Köder, Sieger - BM - Marleen Hengelaar

Sieger Köder: Pinksteren (Ik zal mijn geest uitgieten)

Het bouwwerk van de Geest

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

De variatie in pinksterafbeeldingen is beperkt. Meestal zien we de discipelen bijeen zitten met vuurtongen op hun hoofd ten teken dat de Geest op hen is neergedaald. Ook willen kunstenaars nog weleens gebruik maken van het symbool van de duif, die alleen of in een dynamische zwerm naar beneden duikt of ‘biddend’ en ‘broedend’ boven personen zweeft. De Duitse katholieke priester-kunstenaar Sieger Köder doet iets anders en sluit daarbij toch nauw aan bij het bijbelverhaal. Hij laat ons niet zozeer het pinkstergebeuren zelf zien, maar brengt de betekenis ervan in beeld. Hij licht daarbij allereerst het element van de tongen en talen eruit dat in het pinksterverhaal een centrale rol speelt. Met Pinksteren rust de Geest Jezus’ volgelingen toe om van Christus te getuigen aan alle volkeren op aarde. 

Om dit aspect in beeld te brengen contrasteert Köder het verhaal van de spraakverbinding van Pinksteren met dat van de spraakverwarring van de torenbouw van Babel. We zien de Babelse toren op de onderste helft van de zeefdruk grijs en donker weergegeven. De mensen die op de steigers van dit nooit voltooide bouwwerk zitten, zien er grauw, moedeloos en eenzaam uit. Ze wilden in hun eigengereidheid en hoogmoed een toren tot in de hemel bouwen, maar God daalde af vanuit de hemel (!), deed hen elkaar niet langer verstaan en verstrooide hen over de aarde.

Te midden van de geestloze brokstukken zien we echter een nieuw gebouw oprijzen, overgoten met een warme gloed als van vuur. Onderaan komt Petrus uit opengeslagen deuren naar buiten. In zijn handen houdt hij een boek, waarop in het Grieks het woord ‘evangelion’ staat. Het evangelie, het goede nieuws van Jezus’ leven en opstanding, vormt de basis van een nieuw bouwwerk, door de Geest gebouwd. Achter Petrus bevindt zich de ruimte waarin de discipelen zijn te ontwaren met vuurtongen op hun hoofd. Ook zij zijn nog grijs, maar de Geest doet Petrus al vol vuur naar buiten treden om zijn pinksterpreek te houden.

De rest van het gebouw bestaat uit open vensters waaruit mensen naar buiten leunen, gericht op de buitenwereld. Op de eerste verdieping zijn drie geestelijken afgebeeld die drie kerkelijke tradities vertegenwoordigen. Links zien we de lutherse theoloog en martelaar Dietrich Bonhoeffer, die staat voor de protestantse kerken die uit de Reformatie voortkwamen. Op zijn schoot ligt een bijbel. In het middelste venster staat de orthodoxe patriarch Athenagoras van Constantinopel, die in 1965 de kerkelijke ban uit 1054 tegen de katholieke kerk herriep. Hij houdt een paaskaars vast. Rechts vertegenwoordigt paus Johannes XXIII met zijn kenmerkende naar de mensen uitgestrekte armen en open handen de katholieke kerk. Op het vaandel boven hem staat de titel van zijn encycliek Pacem in terris. Met deze drie 20ste-eeuwse kerkleiders ligt op deze verdieping de nadruk op de eenheid van de kerk, op de oecumene. Het nieuwe gebouw blijkt dus vooral bedoeld te zijn als een beeld voor de kerk, die haar aanvang vond op het pinksterfeest.

Op de tweede etage buigen vier jongeren zich uit de vensters naar buiten. Ze staan voor de jongste generatie Christusvolgelingen. Links houdt een Duitse jeugdleider een vlag vast met het Christusmonogram. Deze vlag was in de nazitijd het vaandel van jongeren die niet bang waren te laten zien wie hun werkelijke Führer was. Rechts zwaait een jonge priester een wierookvat naar buiten, alsof hij de geur van Christus in de wereld wil verspreiden. De middelste twee figuren, een vrouw en een zwarte jongeman, willen zich voor vrede en gerechtigheid inzetten. De vier laten samen zien dat ieder welkom is in deze toren van de Geest en dat er vele manieren zijn waarop we getuigen van het evangelie kunnen zijn.

Waar dit baken van licht, deze rode warmte, liefde en licht uitstralende vuurtoren uitkomt, is aan ons zicht onttrokken. Wel zien we op de derde verdieping nog een leeg open venster. Dit, zei Sieger Köder, is het belangrijkste venster. Het is het venster van de toekomst. Wie zouden we daarin willen plaatsen en met welk voorwerp of symbool? Er is hoop, want Jezus gaf zijn Geest niet alleen toen op de eerste Pinksterdag aan zijn volgelingen, maar ook vandaag en in de toekomst.

*******

Sieger Köder: Pinksteren (Ik zal mijn geest uitgieten), 2007, zeefdruk/serigraaf, oplage 220 exemplaren.

Sieger Köder (1925-2015) werd geboren in Wasseralfingen (Baden-Württemberg), was krijgsgevangene in de Tweede Wereldoorlog en maakte deel uit van de katholieke Neudeutschland-beweging. Hij volgde een opleiding als zilversmid en schilder en werkte enkele jaren als leraar handvaardigheid op een middelbare school. Op zijn 41ste ging hij theologie studeren in Tübingen en werd in 1971 tot priester gewijd. Hij combineerde zijn roeping als pastoor met zijn werk als kunstenaar en maakte talloze schilderijen, altaarstukken en gebrandschilderde ramen voor kerken binnen en buiten Duitsland. Ook na zijn emeritaat bleef hij schilderen. Zo verfraaide hij het pelgrimshuis Sint-Jakob in Hogenberg met een reeks opmerkelijke buitenmuurschilderingen en gaf hij mee vorm aan elf haltes langs de Frankische-Zwabische Camino, de eeuwenoude pelgrimsroute naar Santiago de Compostela.

Köders werk is beïnvloed door Marc Chagall en valt op door zijn sterke kleuren en robuuste, gedrongen figuren. Zijn werken dagen uit, tonen verontwaardiging en zijn vol humor en diepe tederheid. Altijd houdt hij oog voor het menselijke antwoord op Gods roepstem. Zijn oorlogservaringen hebben Köder sterk beïnvloed. Dat valt vooral af te lezen van zijn afbeeldingen van het lijden van Christus en het menselijke lijden en kwaad. Een van zijn bekendste werken is een fresco van het Laatste Avondmaal voor het Duitse College in Rome. Op latere leeftijd won Köders werk aan bekendheid en ontving hij meerdere prijzen. In 1985 kreeg hij van paus Johannes Paulus II de eretitel van monseigneur en de Orde van Verdienste. Hij bleef zijn bescheiden zelf en vond mensen die naar 'de grote kunstenaar' kwamen kijken een heuse beproeving. In een kranteninterview liet hij ooit eens optekenen: ‘Mensen komen naar Ellwangen en vragen er de weg naar de schilder. Als ze zo geïnteresseerd zijn in de schilder, dan hebben ze zijn schilderijen niet begrepen.’ Gemma Simmonds c.j. schreef een boek over Köder en zijn werk: Glimpses of the Divine: The Art and Inspiration of Sieger Koder (2010). Ook verscheen: Gertrud Widmann (red): Die Bilder der Bibel von Sieger Köder. Zie verder: https://de.wikipedia.org/wiki/Sieger_Köder

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay.

ArtWay beeldmeditatie Pinksteren 2021