 huwde zij een voormalige monnik, die uittrad om met haar te kunnen trouwen.
Yvonne van den Akker-Savelsbergh (1945) is exegeet Nieuwe Testament.
*******
KUNSTNIEUWS
ARTWAY NIEUWSBRIEF KERST 2024 – Lees hem hier.
Voor een gift kunt u nu ook gebruik maken van de QR code:

ARTWAY BOEKENLIJST 2024 – Ook dit jaar stelden we een lijst samen van boeken op het raakvlak van kunst en geloof die dit jaar uitkwamen. Klik hier
NIEUW OP ARTWAY – Voor C jaar Tiende zondag van de zomer: beeldmeditatie door Dries van den Akker s.j. over St-Genovevakerk, Zepperen, België: Laatste oordeel, 1509, wandschildering. Lees hier
HELMANTEL ONTMOET HUISMAN – t/m 28 september 2025, Jopie Huisman Museum: Helmantel ontmoet Huisman. In deze tentoonstelling is werk te zien van Henk Helmantel, een van de belangrijkste kunstenaars binnen het hedendaags realisme in Nederland. De tentoonstelling geeft een inkijkje in Henk Helmantels kunstenaarschap én zijn verwantschap met het werk van Jopie. Te zien zijn meer dan veertig van Helmantels beroemde stillevens en kerkinterieurs. Henk Helmantel: ‘Ik ben veel vergeleken met Jopie. Al hebben we onze eigen stijl, toch is er zeker een verwantschap voelbaar.’ Beide Noordelijke Realisten laten in hun stillevens eenvoudige gebruiksvoorwerpen met een voelbaar verleden figureren. Hoewel de kunstwereld hen allebei in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw wegzette als ‘niet vernieuwend’, bleven zij tegen de stroom in trouw aan hun eigen stijl. Lees meer
DANIEL DOUGLAS IN DRIEBERGEN – t/m 24 december exposeert Daniel Douglas in De Cultuurhoek, Engweg 14 in Driebergen. Hij zal hier deze dagen ook aanwezig zijn. Dagelijks open van 12:00 tot 17:00 uur. https://www.danieldouglas.nl/
FARIDA AHOUAD IN LEUVEN – t/m 9 februari 2025, KADOC-KU Leuven, Vlamingenstraat 39, Leuven: Farida Ahouad: Fragmentations. Recomposing archives / challenging perceptions is een kunstproject van Farida Zaouad, waarin ze de complexe lagen van kolonialisme, identiteit en geschiedenis ontrafelt. Gevestigde waarheden worden ontmanteld door vergeten, vervormde of genegeerde verhalen naar voren te brengen. Zo ontstaan nieuwe perspectieven op de wijze waarop we het verleden kunnen begrijpen en hoe dat onze blik op de toekomst kan beïnvloeden. Maandag tot vrijdag: 9.00 tot 17.00 uur, zondag: 13.00 tot 17.00 uur. Gesloten van 24 december 2024 tot 1 januari 2025 en op 3 februari. Gratis toegang. Lees meer
DAVITHA VAN DE KUILEN IN LUNTEREN – t/m 29 december, Maranathakerk, Hertenlaan 37, Lunteren: expositie: Alles in mij wacht… met schilderijen van Davitha. Een expositie van Davitha van de Kuilen voor bezieling in de adventsperiode. In de adventstijd leven we toe naar het kerstfeest, de komst van Jezus als klein weerloos kind naar deze aarde. Hij brengt licht, waar het duister is, Hij heelt waar gebrokenheid is, Hij geeft perspectief waar alles uitzichtloos lijkt. De schilderijen van Davitha verbeelden de verwachting van advent: wij verlangen naar licht, in een wereld waarin we duisternis ervaren. Wij hopen op vrede in ons leven als wij verdriet hebben. Wij verlangen naar thuiskomen als wij van slag zijn of verstoord. Op zondag 1 december komt Davitha om aansluitend na de ochtenddienst over haar werken te vertellen en samen met haar man een lied te zingen. Te bezoeken op vrijdag van 10.00-12.00 uur en op zondag rondom de kerkdienst van 10.00 en 19.00 uur. Lees meer
JAN PIETER GOOTJES IN ASSEN – t/m 11 januari, bij Campis, Kerkstraat 31 Assen, podium voor hedendaagse kunst. Op deze verkooptentoonstelling laat Jan Pieter Gootjes drie aquarellen vanuit het thema LIGHT zien en een houtdruk met de titel Jacobsladder. 05 januari 2025 - woensdag t/m zondag van 12:00 - 17:00 uur; 06 t/m 11 januari 2025 - zaterdag, zondag van 12:00 - 16.00 uur. Toegang vrij.
FEEST VAN LICHT IN MUSEUMPARK ORIENTALIS – t/m 5 januari 2025. In Museumpark Orientalis, Heilig Landstichting staat het 'Feest van Licht' dit jaar in het teken van zelfontdekking en verbinding. De inspiratie daarvoor is het oud-Perzische verhaal over de vogels die op zoek gaan naar hun koning. Tijdens hun tocht door de zeven valleien ontdekken ze dat zij zélf die koninklijke kracht in zich dragen. Het hele museumpark wordt uitgelicht. Daarnaast is het grootste kerstdiorama van Europa weer van dichtbij te bewonderen, samen met een expositie van kerststallen uit de hele wereld. Meer informatie
KERSTSTALLEN IN ROTTERDAM – t/m 12 januari: Midden in de Winternacht – Kerststallen uit de verzameling Jo en Maria Smits in de Kunsthal, Rotterdam. Het verbeelden van de geboorte van Jezus door middel van een kerststal vormt al eeuwenlang een geliefde traditie. Bijna honderd kerststallen en kerstgroepen uit de verzameling van Jo en Maria Smits komen deze winter samen in de Kunsthal. De tentoonstelling Midden in de Winternacht presenteert bijzondere exemplaren uit hun uitgebreide collectie, variërend van klassieke voorbeelden in hout en porselein tot vernieuwende ontwerpen van 3D-geprint plastic tot Playmobil en Swarovski-kristal. De tentoonstelling laat zien hoe de tijdloze kerststal steeds opnieuw wordt geïnterpreteerd en vormgegeven. Lees meer
KERSTSTALLEN IN ZEIST – t/m 12 januari 2025 is er in het Museum Het Hernhutter Huis, Lageweg 27, Zeist een bijzondere verzameling kerststallen te bewonderen. De tentoonstelling is samengesteld uit particuliere verzamelingen. Er is een grote diversiteit aan kerststallen te zien voor wat betreft materialen, vormen (kleuren) en herkomst. Zowel antieke als minimalistische, moderne stallen en kerstgroepjes voor kinderen. De meeste kerststallen zijn handgemaakt en daarmee uniek. Er is interessante informatie over het ontstaan van de kerststal, de symboliek van de drie Koningen en leuke weetjes over individuele kerststallen en tradities. Achter iedere kerststal zit een verhaal en het is fascinerend om de cultuur van een volk daarin terug te zien. Ze geven een goede indruk van de vele manieren waarop wereldwijd uitdrukking is gegeven aan het kerstgebeuren. Elke dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag t/m 12 januari 2025, 13.00 - 17.00 uur.
KERSTSTALLEN IN AMSTERDAM – t/m 6 januari: Kerst op Solder! Kom met de hele familie naar Museum Ons’ Lieve Heer op Solder en bewonder het monument in kerstsferen. Er zijn wel twintig verschillende kerstgroepen opgesteld in het museum, van kleintjes voor onder de kerstboom tot hele grote. Met ons spiksplinternieuwe kerstspel kunnen kinderen in de verschillende groepen op zoek naar de hoofdrolspelers van het kerstverhaal. Of ze kunnen de audiotour volgen en zo meer leren over de achtergronden van het kerstfeest en andere belangrijke feestdagen. Lees meer
LEZING MIDDELEEUWSE KUNST UTRECHT – 23 januari, 14.00 uur, Museum Catharijneconvent, Utrecht: De herwaardering van middeleeuwse kunst. Na de Renaissance en de Reformatie was middeleeuwse kunst in Nederland eeuwenlang uit de gratie. 'In de ban van de middeleeuwen' laat zien dat verzamelaars de vergeten madonna’s en kruisigingsscènes in de 19de eeuw weer ontdekten. Conservator René de Kam gaat in op de herwaardering van de middeleeuwse kunst. Reserveer nu
PODCAST WILLEM DE VINK – Podcast over het creatieve proces. Willem vertelt over het maken en doorleven van kunst aan Henno Hamstra van de Blauwe Koepel. Hoe dat bij hem werkt, waar dat vandaan komt en wat dat doet met anderen. Zijn tip: ‘Blijf van je creativiteit uitdelen.' Podcast luisteren (92 min.) De Blauwe Koepel (opgericht in 2020) is een leergemeenschap die kunst, filosofie, religie en levensbeschouwing bij elkaar brengt.
> Lees ook nieuw artikel van Willem de Vink: De Jezus-factor in de kunst
> Lees ook nieuw artikel van Willem de Vink: De Jezus-factor in de kunst
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS