ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst
De intocht in Jeruzalem van Giotto
Woord en beeld bijbelstudie gebaseerd op Matteüs 21:1-11 en De intocht in Jeruzalem van Giotto di Bondone
Doelgroep Geschikt voor kringen of persoonlijke overdenking. Dat de intocht in Jeruzalem belangrijk is voor Jezus’ leven en het onze kunnen we afleiden uit het feit dat deze aan de orde komt in alle vier evangeliën. De herdenking van de gebeurtenissen op Palmzondag vond in Jeruzalem al in de 4e eeuw plaats en is ook opgenomen in een liturgieboek uit de 7e eeuw. Ook kwam dit thema al heel vroeg voor in schilderingen. De intocht in Jeruzalem van Giotto bevindt zich in de Arena- of Scrovegnikapel in Padua en werd ca. 1305 geschilderd.
Giotto (c. 1267-1337) gaf de kunst in Florence een nieuwe wending door zijn natuurgetrouwe manier van schilderen, die inging tegen de gestileerde benadering van de Byzantijnse traditie. Zijn landschappen en menselijke figuren zijn gereduceerd tot het wezenlijke, waardoor de betekenis en emotionele lading van de verhalen indringend worden weergegeven. Giotto wordt gezien als de eerste Italiaanse kunstenaar van universeel belang. Deze fresco is onderdeel van een bijna filmische serie schilderingen op de muren van de kapel over zowel het leven van Maria als dat van Christus. De kleuren zijn prachtig en nog steeds opmerkelijk goed bewaard gebleven.
Doel Het doel van deze studie is een nieuwe ingang in de bijbeltekst te vinden met behulp van Giotto’s fresco. De intocht in Jeruzalem is het scharnierpunt tussen de jaren van onderwijs en optreden die achter Jezus liggen en de dagen van geweld, verraad en dood die voor hem liggen. We zien hem in de tekst van Matteüs en de schildering van Giotto met grote waardigheid zijn kruisiging tegemoet rijden.
Schriftlezing Lees Matteüs 21:1-11 en bespreek de onderstaande vragen.
Vragen
1. Context: voordat dit dramatische punt in het verhaal wordt bereikt, heeft Jezus een doelgerichte tocht ondernomen van Galilea naar Jeruzalem. Hij heeft onderweg onderwezen en genezen en bovendien zijn discipelen voorbereid op wat komen gaat. Wat heeft hij zijn discipelen verteld over het doel van de tocht? (zie Matteüs 16:11, Matteüs 17:22 en Matteüs 20:17-19)
2. Wat doet Jezus in vers 1-5?
3. Wat is de implicatie van het citaat uit Zacharia 9:9 in vers 5?
4. Hoe reageert de menigte op Jezus? Wat is de betekenis van wat zij doen en roepen?
De intocht in Jeruzalem van Giotto Projecteer de fresco op een groot scherm, computerscherm of hoge resolutie televisiescherm of bekijk een reproductie in een boek. Neem wat tijd om in stilte na te denken over de afbeelding. Begin niet meteen te discussiëren. In het vervolg van deze studie zullen de vragen steeds zwart zijn, terwijl de antwoorden blauw zijn weegegeven. Neem steeds de tijd om eerst zelf en/of samen na te denken over de antwoorden, voordat u de uitleg leest.
1. Bekijk compositie van de schildering en beschrijf waar Giotto de belangrijkste elementen uit het verhaal heeft neergezet: Jezus, de discipelen, Jeruzalem, de menigte. Hoe heeft hij de tekst weergegeven?
De kunstenaar heeft Jezus in het centrum van de compositie gezet, de discipelen aan de linkerkant en de menigte die de stad uitstroomt aan de rechterkant. In de prachtig blauwe hemel achter Jezus zijn twee enthousiaste mannen in een boom geklommen. Ze breken takken af om Jezus mee te huldigen. In de voorgrond legt een man zijn mantel op de weg om Jezus als een koning binnen te halen. Al de belangrijke elementen uit de tekst zien we terug in de schildering, inclusief de ezelin en haar veulen. Marcus 11:1-11 en Lucas 19:28-41 vermelden alleen een ‘ezelsveulen dat nog nooit door iemand bereden is’ en ook Johannes 12:12-19 spreekt over een ezelsveulen.
2. Hoe zou je de discipelen beschrijven? En de menigte? Waarin komen ze met elkaar overeen en waarin verschillen ze van elkaar?
De discipelen staan dicht op elkaar gepakt aan de linkerkant. We zien alleen vier van de gezichten. De rest is alleen aangeduid door hun haar of nimbus. Zover we kunnen zien zijn het allemaal mannen. Ze staan achter Jezus, stokstijf, en vormen samen een opeengepakte massa. Ze kijken behoedzaam naar de menigte en zijn op hun hoede. En niet zonder reden. Ze hebben drie keer van Jezus gehoord dat hij gearresteerd en gedood zou worden in Jeruzalem. Ze zijn ongetwijfeld bang voor hem alsook voor zichzelf. Ze gaan een onbekende toekomst tegemoet. Deze lofuitingen moeten hen hoopvol gestemd hebben, maar ze zullen zich ook bedreigd hebben gevoeld door de op hen afkomende mensenmassa.
De verwelkomende menigte rechts is heel anders weergegeven. We zien zowel mannen als vrouwen, ieder met wat ruimte om zich heen en ieders gezicht duidelijk zichtbaar. Lucas 19:37 geeft wat meer informatie over deze groep mensen en zegt dat ze ‘vol vreugde en met luide stem God begonnen te prijzen om alle wonderdaden die zij hadden gezien.’ In Johannes 12:17-18 wordt daaraan toegevoegd: ‘De mensen die erbij waren geweest toen hij Lazarus uit het graf riep en uit de dood opwekte, waren van die gebeurtenis blijven getuigen. Daarom ging de menigte hem ook tegemoet, omdat ze gehoord hadden dat hij dit wonderteken had gedaan.’
De menigte is een en al beweging en actie als ze de stad uitstromen om hun Koning te begroeten. Men klimt in bomen en breekt takken af, een man spreidt plechtig zijn mantel op de weg als een geïmproviseerde rode loper voor deze hoogwaardigheidsbekleder, twee anderen zijn net bezig hun mantel uit te trekken en weer een ander zwaait met een palmtak. Hun monden zijn open en we kunnen hen haast horen roepen: ‘Hosanna voor de Zoon van David! Hosanna in de hemel!’ Voor Matteüs en zijn Joodse lezers zijn dit woorden vol historische en theologische betekenis. Ze maken duidelijk dat de menigte begrijpt dat Jezus de beloofde Koning is.
3. Op welke wijze vestigt de kunstenaar onze aandacht op Jezus?
Jezus bevindt zich in het midden van de compositie. Hij is ook de grootste figuur in de schildering. Zijn hoofd is omgeven door de heldere blauwe lucht tussen de verticale lijnen van de twee bomen geplaatst, waarvan de rechter zich naar hem toebuigt. Er wordt ook een belangrijke lijn gevormd door de menigte die uit de poort komen zetten en de nek van de ezel, uitlopend in Jezus. Bovendien is Jezus zo driedimensionaal neergezet dat hij net zo stevig en tastbaar lijkt als een ronde sculptuur.
De ezel speelt echter ook een belangrijke rol in deze fresco. Relatief groot en helemaal in het midden van de schildering stapt ze moedig en gehoorzaam voort met haar veulen aan haar zij, Jezus spiegelend als trouwe dienaar van God. Met ogen vol goedheid en intelligentie is ze zich blijkbaar – in tegenstelling tot de discipelen en de menigte – ten volle bewust van wat er hier gaande is. Net als de ezel in Jesaja 1:3 kent ze haar meester, terwijl ‘Israël elk inzicht mist.’ Met een oor naar achteren en een naar voren, een oor gericht op haar meester en een op de menigte, lijkt ze te functioneren als een soort brug tussen wat voorbij is en wat komen gaat.
4. Giotto geeft ons het gevoel heel dicht bij alle actie betrokken te zijn, alsof we er zelf aan deelnemen. Hoe doet hij dit?
Hij laat de hele scène zich op de voorgrond afspelen. De geschilderde ruimte lijkt over te lopen in de ruimte waarin wij als toeschouwers ons bevinden. Het lijkt alsof Jezus vlak voor ons aan ons voorbijtrekt, alsof wijzelf het gesuis van de palmtakken en het gejuich van de menigte binnengetrokken worden.
5. Hoe laat de fresco zien dat Zacharia 9:9 hier vervuld wordt?
Matteüs 21:5 bevat een verwijzing naar Zacharia 9:9, waarin de komst van Sions koning wordt aangekondigd. De eerste zin van dit vers komt uit Jesaja 62:11, waar de komst van een redder wordt beloofd.
‘Juich, Sion, Jeruzalem, schreeuw het uit van vreugde! Je koning is in aantocht, bekleed met gerechtigheid en zege. Nederig komt hij aanrijden op een ezel, op een hengstveulen, het jong van een ezelin.’ Zacharia 9:9
De profeet spreekt in dit vers niet alleen over zijn actuele situatie, maar kijkt ook naar de toekomst. De joden worden opgeroepen om het uit te roepen van vreugde en een Koning te verwelkomen die hen zal verlossen. Het karakter van deze Koning wordt beschreven. Hij is rechtvaardig en geen zweem van onrechtvaardigheid rust op zijn overwinningen, zijn regering of zijn karakter. Hij alleen brengt verlossing. Hij komt niet als strijder op een steigerend oorlogspaard, noch als politiek revolutionair om Rome omver te werpen, maar hij rijdt Jeruzalem binnen op een nederige ezel om de macht van de zonde en dood te verbreken, om genezing, hoop en vrede te brengen!
Als we Jezus met grote kalmte en waardigheid de stad zien binnenrijden, realiseren we ons dat deze verzen uit Zacharia voor onze ogen tot leven zijn gekomen. Dit alles is vooraf door Jezus gepland. In Matteüs 21:1-5 wordt duidelijk dat Jezus ervoor heeft gezorgd dat er een ezel beschikbaar zou zijn. Hij vraagt de discipelen om op pad te gaan om de ezel en het veulen te zoeken, los te maken en naar hem toe te brengen. Hij begrijpt de symboliek volkomen en omhelst die. Hij zal Jeruzalem binnengaan als haar beloofde Koning.
Het is duidelijk dat de menigte dit begrijpt. Zij scanderen toepasselijk ‘Hosanna aan de Zoon van David! Gezegend hij die komt in de naam van de Heer. Hosanna in de hemel!’ Deze verzen zijn gebaseerd op Psalm 118:25, 26. Hosanna is een Hebreeuwse uitdrukking die ‘redden’ of ‘red nu, Heer’ betekent, die eerder werd gebruikt als lofprijzing dan als gebed. De menigte ziet Jezus als de Zoon van David, hij die verlossing brengt. Het is echter interessant om op te merken dat de man in de boom aan de rechterkant zijn armen in de houding van een gekruisigde uitstrekt, waarmee Giotto stilzwijgend suggereert wat de uiteindelijke uitkomst van Jezus’ binnenkomst in Jeruzalem zal zijn.
Nog één punt. Lucas 19:39, 40 vermeldt dat zich in het publiek ook enkele Farizeeën bevinden die eveneens de verbinding leggen met de profetische tekst van Zacharia en diep geschokt zijn over wat dat impliceert. ‘Enige van de Farizeeën in de menigte zeiden tot Jezus: “Meester, berisp uw discipelen!”’ Uit het antwoord van Jezus blijkt dat hij de waarheid van de uitroepen van de menigte bevestigt. ‘Ik zeg u,’ antwoordt hij, ‘als zij zouden zwijgen, dan zouden de stenen het uitschreeuwen!’
6. Wat communiceren de houding en gebaren van Jezus? Hoe contrasteert dit met wat hem in Jeruzalem te wachten staat?
Terwijl de menigte luidkeels roepend door de straten stroomt, legt Giotto het enige stille punt vast: Jezus die met messiaanse waardigheid te midden van dit alles rustig op zijn ezel zit, met zijn hand een zegenend gebaar makend. Zo wordt nogmaals duidelijk wat de aard van zijn koninkrijk zal zijn: ‘De Zoon des Mensen komt niet om te heersen maar om te dienen.’ Op de drempel van alle leugens, vijandigheid, verlatenheid, wreedheid, spot, zinloos geweld en de afgrijselijke dood die Jezus binnen de poorten van Jeruzalem te wachten staan is Jezus’ aandacht niet op zichzelf gericht. Hij komt in vrede en geeft anderen zijn zegen. De twee vingers die hij omhoog houdt duiden van oudsher bovendien zijn goddelijkheid en menselijkheid aan (één persoon, twee naturen).
Doordat we weten dat de kruisiging in het verschiet ligt, worden we misschien in de verleiding gebracht om te proberen Jezus te weerhouden de stad in te gaan. We willen hem misschien toeroepen: ‘Ga terug!’ Totdat we ons herinneren dat deze Koning komt om verlossing te brengen, verlossing die wij heel erg nodig hebben. Dus in plaats daarvan voegen wij onze stem bij die van de menigte:
Ride on, ride on in majesty;
In lowly pomp ride on to die:
O Christ, Thy triumphs now begin
O’er captive death and conquered sin.
Ride on ride on in majesty;
In lowly pomp ride on to die:
Bow Thy meek head to mortal pain;
Then take O God, Thy power and reign.
(Vers 2 en 5 van het gezang ‘Ride on, ride on in majesty’ van H.H. Milman, 1827)
Slotvragen
1. Op welke manier heeft het bestuderen van dit schilderij van Giotto je begrip van de tekst verrijkt?
2. Wat treft je het meest in dit verhaal?
3. Waar sta je zelf op deze afbeelding?
4. Hoe heeft het schilderij je begrip verrijkt van Jezus’ gang naar het kruis voor onze verlossing?
5.Wat zou vandaag het equivalent zijn van de gebaren van eerbied en aanbidding van de menigte?
Deze studie is samengesteld door Thena Ayres, emeritus professor Regent College, Vancouver B.C. Canada.