Bogaers, Hedi - BM - Rob den Boer

Hedi Bogaers: Het Zeeuws Slavernijmonument

Blank en zwart in bloed verbonden

door Rob den Boer

Het Zeeuws Slavernijmonument staat op de Balans, een plein voor een van de toegangspoorten tot de Abdij van Middelburg. Het ontwerp van de kunstenares Hedi Bogaers uit Zierikzee werd in september 2004 uit meerdere inzendingen door de Stichting Monument Middelburg geselecteerd. Op 2 juli 2005 werd het monument onthuld in aanwezigheid van de Commissaris van de Koningin in Zeeland, drs. W.T. van Gelder.

Deze plek is niet zomaar gekozen want aan de Westzijde staat Het Commerciehuis, indertijd het grootste pakhuis van de vroegere Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC). De slavenhandel werd voor de MCC in de loop van de 18de eeuw de belangrijkste bron van inkomsten, nadat de West-Indische Compagnie het alleenrecht hierop in 1730 was kwijtgeraakt. De directie van de MCC vergaderde in een zaal van de St. Jorisdoelen, het oude schuttershof dat nog steeds een gezichtsbepalend gebouw is op de Balans (hier stond tot 1823 de waag met de balansen).

Het Slavernijmonument bestaat uit een geometrische verticale zuil, samengesteld uit vier smallere zwarte en lichtgrijze granieten zuilen, met daartussen een smalle strip rode steen, een patroon dat naar alle vier zijden is doorgetrokken. Zo wordt de eenheid tussen de zwarte en blanke mens verbeeld door 'hetzelfde warme rode hart en hetzelfde levende rode bloed', zoals de kunstenares het zelf treffend verwoordde. Een beeld dat op de toekomst is gericht, op volledige integratie van blank en zwart. De stenen voet telt twee treden, met op de onderste trede rondom inscripties: 'Van de voorouders', 'Aan de kinderen', 'De gemeenschap' en 'De toekomst'.

In het stenen plein waarop het monument staat, is een kruismotief aangebracht, waarvan elke tak uitloopt in een halve cirkelvormige steen, twee zwart en twee wit. Dit verwijst onder meer naar de route die de slavenhandelaren met hun schepen aflegden. Ze voeren eerst vanuit het Noorden naar het Zuiden, waar ze de slaven inscheepten. Daarna ging de reis van Oost naar West waar de slaven op Amerikaanse plantages te werk werden gesteld.

Doordat de Balans zich halverwege splitst in twee straten richting de dwarsstraat voor de Sint Jorisdoelen, lijkt het monument op een soort van eiland te staan. In de punt ervan ligt een veldje met snippers takkenhout, dan volgt het straatpatroon met het monument en vervolgens een straatje richting de Doelen met aan weerszijden helmgrasbeplanting. Dat loopt uit naar een fontein met vier stralen. Je waant je als het ware op een schip waarvan het lage metalen buizenhek om de takkensnippers de boeg vormt en de spuitende fontein de achterkant, al hadden ze toen  natuurlijk nog geen motorschepen.

Dat het 'eiland' inderdaad als een artistiek geheel kan worden gezien, blijkt uit het feit dat Hedi Bogaers ook werd betrokken bij het ontwerp van de fontein aan de Noordzijde van het eiland, voor de Sint Jorisdoelen. Uit vier rode granieten platen in het bassin van acht meter doorsnede, zorgen vier stralen die elk ongeveer twee meter omhoog spuiten, voor een opvallend wit schuimdek op het water.

Een belangrijk uitgangspunt voor Hedi Bogaers was het creëren van een ruimte voor troost en bezinning. Het Slavernijmonument heeft dan ook een herdenkingsfunctie voor Surinamers en Antillianen die er jaarlijks op 30 juni een avondwake houden om hun voorouders met gebed en zang te eren. Op 1 juli, de Dag der Vrijheden, ook wel Keti Koti (Het verbreken van de ketenen) genoemd, wordt de definitieve afschaffing van de slavernij door Nederland op 1 juli 1863 gevierd, met een kranslegging bij het monument en een groot feest op het Abdijplein.

Sinds eind jaren 90 is er in Nederland weer belangstelling voor slavernij als thema. Dit heeft geleid tot initiatieven voor monumenten en herdenkingen in steden die destijds centrum waren van slavenhandel, waaronder Amsterdam en Rotterdam. Naar schatting zijn er wereldwijd ruim 12,5 miljoen slaven verscheept en verhandeld. Ongeveer 550.000 daarvan door Nederland, waarvan iets minder dan de helft door Zeeuwse ondernemingen. Het aandeel van Nederland was dus ongeveer 5%.

Hedi Bogaers voelde een grote verbondenheid met het thema slavenhandel, omdat zij een groot rechtvaardigheidsgevoel had en niet tegen onrecht kon. Vanuit een christelijke motivatie zocht ze naar een balans tussen zaken als recht en onrecht, strijd en overwinning, oorlog en vrede door traditionele waarden als geloof, hoop en liefde een plek in haar werk te geven. Die wilde ze zo kernachtig mogelijk verbeelden.

********

Hedi Bogaers: Slavernijmonument, 2005, Gepolijst graniet (Star Galaxy, Chida White, Imperial Red), ca. 2,5 meter hoog en ca. tien meter breed. Foto's: Rob den Boer.

Hedi Bogaers (Laren NH 1956 - Zierikzee 2006) volgde de opleiding plastische en ruimtelijke vormgeving aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam, maar woonde en werkte sinds 1976 in Zierikzee. Ze werkte zowel figuratief als abstract en begon later naast beeldhouwen ook te schilderen. In beide disciplines komt het beeld via grote monumentale vormen naar voren. Beelden in de openbare ruimte van Hedy Bogaers zijn o.a. te zien in Middelburg, Zuiddorpe, Almere en Sint Philipsland (kunstwerk Zuudwest, 1998). Hedi Bogaers werkte ook in opdracht. Ze ontwierp en maakte gedenkpenningen, gevelstenen, grafmonumenten, portretten, relatiegeschenken en ereprijzen, waaronder de Rainbow Bible Award, de ereprijs Doerow en de ambtsketen voor de burgemeester van Schouwen-Duiveland. Daarnaast ontwierp ze kanselkleden en realiseerde zij beelden voor kerken. Deze veelzijdige kunstenares overleed in 2006 onverwachts op 50-jarige leeftijd.

Bron: http://www.arteksten.nl/portfolio/Mededelingenblad%20Stad%20en%20Lande%20No%2091%20-%20Bogaers,%20beeldend%20kunstenaar.pdf

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdige beroepspraktijk op als beeldend kunstenaar. Hij maakte series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Bermuda en de Verenigde Staten. Hij is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam en belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie http://www.robdenboer.nl.

Bron: http://www.zeeuwseankers.nl/nl-NL/verhaal/87/keti-koti-en-het-zeeuws-slavernijmonument

ArtWay beeldmeditatie 5 september 2021