Goede Vrijdag - Paul van Dongen: Panorama Golgotha

Paul van Dongen: Panorama Golgotha

Een eeuwige oogwenk

door Willem Jan Otten

Paul van Dongen is een etser die naam heeft gemaakt met levensgrote mannennaakten, groepen vallende, biddende en verrijzende naakten. Ik probeer er al ruim vijftien jaar achter te komen wat zijn lichamen me doen, wat de poses die Van Dongen zijn gestaltes laat innemen betekenen. Ik probeer te begrijpen hoe het mogelijk is dat het juist sterke, viriele, spier voor spier gedefiniëerde lichamen zijn die houdingen van deemoed, afsmeking, zwakte innemen. Ik krijg de vinger maar niet achter zijn paradox: dat hij me uitdaagt zo letterlijk, minutieus, bijna wetenschappelijk-objectief naar zijn gestalten te kijken, terwijl het effect zo contemplatief is.

En nu is Paul van Dongen, na een lange tijd opsluiting in zijn atelier (‘dankzij de Crisis kon ik me concentreren op een onmogelijk project’), afgekomen met een heel vreemd en gedenkwaardig werk: een Panorama Golgotha. Het is een ets van vier en een halve meter lang, opgehangen in een cirkel, als een soort lampenkap waar je je hoofd onderdoor steekt. Dan ben je omringd door een krankzinnig minutieuze, perspectivisch volstrekt overtuigende wereld. Dat wil zeggen: je staat met je kop midden op Golgotha, en wel precies op het moment dat Jezus en de twee moordenaars sterven.

Het is een merkwaardig traditioneel ding – en toch is de onderneming surrealistisch. Een ander woord kan ik er zo snel niet voor bedenken. En het kost even tijd voor je beseft dat er op dit Panorama Golgotha niet alleen te zien is wat er zichtbaar had kunnen zijn, maar ook wat nooit te zien is geweest en toch bestaat. Bijvoorbeeld de verrijzenis, naar den vleze, van alle gestorvenen, die twee kolommen opwaarts krioelende naakte lichamen heeft opgeleverd. Ze zijn de samenvatting van alle Van Dongense naaktetserij van voorheen.

Het gaat om één seconde, één oogwenk in de geschiedenis. De wereld lijkt tot stilstand gekomen en het is alsof Van Dongen een jaar lang zijn adem heeft ingehouden om deze reuzenets – de grootste in de kunstgeschiedenis? – te maken. Een vol jaar heeft hij er over gedaan, over dit kunstwerk dat niemand ooit in zijn geheel in één oogopslag te zien zal krijgen, zelfs de maker niet (en alleen dat al doet je geweldig peinzen over de verhouding tussen de Schepper en zijn schepping). Het is het oneindige doek, het Totaal Kaderloze Kunstwerk. Als ik een kerkbestuur was, dan zou ik Panorama Golgotha in een hoek of een nis van de kerk laten ophangen en eronder een bidstoel neerzetten. Misschien zou het werk met een mechaniekje in de zoldering en een kort rukje aan een koord moeten kunnen zakken, om de kijker op te sluiten in deze eeuwige oogwenk. Zijn kijken worde schouwen, zijn schouwen een kyrie.

*******

Paul van Dongen: Panorama Golgotha, 2015, ets, afdruk: hoogte 35cm, lengte 455cm.

Paul van Dongen legde zich na zijn academietijd in Breda toe op het schilderen van mensenfiguren en portretten. Zijn werken hebben vaak een religieuze dimensie. Voor meer, zie  www.paulvandongen.com.     

Willem Jan Otten (1951) is dichter en schrijver van romans, toneel en essays te Osdorp. In 2014 ontving hij de P.C. Hooftprijs. Zijn meest recente boek is Droomportaal (uitgeverij Van Oorschot, 2014).

ArtWay beeldmeditatie 27 maart 2015