ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Reistips
Duitsland Noord
Duitsland reistips noord – van Flensburg tot Frankfurt
Van noord naar zuid
Seebüll:
- Dichtbij Denemarken in Noord-Friesland ligt Seebüll met een museum gewijd aan de expressionistische lutherse kunstenaar Emil Nolde. Dit was zijn woonhuis, dat hij zelf ontwierp en waar hij vanaf 1927 werkte en woonde. Hier hangt o.a. het negenluik Das Leben Christi. www.nolde-stiftung.de
Aanrader Seebüll:
Er is ook een restaurant en hotel bij het museum - een prachtige plek om te verblijven in de stille en lege wereld van het uiterste noorden van Duitsland.
Kiel:
- Bij de Nikolaikirche staat het beeld de Geistkämpfer van Ernst Barlach. In de kerk ramen van Johannes Schreiter, een 14e-eeuws doopvont en een preekstoel uit 1706 met Mozes en de tien geboden.
Bosau:
- Evangelische Kirche St. Petri heeft ramen van Gabi Weiss. www.gabi-weiss.net/bosau.html
Rond Caspar David Friedrich:
- Rostock, Hanzestad met oud centrum.
- Greifswald: geboorteplaats van Friedrich met Caspar David Friedrich Zentrum.
- Rügen, eiland in de Oostzee met grote verscheidenheid aan landschappen die Friedrich inspireerden. Rondvaart om de krijtrotsen en uitgestrekte zandstranden bij Sassnitz te bezichtigen.
- Stralsund, een eens machtige Hanzestad.
- Wismar, waarvan het historische centrum door Unesco als werelderfgoed is erkend.
- Het Riesengebirge.
Güstrow:
- Museum met Gertrudenkapelle, atelier, tentoonstellingsruimte en prentenkabinet met werk van Barlach van de Ernst Barlach Stiftung Güstrow.
- In de Dom is de Schwebender Engel van Ernst Barlach.
Lübeck:
- Marienkirche met ramen van Johannes Schreiter.
- St. Annen-Museum met sacrale kunst der middeleeuwen. Het museum beschikt o.a. over de grootste collectie middeleeuwse retabels in Duitsland.
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de St. Petrikirche.
Cuxhaven:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Petrikirche.
Hamburg:
Aanrader Hamburg:
Hamburg is een grote stad waar zeer veel te doen is en waar je met gemak meerdere dagen kunt vertoeven. Aanrader is om te verblijven in Hotel am Freihof in Wedel, dan hoef je het grote en drukke centrum van Hamburg niet in te rijden waar de hotels bovendien duur zijn. In dit hotel zijn ruime kamers, niet duur, zeer vriendelijke mensen, uitgebreid meerkeuze ontbijt en geen parkeerkosten (Hotelgegevens: Hotel am Freihof, Am Marktplatz 6-8; Wedel).
- Het huis in Wedel waar Ernst Barlach werd geboren (nu museum – bezoek waard, goede informatie over de kunstenaar) ligt schuin tegenover dit hotel. Het lutherse kerkje dat even achter het dorpsplein ligt, is eveneens een aanrader, ook om de dienst mee te maken. Het heeft een prachtig interieur met beelden en ramen van Siegfried Assmann. Ook kunt u in de centrale winkelstraat van Wedel een fiets huren (of zelf fietsen meenemen) en een fietstocht maken langs de Elbe.
- Het Barlach museum in het Jenisch park in Hamburg is alleen al een reis naar Hamburg waard. Ook in het landhuis in het park kunnen tentoonstellingen zijn die de moeite waard zijn.
- De Kunsthalle in Hamburg is een topmuseum. Heel groot, met drie afdelingen: oude kunst, 20e eeuw en hedendaagse kunst. Vooral veel Duitse kunst. De schepping door Meester Bertram en een zaal met Caspar David Friedrich’s zijn vooral bijzonder. De grote tentoonstellingen die meerdere plaatsen in Duitsland aandoen, komen ook hier.
- Ook de moeite waard is een stadswandeling langs de oude pakhuizen, langs de Elbe (bij de Landungbrücken, waar je ook een boottocht door de haven kunt maken) en door het oude centrum - tenminste wat er van over is, er is veel verwoest.
- Let op het Barlach monument voor de eerste wereldoorlog vlakbij het raadhuis.
- De St Petri Kirche heeft mooie 20e-eeuwse ramen. Vergeet ook het beeld van Bonhoeffer aan de buitenkant niet.
- Recent gebouwde Evangelische (lutherse) kerk in Hamburg-Neu-Allermöhe.
- Dietrich Bonhoeffer Kirche heeft ramen van Sergio de Castro. http://www.sergiodecastro.org
Schneverdingen:
- Recent gebouwde Evangelisch (lutherse) kerk.
Emden:
- Nannen-Kunsthalle Emden. In dit museum is hoofdzakelijk twintigste-eeuwse kunst te bezichtigen. De Kunsthalle is vooral bekend door de COBRA verzameling ( Appel, Constant, Jorn, Alechinsky) en de collectie Duits expressionistische schilderkunst. Opmerkelijk goed vertegenwoordigd zijn de kunstenaars van Die Brücke ( Kirchner, Heckel, Schmidt-Rottluff, Müller, Pechstein en Nolde). Ook zijn er werken van kunstenaars aanwezig die gerelateerd zijn aan Der Blaue Reiter ( Marc, Macke, Münter, Jawlensky, Feininger). Andere bekende kunstenaars zijn Modersohn-Becker, Oskar Kokoschka, Max Beckmann, Jean Dubuffet, Antonio Saura en Antoni Tàpies. www.kunsthalle-emden.de
- Johannes A Lasco Bibliothek Grosse Kirche Emden, Kirchstrasse 22, met klein museum met schilderijen en portretten en informatie over de geschiedenis van de gereformeerde kerk. www.jalb.de
Worpswede:
- Op weg naar Hamburg (of op de terugweg), net boven Bremen, ligt de kunstenaarskolonie Worpswede, waar een museum en verschillende kunstenaarshuizen te bekijken zijn met de impressionistische maar vooral expressionistische Duitse kunst die door de aldaar levende kunstenaars werd gemaakt. Kies de plek waar het meeste van Paula Modersohn-Becker te zien is – zij was de belangrijkste, meest originele en vernieuwende kunstenaar van het stel. Er zijn in deze kunstplaats ook veel galeries en her en der beelden.
- Het dorpje Fischerhude is ook zeer de moeite waard, waar het huis staat van Otto Modersohn (de man van Paula) met een collectie van zijn schilderijen. Het dorpje geeft een goed beeld van de mooie oude boerderijen en de karakteristieke natuur van de streek. Ook even binnenkijken in de dorpskerk.
Bremen:
- Dommuseum. Kunstvoorwerpen uit de St. Petri Dom, beelden, schilderijen, boeken. Ook tentoonstellingen.
- Paula Modersohn-Becker Museum, Böttcherstrasse 6-10. Het eerste museum in de wereld gewijd aan een vrouwelijke schilder. Paula Modersohn Becker (1867-1907) was een pionier van de moderne kunst.
- Paula Modersohn-Becker Museum, Böttcherstrasse 6-10. Het eerste museum in de wereld gewijd aan een vrouwelijke schilder. Paula Modersohn Becker (1867-1907) was een pionier van de moderne kunst.
- Museum in Roselius-Haus, Böttcherstrasse 6-10, een renaissance huis uit 1588, met als topstukken van de kleine collectie schilderijen van Lucas Cranach de Oudere en sculpturen van Tilmann Riemenschneider.
- In Unser Lieben Frauen Kirche zes ramen van Alfred Manessier uit 1966 waaronder een Kerstraam, Pinksterraam en predikingraam.
http://www.kirche-bremen.de/gemeinden/31_unser_lieben_frauen/kirchengeschichte_manessier_fenster.php
http://www.kirche-bremen.de/gemeinden/31_unser_lieben_frauen/kirchengeschichte_manessier_fenster.php
Wildeshausen:
- Galerie Graphiker Maria u. Hartmut Berlinicke, Wildeshausen,Harpstedter Str. 23, Wildeshausen. Hartmut Berlinicke is een protestantse kunstenaar en godsdienstpedagoog.www.rpi-virtuell.net/artothek/arssacra/berlinicke01/infoberlinicke01.htm
Berlijn:
- Gemäldegalerie. Ook wel het oude meesters museum genoemd, met een indrukwekkende collectie Europese kunst van de 13e – 18e eeuw met o.a. Botticelli, Dürer, Rembrandt, Rubens en Titiaan. www.smb.museum/smb/standorte/index.php?lang=de&p=2&objID=35&n=5
- Hamburger Bahnhof Museum für Gegenwart. Hedendaagse kunst van de 1950s tot nu. www.hamburgerbahnhof.de
- Jüdisches Museum Berlin. Imponerend gebouw door architect Daniel Libeskind uit 2001. Museum over de Duitse joodse geschiedenis en kunstenaars. www.jmberlin.de
- Bode Museum. Sculptuur van de Middeleeuwen tot de 18e eeuw. Zalen gewijd aan de Renaissance en late Gotiek. Uitgebreide Byzantijnse kunst collectie. www.smb.spk-berlin.de
- Alte Nationalgalerie. Heeft een uitgebreide collectie 19e-eeuwse Europese kunst met meesterwerken van Caspar David Friedrich en de Franse impressionisten. www.alte-nationalgalerie.de
- Neue Nationalgalerie. Met 20e-eeuwse Europese kunst. Het Duitse expressionisme is goed vertegenwoordigd. www.neue-nationalgalerie.de
- Käthe-Kollwitz-Museum. Gewijd aan Berlijns meest bekende schilderes Käthe Kollwitz (1967-1945). Meer dan 200 prenten, litho’s, tekeningen, houtsneden en beelden. www.kaethe-kollwitz.de
- Emil Nolde Museum, Nolde Stiftung Seebüll Dependance Berlijn, Jägerstrasse 55, met wisselende tentoonstellingen van Noldes werk. www.nolde-stiftung.de
- Hugenoten Museum. Museum over de Franse protestanten in Frankrijk. In een chronologische volgorde wordt de geschiedenis van de protestenanten verteld en uitgebeeld aan de hand van schilderijen, documenten en artefacten. http://berlijn.nl/berlijn/informatie/musea/geschiedenis/hugenoten_museum
- Gedenkplaats voor de holocaust. Een indrukwekkend monument voor de in Europa vermoorde joden door architect Peter Eisenman met onder de grond een informatiecentrum. www.holocaust-mahnmal.de/en
- Galerie: Künstlerhaus Berlin, gehuisvest in de Katholischen Akademie, Hannoversche Straße 5, Berlin-Mitte. www.kuenstlerhaus-berlin.de
- Galerie: St. Matthäus-Kirche, in het Kulturforum am Matthäuskirchplatz, Berlin. Open: dinsdag tot zondag 12 - 18 uur. De Stiftung Matthäus van de Evangelischen Kirche Berlin-Brandenburg ziet het als zijn bijzondere opdracht om de dialoog tussen kerk, theologie en kunst te bevorderen. In 1931 werd Bonhoeffer in de St. Matthäus-Kirche bevestigd als dominee. http://www.stiftung-stmatthaeus.de
- Jüdische Galerie, Oranienburger Str. 31, Berlijn. Galerie met werk van hedendaagse Joodse kunstenaars uit Oost-Europa, Duitsland en Israël en oudere Joodse kunstenaars als Chagall en Liebermann.
- Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche. De Gedächtniskirche is het symbolische centrum van West Berlijn, een antioorlog gedenkplaats voor vrede en verzoening. Na 1956 opnieuw opgebouwd.
- Dorotheenstädtischer Friedhof I, Chausseestraße 126, Berlin heeft een lichtinstallatie van James Turrell in de kapel. http://www.evfbs.de/index.php?id=144
- Maria Regina Martyrum Kirche, Heckerdamm 230-232, Charlottenburg, uit 1963 in Berlijn-Charlottenburg. Een kerk ter gedachtenis aan de joden die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog in het tegenover gelegen vroegere concentratiekamp Plötzensee.
- Evangelische (lutherse) kerk Berlin-Wartenberg uit 2000, Falkenberger Chaussee 93, Berlin-Wartenberg.
- Evangelische (lutherse) Kapelle der Versöhnung uit 2000, Bernauer Strasse 4. www.kapelle-versoehnung.de
- In Evangelische (lutherse) Kirche zur Heimat een serie reliëfs van Waldemar Otto (1929) over Gods verlossingswerk.
- De Marienkirche heeft een Dodendans, een fresco van 22 meter lang gemaakt in 1485 toen de pest in Europa rondwaarde. In 2016 is de Crossroads installatie van Anna en Bernhard Blume geinstalleerd. Dagelijks geopend en vrij toegang. http://www.marienkirche-berlin.de
- In Berlin-Neukölln onderhoudt de St. Christophorusgemeente een kunst- en cultuurruimte met tentoonstellingen en cultuurprojecten. https://kunst-in-der-kirche.com/
Potsdam:
- Museum Fluxus + , Schiffbauergasse 4f, Potsdam heft een permanente tentoonstelling van werk van Hella De Santarossa (glassculpturen).
Jerichow:
- Kloostermuseum Jerichow. Over baksteenarchitectuur, cultuurgeschiedenis en kunstwerken uit de Middeleeuwen. Met tentoonstellingen.
Brandenburg an der Havel:
- Dommuseum Brandenburg. Omvangrijke collectie gewaden, altaren, boeken en sculpturen uit de 13e – 16e eeuw. Ook aandacht voor de geschiedenis van het bisdom.
Magdeburg:
- Museum van de Evangelische (lutherse) kerkprovincie Saksen.
Minden:
Minden:
- Domschatkamer, Kleiner Domhof 300, Minden.
Rheine:
- Museum klooster Bentlage, Bentlager Weg 130, Rheine. Over de kunsthistorische en culturele geschiedenis van Westfalen van de middeleeuwen tot nu, met kunstwerken en documenten van het klooster, met name reliekschrijnen en beelden. www.kloster-bentlage.de
Mettingen:
- Museum Draiflessen, Georgstr. 18, Mettingen. Werd ooit gebouwd als privévertrek voor de Duits-Nederlandse ondernemersfamilie Brenninkmeijer. De familie vond het belangrijk om een culturele rol te vervullen in de regio, maar wel naar internationale standaards. De zogenaamde 'Liberna-collectie' is een kwalitatief hoogstaand en omvangrijk bestand aan manuscripten, miniaturen, incunabelen, boeken uit de periode na 1500, prenten en tekeningen, met name uit de 15de tot de 17de eeuw. Samen met de Liberna Collectie vormt de collectie boeken en prenten (Rembrandt en andere oud-Nederlandse meesters) een van de belangrijkste Nederlandse gespecialiseerde bibliotheken voor de 17de en 18de eeuw. Het museum is geopend voor publiek.
Osnabrück:
- Schatkamer van de Dom en kerkelijk museum, Domhof 12, Osnabrück. Open: dinsdag tot zondag 10.00-18.00 uur.
- Felix Nussbaum Haus, met schilderijen van de joodse kunstenaar Felix Nussbaum. Felix Nussbaum werd in 1904 in Osnabrück geboren en stierf in Auschwitz in 1944. Zijn schilderijen handelen over de decennia na W.O. In 1998 werd het Felix Nussbaum Haus geopend, dat ontworpen werd door architect Daniel Libeskind. De architectuur weerspiegelt de onveiligheid en disoriëntatie die het leven van Nussbaum beheersten. www.osnabrueck.de/fnh/english/28755.asp
Wienhausen:
- Klooster Wienhausen, An der Kirche 1. Met een expositie over de geschiedenis van het klooster, middeleeuwse tapijten en andere kunstwerken. www.kloster-wienhausen.de
Hannover:
- Sprengel Museum, Kurt-Schwitters-Platz, een belangrijk museum met Duitse expressionistische en Franse vroeg-moderne werken.
- Kloosterkamer, Eichstraße 4, Hannover.
- Kunstcollectie van de Evangelische (lutherse) Landeskirche van Hannover. Materiaal over in deze kerkprovincie uitgevoerde cycli over de apocalypse, het Oude en Nieuwe Testament, Genesis etc. Met tentoonstellingen.
- Recent gebouwde Evangelische (lutherse) kerk in Hannover-Kronsberg.
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Marktkirche.
Braunschweig:
- De Dom met oude en nieuwe kunstwerken, o.a. een preekstoel van Helmut Hoos uit 2001, een houten kruisbeeld uit de 12e eeuw en een Christus op de koude steen plus passiezuil uit ca. 1460.
Hildesheim:
- Diocesaan museum, Domhof 4, Hildesheim met o.a. internationaal beroemde kunstwerken uit de Ottoonse periode. Open: dinsdag tot zaterdag 10 - 13 en 13.30 - 17 uur, zon- en feestdagen 12 - 17 uur.
- Museum van het Bisschoppelijk Generalvikariat, Domhof 18-21, Hildesheim.
- De Dom met de uitzonderlijk mooie middeleeuwse bronzen Bernward deuren naar voorbeeld van de deuren van de Santa Sabina in Rome, de zuil van Bernward met de daden van Christus naar voorbeeld van de Keizerszuil in Rome en een middeleeuws bronzen doopvont. Unesco Werelderfgoed.
- Romaanse Michaelskirche. De St. Michaelskerk was ontworpen als een beeld van het hemelse Jeruzalem door bisschop Bernward (960-1022). Het middeleeuwse houten plafond geeft de stamboom van Christus weer (de stam van Jesse). Unesco Werelderfgoed.
Halberstadt:
- Domschat. Christelijke kunst uit de 9e tot 16e eeuw, gewaden, goudsmeedkunst, ivoor, manuscripten, schilderijen.
Quedlinburg:
- Museum en domschat bij de kloosterkerk St. Servatius, Schlossberg 9, Quedlinburg.
- Deze oude middeleeuwse stad met vele oude vakwerkhuizen en prachtig marktplein staat op Unesco Werelderfgoedlijst.
Legden-Asbeck:
- Kloostermuseum Dormitorium Asbeck, Stiftsstrasse 20, deel van 12e-eeuws klooster. Met gewaden, beelden, liturgische gebruiksvoorwerpen, boeken. Ook exposities hedendaagse kunst. http://www.heimatverein-asbeck.de
Münster:
- Domkamer van de St. Pauluskathedraal. Kunstwerken uit de Karolingische tijd tot de 20e eeuw. Liturgische objecten. Schatkamer van internationaal statuur. Schilderijen, beelden, reliekschrijnen, gewaden. Open: dinsdag tot zondag 11 - 16 uur.
- Tentoonstellingen in de Überwasserkirche.
- In de Dom ramen van Georg Meistermann.
Telgte:
- RELíGIO - Westfälisches Museum für religiöse Kultur, Herrenstraße 1-2, Telgte.
Emmerich:
- De katholieke Martinikirche heeft prachtige ramen van Dieter Hartmann uit 1990. Verder fraai gedecoreerde oude koorbanken, een moderne kruisweg en modern altaar van Theo Heiermann uit 1989, een triomfkruis uit de 16e eeuw e.d.
- Schatkamer bij de St. Martinikirche.
- De Heilig Geist Kirche (katholiek) uit 1966 is een bezoek waard, een prachtig voorbeeld van moderne kerkbouw. Architect: Georg Dieter Baumewerd. De betonnen kerk heeft iets Corbusierachtigs, met in de architectuur van het gebouw en rondom de kerk terugkerende pilaarvormen. Rondom omgeven door platanen. Binnen het imposante Schrott-Kreuz van Waldemar Kuhn, blauw-wit geschilderde muren door Fred Thieler die contrasteren met kleurige grote doeken. www.kirchenrundgang.heilig-geist-emmerich.de
Kleef:
- Museum Kurhaus Kleef – Ewald Mataré-Verzameling, Tiergartenstrasse 41, Kleef. Kunst van de Middeleeuwen tot nu, met verzameling 19e eeuwse kunst en de nalatenschap van de Rijnlandse beeldhouwer Ewald Mataré (1887-1965). Ook werk van Joseph Beuys.
Wesel: - In Schloss Moyland, even buiten Kleef, een uitgebreide verzameling van werken van Joseph Beuys van de gebroeders Van der Grinten, vrienden van Beuys.
- In de Dom van Wesel bevindt zich een altaar van Ben Willikens.
Recklinghausen:
- Ikonenmuseum Recklinghausen, Kirchplatz 2a, Recklinghausen. Geopend op dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 18.00 uur.
Unna:
- Centrum voor Internationale Lichtkunst. Met werk van Rebecca Horn, James Turrell en Joseph Kosuth. www.lichtkunst-unna.de
Soest:
- Een prachtig stadje met mooie kerken.
Xanten:
- Kloostermuseum Xanten. Met kunst van de 6e tot 19e eeuw. Paramenten, reliekschrijnen, sculptuur en grafisch werk. Met tentoonstellingen.
Dinslaken:
- Alfred Grimm heeft voor de lutherse en katholieke gemeente in Dinslaken een levensgroot bronzen monument gemaakt ter nagedachtenis aan de deportatie van kinderen uit het joodse weeshuis.
Bottrop:
- Josef Albers Museum Quadrat Bottrop, Im Stadtgarten 20, Bottrop.
Paderborn:
- Aartsbisschoppelijk diocesaan museum en Domschatkamer. Groot museum met christelijke kunst uit de 10e tot 20e eeuw. Schilderijen, beelden, paramenten, goudsmeedkunst. Met tentoonstellingen. Open: dinsdag tot zondag 10 - 18 uur, iedere eerste woensdag in de maand 10 - 20 uur.
Bad Karlshafen:
- Deutsche Hugenotten-Museum. Over de geschiedenis van de Hugenoten in Frankrijk en Duitsland. www.hugenottenmuseum.de
Wittenberg:
- Museum voor christelijke kunst uit de 20e eeuw, Altes Rathaus, Markt 26, Wittenberg. Open: dinsdag tot zondag 10 - 17 uur. www.christlichekunst-wb.de
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Stadtkirche.
- Lutherhuis.
- Melanchtonhuis.
- slotkapel.
- Mariakirche.
Herzberg/Elster:
- De Marienkirche is helemaal gerestaureerd, heeft een prachtig gewelvenplafond, dat helemaal bedekt is met 15e-eeuwse fresco’s. http://de.wikipedia.org/wiki/St.-Marienkirche_%28Herzberg%29
Essen:
- Domschat Essen, Burgplatz 2. Meer dan 100 liturgische objecten en kunstwerken uit de 9e tot 18e eeuw. Ook goudsmeedkunst. Met tentoonstellingen. Open: dinsdag tot zaterdag 10 - 17 uur, zon- en feestdagen: 11.30 - 17 uur.
- Schatkamer van de proostdijgemeente St. Ludgerus. Rond 90 kunstwerken van de vroegchristelijke tijd tot de 19e eeuw. Vooral middeleeuwse kunst.
Kempen:
- Museum für Niederrheinische Sakralkunst in de Paterskirche. Di – zo 11 – 17; do 11 -19.
Krefeld:
- Galerie bij de Pax-Christi-Gemeinde, Glockenspitz 265, Krefeld.
- Joseph Beuys is te zien in Krefeld, zijn geboortestad, in het Kaiser Wilhelm Museum
- Duits Textielmuseum, Andreasmarkt 8, Krefeld, met ook kerkelijke gewaden, open zondag - dinsdag 11.00-17.00 uur.
Neviges:
- Een Franciscaner klooster en Maria heiligdom, 'Maria, Koningin van de Vrede' gebouwd in 1968, ontworpen door architect Gottfried Böhm in de vorm van een kristal, met prachtige gebrandschilderde ramen vol symboliek. de.wikipedia.org/wiki/Nevigeser_Wallfahrtsdom
- Een Franciscaner klooster en Maria heiligdom, 'Maria, Koningin van de Vrede' gebouwd in 1968, ontworpen door architect Gottfried Böhm in de vorm van een kristal, met prachtige gebrandschilderde ramen vol symboliek. de.wikipedia.org/wiki/Nevigeser_Wallfahrtsdom
Wuppertal:
Mönchengladbach:
- Kunsthistorische collectie van het bisdom Aken. Kunstwerken uit de 20e eeuw.
- Münsterschatkamer St. Mariä Himmelfahrt, Abteistraße 37, Mönchengladbach.
Hünxe (in de buurt van Düsseldorf):
- Het ‘Objektfenster’ in de Evangelische (lutherse) kerk Unsere Arche in Hünxe - Bruckhausen (1992) van Alfred Grimm heeft deze plaats voor kenners van de glaskunst tot een soort pelgrimsoord hebben verheven.
Neuss (bij Düsseldorf):
- Sonderbundkapelle met ramen van Johan Thorn Prikker en muurschilderingen van Erich Heckel en Ernst Ludwig Kirchner, een zogenaamd Gesammtkunstwerk.
Wolfenbüttel:
- Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, Lessingplatz 1, Wolfenbüttel. Een onderzoeksbibliotheek en museum over de geschiedenis en ontwikkeling van het boek, met veel oude manuscripten en boeken. www.hab.de
- Wolfenbüttel heeft een oud stadscentrum met meer dan 600 vakwerkhuizen.
Volkenroda (bij Mühlhausen):
- Een recent gebouwde oecumenische kerk het Christus-Paviljoen (2000) in Volkenroda (Thüringen).
Mansfeld:
- In de slotkapel, die de eeuwen heeft verduurd, preekte Luther regelmatig. De laatgotische kapel uit de 15e eeuw wordt door cultuurkenners geroemd om z’n schoonheid. In het koor staat een vleugelaltaar, geschilderd door kunstenaar Cranach, een vriend van Luther. Aan hem hebben we het te danken dat er van Luther zo veel portretten bewaard zijn gebleven.
Göttingen:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Jacobikirche.
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Jacobikirche.
- Oude universiteitsstad met mooi oud stadscentrum met middeleeuwse kerken en vakwerkhuizen.
Halle:
Halle:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Moritz-Kirche.
Leipzig:
- Galerie Schwind: werk van Leipziger Schüle, waaronder veel werk van Michael Triegel.
Meissen:
- Exposities in de Dom.
Dresden:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Dreikönigskirche.
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Kreuzkirche.
- Oude Meesters Museum van de Staatlichen Kunstsammlungen Dresden beschikt over de grootste Cranach collectie met het merendeel van de werken van Lucas Cranach der Ältere en der Jüngere en werken uit hun
werkplaats. Ook vele andere oude meesters. www.skd.museum
Altenburg:
- Lindenau-Museum-Altenburg, een belangrijke collectie Italiaanse middeleeuwse schilderijen.
Erfurt:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in het Katholisches Forum im Land Thüringen, Akademie des Bistums Erfurt. www.bistum-erfurt.de/kath.forum
Zierenberg:
- Kerk vol met 14e en 15e-eeuwse schilderingen gemaakt in droge kalk.
www.kirche-zierenberg.de Kassel:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Brüderkirche.
- Neue Galerie met speciale collecties van werk van Beuys en Lovis Corinth en verder kunst van na WO II en aankopen van de Documenta tentoonstellingen.
- Schloss Wilhelmshöhe, oude meesters: Albrecht Dürer, Rubens, Rembrandt, Frans Hals, Anthony van Dyck.
Fritzlar:
- Domschat en Museum van de St. Petri Dom, Dr.-Jestädt-Platz 11, Fritzlar.
Schmallenberg:
- Museum in het klooster Grafschaft.
Linnich:
- Deutsches Glasmalerei Museum Linnich. Laat de ontwikkeling van de glaskunst zien van eind 19e eeuw tot nu. Toont ook werken gemaakt voor kerken. Met tentoonstellingen. www.glasmalerei-museum.de
Keulen:
- Kunst-Station Sankt Peter, centrum voor hedendaagse kunst en muziek, Jabachstraße 1, Köln. Opgezet door Friedhelm Mennekes, jezuiet. Wil brug tussen hedendaagse kunst en kerk slaan. www.sankt-peter-koeln.de/wp
- Aartsbisschoppelijk museum Kolumba, Roncalliplatz 2, Keulen. De collectie reikt van de late Oudheid tot nu. Schilderijen en beelden. Met tentoonstellingen. Open woensdag tot maandag van 12 - 17 uur. www.kolumba.de
- Museum Schnütgen Keulen. Een van de belangrijkste musea in Europa voor middeleeuwse kunst. De basis voor de collectie christelijke kunst van de 5e - 9e eeuw legde de kapelaan van de dom Alexander Schnütgen (1843-1918), die deze in 1906 aan de stad Keulen schonk. www.museenkoeln.de/museum-schnuetgen/default.asp
- Domschatkamer, Domkloster 4, Keulen. Reliekschrijnen, liturgische voorwerpen en gewaden van de 4e - 20e eeuw, manuscripten en middeleeuwse sculpturen. Open: dagelijks van 10:00 – 18:00 uur. www.dombau-koeln.de
- Kunstforum St. Clemens, Clemenskirche, Keulen-Mülheim, Mülheimer Ufer: meerdere exposities per jaar. www.sanktclemens.eu/st_clemens.htm
- Recent gebouwde katholieke kerk in Köln-Blumenfeld.
- In de katholieke St. Andreaskerk ramen uit 2007 van Markus Lüpertz.
- Käthe Kollwitz Museum, Neumarkt 14-18, Neumarkt Passage. De collectie bestaat uit 270 tekeningen, ca. 500 prenten en al de posters en beelden van Käthe Kollwitz. www.kollwitz.de
- St. Andreaskirche, twaalf ramen van Markus Lüpertz.
- De St. Gertrud van Gottfried Böhm in Köln-Neustadt. De in 1965 gebouwde kerk geldt als een van zijn bijzondere ontwerpen. Böhm ontwierp ook het meubilair en diverse ramen voor de kerk.
Siegburg:
- Schatkamer van de katholieke parochiekerk St. Servatius, Mühlenstr. 6, Siegburg.
Aken:
- Domschatkamer, Klostergasse, Aken, open: dinsdag tot zondag 10 -18 uur, donderdag tot 21 uur, maandag 10 -13 uur, www.aachendom.de
- Dom. Open van 11 - 19 uur, zondag vanaf 12.30 uur.
- Sankt Foillan, Muensterplatz, gotische kerk met ramen van Wilhelm Buschulte (1958 en 1960) en een altaarstuk van Egino Weinert (1962).
- Galerie Pfarrei St. Peter, www.st-peter-aachen.de
Bonn:
- Münster met het Grosse Klais-Orgel uit 1961 met uitgebreid beeldhouwwerk van Manfred Saul.
Mechernich-Wachendorf:
- Bruder-Klaus-Kapelle (2005-2007), architect Peter Zumthor. In de omgeving staan borden die verwijzen naar de kapel. Er is een grote parkeerplaats aan de Iversheimerstrasse, vanwaar het nog 20 minuten lopen is naar de kapel die in het vrije veld staat. www.feldkapelle.de
Marburg:
- Er worden tentoonstellingen gehouden in de Evangelische (lutherse) St. Marienkirche.
- In het Hans von Soden-Haus van de Evangelische Studierendengemeinde Marburg, Rudolf-Bultmann-Straße 4, is een permanente tentoonstelling van 6 ontwerpen door Johann Schreiter voor ramen oorspronkelijk bedoeld voor de Heiliggeistkirche in Heidelberg. www.esg-marburg.de/ausstellungen.php#schreiter
- In de Elisabethkirche een Crucifix van Ernst Barlach en een Pinksterraam van Georg Meistermann. www.elisabethkirche.de/info/archiv/archiv2005.htm
Fulda:
- Dommuseum. Over Bonifatius en zijn werk. Christelijke kunst uit de Middeleeuwen, liturgische objecten.
Limburg:
- Staurotheek. Domschat en diocesaan museum. Christelijke kunstwerken vanaf de middeleeuwen tot 20e eeuw. Schilderijen, reliekschrijnen en liturgische objecten. Met tentoonstellingen. www.staurothek.de