Botticelli, Sandro - BM - James Romaine

Sandro Botticelli: Madonna van het boek

Heilige intimiteit

door James Romaine

Madonna van het boek is een van Sandro Botticelli’s mooiste schilderijen. Het dateert uit 1480 of 1481 en ontleent zijn titel aan het boek dat openligt op een tafeltje voor Maria en Christus. Het is een getijdenboek van de Heilige Maagd, dat zowel Maria’s vroomheid beschrijft als haar verdriet over het lijden van haar zoon – twee kanten van Maria’s identiteit.

In zijn Paradiso noemt Dante Maria ‘maagdelijke moeder, dochter van uw zoon, nederiger en hoger dan alle andere schepselen’, woorden die haar tekenen als een heilige paradox. Ze is een sterfelijke vrouw. Ze is de moeder van God. De Mariadevotie die spreekt uit Dante’s werk en Botticelli’s schilderij ziet haar als een kanaal van genade, waardoor Christus de wereld binnenkwam. Als hemelse koningin heeft Maria een verheven plaats in het hemelse paradijs, een positie van waaruit ze voorspraak kan doen voor de gelovigen.

Botticelli’s Maria is een toonbeeld van schoonheid. Ze bezit de tederheid van een moeder en de waardigheid van een koningin. Haar gezicht is zowel sierlijk als bedroefd. Als moeder treurt ze over Christus’ toekomstige lijden, maar ze weet ook dat zijn dood en opstanding nodig zijn voor haar verlossing.

De weergave van Christus is noodzakerlijkerwijs al even complex. Het kind reikt naar zijn moeder op een manier die op haar lijkt te reageren. Maar wil hij door haar gerustgesteld worden, kinderen gewoon, of probeert hij haar gerust te stellen? Christus is zowel Maria’s zoon als verlosser.

Hoe Maria en Christus naar elkaar kijken, hun wederzijdse blik, staat centraal in dit schilderij. De compositie doet bovenal de liefde uitkomen die er tussen hen bestaat. Botticelli wil de kijker laten delen in hun emotionele en geestelijke band. Het vermogen om deze heilige intimiteit uit te beelden maakte Botticelli tot een van de meest gewaardeerde schilders van devotiewerken in het 15e-eeuwse Florence.

In het 15e-eeuwse Italië was de Maagd met Christus op haar schoot een van de meest geliefde onderwerpen. Het was een terugkerend motief in het werk van Botticelli. Hij wist dit moment van moederliefde om te zetten in een beeld van geestelijke verbondenheid. De compositorische eenheid van het werk maakt de heilige harmonie tussen Maria en Christus zichtbaar. Hun zuivere en volledige liefde voor elkaar laat de relatie zien die mogelijk is tussen God en mens. Als devotiewerk maakt Sandro Botticelli’s Madonna van het boek deze bijzondere relatie toegankelijk voor de beschouwer.  

*******

Sandro Botticelli: Madonna van het boek (Italiaanse titel: 'Madonna del Libro'), ca. 1480, tempera op paneel, 58 x 39.5 cm, Museo Poldi Pezzoli, Milaan.

Sandro Botticelli (1445-1510) was een Italiaanse schilder en tekenaar. Tijdens zijn leven was hij een van de meest bejubelde schilders in Italië. Hij werd naar Rome geroepen voor de decoratie van de Sixtijnse kapel in Rome en een aantal invloedrijke families in Florence, waaronder de Medici, namen hem onder hun hoede.

James Romaine is professor in de kunstgeschiedenis en hoofd van de kunstgeschiedenisfaculteit van Nyack College in New York. Hij is voorzitter en een van de oprichters van de Association of Scholars of Christianity in the History of Art (ASCHA). Er zijn meerdere video’s van James Romaine over Botticelli te bekijken op YouTube, zie https://www.youtube.com/channel/UCGInLlFDxg-GgCEUQkjKwng. 

ArtWay beeldmeditatie 28 juni 2015