ArtWay

De veertigdagentijd herinnert mij eraan dat ik niet vast hoef te zitten in oude patronen van denken en handelen. Vernieuwing is mogelijk.

Sytze de Vries & Nikola Saric

Sytze de Vries & Nikola Saric

De doop

door Sytze de Vries

Zoals een steen in de vijver 
steeds meer kringen maakt 
kom jij onze wereld binnen 
en gaat er 
de weg van je volk 
als de weg van ons mensen 
jij wordt begraven in wie wij zijn 
in wat wij doen

Jij wijst ons de weg 
de grensovergang 
de dood voorbij.

Blijf onze oppervlakte 
verontrusten 
met jouw rimpelingen 
waarvan de golfslag 
ons moet laten zoeken 
naar nieuw evenwicht.

Jij gaat met ons 
tot op de bodem 
en brengt ons aan het licht 
nooit is de diepte grondeloos, 
wij worden opgevist 
gered

want in de doop 
is deze weg 
ons op het lijf geschreven 
met natte vingers 
bevend van heiligheid.

***

Nikola Saric: De doop van Christus, 2017, aquarel op linnen, 90 x 90 cm. Deze aquarel is als reproductie bestelbaar bij https://www.nikolasaric.de/portfolio/zyklus-des-lebens/

Uit: Nikola Saric & Sytze de Vries: Cyclus van het Leven

Nikola Saric en Sytze de Vries: Cyclus van het Leven, LindenCraft Verlag, 2018. 
Uitgave: LindenCraft Detlef Reuleke, Hannover, http://www.lindencraft.de  
Auteursrechten beelden: Nikola Sarić, http://www.nikolasaric.de 
Auteursrechten teksten: Sytze de Vries, http://www.sytzedevries.com 
ISBN 978-3-9817939-2-5 NUR 640

***
 
Sytze de Vries
Werkt in de werkplaats ‘De Vertaalslag’ te Schalkwijk.
Sinds 2015 : programmamaker Radio Bloemendaal 
Sinds 2006 : freelance theoloog, predikant, schrijver, dichter en publicist 
1978 – 2006 docent Liturgiek aan de Cursus Theologische Vorming Gemeenteleden resp. te Assen, Alkmaar en Amsterdam 
1985 – 2005 redactielid ‘Zingend Geloven’ (Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied) 
1988 – 2005 Predikant te Amsterdam, Oude Kerkgemeente, met de opdracht voor Liturgie en Kerkmuziek 
1986 – 1998 studie-secretaris Prof. van der Leeuwstichting, t.b.v. het psalmenproject ‘Voor de kinderen van Korach’ 
1985 – 1992 freelance programmamaker, godsdienstige programma’s NCRV-TV 
1982 – 1992 samensteller/presentator ‘Lied van de week’, NCRV-radio 
1982 – 1988 redactielid ‘De Eerste Dag’ (Leesrooster Raad van Kerken) 
1981 – 1986 predikant bij de hervormde gemeente van Purmerend 
1972 – 1981 predikant bij de oecumenische gemeente te Peize (Dr.) 
1964 – 1972 studie aan de faculteit der godgeleerdheid te Groningen
http://www.sytzedevries.com

***

Nikola Saric
Werkt in Hannover.
2014 : diploma als beeldende kunstenaar 2006 : studie aan de academie van de Servisch-orthodoxe kerk voor kunst en conservatie, 
Belgrado 2005 : studie aan de Universiteit van Belgrado 
2000 : hbo aan de TehnoArt School, Belgrado
Tentoonstellingen (uittreksel) 
2017 : Apãrãtori ai ortodoxiei si Sfinti Martiri din vremea comunismului, 
Boekarest, 2017 : Zyklus des Lebens, Düsseldorf, 2017 : Zeugen, Church of St. Augustines of Canterbury, 
Wiesbaden 2017 : ... Und das Wort ward Bild, Gartenkirche St. Marien, 
Hannover 2016 : Παραβολές και Μάρτυρες, Mount Athos Center, 
Thessaloniki 2015 : 87. Herbstausstellung niedersächsischer Künstlerinnen und Künstler, Kunstverein.
http://www.nikolasaric.de

***

Pfarrer Dietmar Dorhrmann op het Oecumenisch Liedfestival 2018 over: De Christus-cyclus van Nikola Saric

1. De kunstenaar
Nikola Saric is geboren in Servië en groeide op in een kleine plaats aan de rivier de Drina. Het is een prachtig, idyllisch berglandschap, met orthodoxe kerken en eenzaam gelegen kloosters. Aan de overkant van de Drina zie je Bosnië, met de slank oprijzende minaretten van de moskeeën. 
Hij wilde Beeldende Kunst gaan studeren in de hoofdstad Belgrado, maar daar kwam iets tussen: hij werd gegrepen door het christelijk geloof. Hij stapte over naar de kunstacademie van de Servisch-orthodoxe kerk in Belgrado, die door de kerk gefinancierd wordt. Daar kun je studeren, met hoofdaandacht voor het schilderen van iconen, van fresco’s of de mozaïek-kunst. Nikola koos voor de fresco’s. Maar: van even grote betekenis als de artistieke vorming  is aan deze academie de theologie-studie. De iconenkunst ziet zichzelf als christelijke verkondiging. Als theologie, die beeld geworden is. Bron en oorsprong van alle beelden die Nikola schildert, is het enthousiasme voor de bijbelse verhalen, evenals ook de levens van de heiligen, de studie van de kerkvaders en de liturgie. Dat alles is een discussie met het eigen geloof. Het was de liefde die Nikola ten slotte zes jaar geleden naar Hannover voerde, waar hij vandaag de dag leeft en in zijn atelier werkt als zelfstandig kunstenaar.

2. Iconen voor de 21e eeuw
Wanneer wij in Midden-Europa  het woord ‘iconen’ horen, dan hebben wij in de ware zin van het woord een heel bepaald beeld voor ogen: een beeld in byzantijnse stijl, geschilderd op een gouden achtergrond; een manier van schilderen die in op een bepaald moment stil bleef staan en sindsdien niet meer veranderd is. Telkens opnieuw 1 op 1 gekopieerd. Ons idee is ook, dat een iconenschilder niet creatief is, niets nieuws schept, maar gebonden is aan zijn voorbeelden. Iedere actualiteit wordt verwijderd: onze tijd met zijn twijfels, zijn verlangens, zijn catastrofes en zijn vragen. Zo wordt het huidige iconen-schilderen bij ons in de regel als ‘kunsthandwerk’ aangemerkt. En dat doorgaans geringschattend als alleen maar het ambacht van het kopiëren. Door iedereen simpelweg te leren. En inderdaad, veel iconenschilders proberen tot op vandaag de middeleeuwse byzantijnse kunst te kopiëren, als een soort blijvend geldige orthodoxe kunst.

Maar zo was het schilderen van iconen echter nooit bedoeld. ‘Icoon’ betekent gewoon ‘beeld’. De iconenschilder moet actuele geloofsvoorstellingen vinden voor de mensen van zijn tijd, zoals ook de predikant zondags op de kansel actuele woorden voor mensen van vandaag moet spreken.
Op de kunstacademie in Belgrado wordt een vernieuwing van de iconen-schilderkunst nagestreefd. Men zoekt naar actuele iconen. Men houdt er zich vooral weer bezig met de begintijd van het iconen schilderen, om vandaar uit het huidige schilderen te vernieuwen: zoals met de antieke schilderingen in de catacomben van Rome, de mozaïeken van Ravenna, Byzantium, Palermo, maar ook met Mesopotamische, Egyptische en antieke kunst. Wie aandachtig de schilderijen van Nikola bekijkt, zal dat alles kunnen ontdekken. Het gaat hier om een terugkeer naar de oorsprongen van de orthodoxe kunst, om die vandaaruit voor vandaag nieuw te laten spreken.

In zoverre kun je hier werkelijk van een orthodoxe kunst van de 21e eeuw spreken: hier is met hedendaagse stijlmiddelen – door een 3000 jaar oude traditie ten volle te benutten – dat, wat het geloof inhoudt, voor ons nieuw gezegd, of liever: geschilderd, als antwoord  op de vragen van de mens van vandaag.
En daarbij - zo vergaat het mij - is de fantasie, de vindingrijkheid en de overlopende creativiteit, waarmee Nikola nieuwe beelden vindt - puttend  uit de bijbelse en kerkelijke traditie – een heel eigen rijke wereld, die iemand kan boeien, hoe meer je je er mee bezig houdt.

3. De Cyclus over het leven van Christus
In 2017 heeft Nikola een cyclus van 12 schilderijen over het leven van Christus voltooid. Deze cyclus begint met de aankondiging aan Maria door de engel Gabriel, en de menswording van het Woord, de Logos. De cyclus eindigt echter niet met de opstanding, ook niet met Hemelvaart of Pinksteren, evenmin met de wederkomst van Christus als de komende Rechter, maar met een, mijns inziens nog nooit op een dergelijke manier geschilderd thema: de herschepping van de wereld voor Christus. Het schilderij is geïnspireerd door de uitspraak in de Openbaring van Johannes (21,7): ‘Zie, ik maak alles nieuw!’. Uit de wond in de zijde van Christus vernieuwt zich heel de kosmos tot een nieuwe wereld van shalom. De geschiedenis van Christus heeft pas dan zijn doel bereikt, als dit Vrederijk aanbreekt. Maar hoe breekt het aan? Hij neemt het onder ons vorm aan? Wat is ‘schepping’? Daartoe moeten we terug naar het begin! Nikola heeft het het liefst, dat de schilderijen in een kring opgehangen worden, zodat je van het laatste automatisch weer naar het eerste schilderij gebracht wordt: Gods nieuwe wereld breekt daar aan, waar zijn Woord onder ons vlees wordt. Zo zijn we weer bij de menswording van de Logos/het Woord in Maria.

Nikola heeft voor de grondvorm van alle schilderingen de cirkel gekozen. Allereerst heeft die ongewone vorm hem puur formeel als opgave uitgedaagd: datgene, wat al miljoenen keren in de kunst verbeeld is, nog eens in een kring te schilderen. Hem fascineerde dynamiek, die de cirkelvorm op het schilderij bewerkt.  En het is m.i. verbazingwekkend , hoe het Nikola is gelukt om zelfs motieven, die al zo sterk door de kunstgeschiedenis gestempeld zijn, zoals het avondmaal, toch nieuw te schilderen. Het lukt hem op bewonderenswaardige manier het toneel opnieuw te betreden, zodat het nogal eens gebeurt, alsof we wat wordt voorgesteld voor het eerst in ons leven zien. 

Maar een belangrijker reden voor de keuze van de cirkel is, dat die symbool staat voor de kosmos: het gaat in elke afbeelding niet om een enkel verhaal uit een enkel willekeurig leven. In iedere afbeelding gaat het veeleer om het geheel, zowel het geheel van de cyclus als ook het geheel van de kosmos, en de vernieuwing daarvan door Christus.

Het meest duidelijk is dat op de schildering van de hemelvaart: Christus vult de totale hemel, het volledige beeld, zijn armen omsluiten de hele kosmos. De engelenscharen begroeten hem juichend als heerser en overwinnaar. Maar het is ook de Opgestane, die daar geschilderd is, en het is tegelijkertijd de Gekruisigde, en ook degene die de Geest over de leerlingen uitzendt, degene die door zijn Geest in de gehele wereld aanwezig is, en zodoende degene die het hele wereldrond vernieuwt en herschept: Een kruisigings-, hemelvaarts- , Pinkster- en scheppingsbeeld ineen! Het is het lijdens- en opstandingsverhaal naar Johannes in één enkel beeld gevat, zoals geen theoloog het in zijn preek kan beschrijven. Het gaat om het totaal!

Op de meeste schilderijen mengen de vier hoeken zich met een eigen thema in het centrale beeld, en vormen daarop zoiets een commentaar. Vaak zijn het verhalen of gestalten uit het Oude Testament, die in een gewone en soms ook ongewone typologie de eenheid van Oude en Nieuwe Testament tot klinken brengen: het verhaal van Christus is als een vervulling van de Wet van Mozes en van de Profeten geschilderd. In Christus geschiedt die opnieuw en wordt die vervuld. Zo ook bij de afbeelding van de doop: het zijn de bekende typologieën , wanneer in de hoeken de ark van Noach op het water opduikt, of Mozes die zijn staf uitstrekt op de oever voor de Uittocht: hier is het water van Jezus’ doop, de Jordaan, tegelijkertijd het water van de zondvloed en het water van de Rode Zee.

Soms zijn het ook nieuwtestamentische parallel-scenes, die in de hoeken het verhaal aanvullen: wanneer, zoals ons vertrouwd, Johannes de Doper naast het kruis verschijnt en naar het Lam Gods wijst. Of minder vertrouwd, en met enige humor geschilderd, wanneer Petrus bij de doop van Jezus verschijnt en zich op het water waagt, om te testen of het houdt.

Soms is er echter ook een relatie met het heden: zoals op de schildering van het laatste Avondmaal, waar in een van de hoeken een hedendaags orthodox Avondmaal afgebeeld is. De verbanden zijn dusdanig veelvuldig en creatief, dat elk schilderij eigenlijk een eigen aandachtige beschouwing verdient.
Slechts één schilderij ziet af van hoeken en is inderdaad cirkelrond: het is de wederkomst van Christus. Deze verbeelding is een in de kunstgeschiedenis uiterst zeldzame omwerking van de zevende bazuin uit de Openbaring van Johannes (11, 15-18): Als de bazuin weerklinkt zullen de 24 Oudsten God aanbidden en het aanbreken van Christus’ heerschappij erkennen.

Tot slot nog een detail, waar steeds naar gevraagd wordt en waarop de kunstenaar niet graag een antwoord geeft. Daarom probeer ik het maar de beantwoording van hem over te nemen: ik bedoel de horizontaal geschilderde hoofden. Deze surrealistisch 90 graden gedraaide hoofden zijn een soort merkteken van de kunstenaar geworden. Puur anatomisch staan hoofden nooit zo scheef op de nek, zegt onze ervaring. Hier wordt echter de anatomie van het geloof geschilderd: het gaat om een andere kijk op de wereld, die het geloof schenkt. Anatomisch naar de natuur onjuist, weerspiegelt deze houding van het hoofd een houding en overtuiging, die zich aan de logica van de wereld onttrekt en daardoor een nieuw en ander perspectief geeft, waar anders geen perspectief is. Of eenvoudiger gezegd: deze mensen staan met God in verbinding. En dat draait alles om, verandert alles.

Vertaling SdV


Meer:

- januari 2024: Henk van Loenen: Christus op de koude steen
- november 2023: Ordinary Time & Barbara de Reus
- maart 2023: Juliën Holtrigter & Artemisia Gentileschi
- september 2022: Gedicht van Abraham Kuyper
- maart 2022: Annukka Laine
- januari 2022: Andries Govaart & Kees Vet
- november 2021: Ida Gerhardt & Jeltje Hoogenkamp
- september 2021: Martinus Nijhoff & Hans Memling
- mei 2021: Renée van Riessen & Jan van Eyck
- januari 2021: Julien Holtrigter & Jaap Min
- december 2020: Hanna Lam & Timur Poerwowidagdo
- juni 2020: Carla Bulsing & Steve Prince
- november 2019: René van Loenen & Hannelieke van de Beek
- juni 2019: Irene Postma & Rembrandt van Rijn
- mei 2019: Jonathan Evens & Henry Shelton
- mei 2019: Willem Jan Otten & Hans Holbein de Jonge
- oktober 2018: Michel van der Plas & Charles Eyck
- mei 2018: Rutger Kopland & Greetje van den Akker
- maart 2018: Guillaume van der Graft & Jan Mankes
- januari 2018: Dennis O’Driscol & Berndnaut Smilde
- november 2017: Hans Werkman & Luca della Robbia
- augustus 2017: Abel Staring & Annemiek Punt
- april 2017: Ellen Faber & Ellen Faber
- april 2017: Britt G. Hallqvist & Libbe Venema
- februari 2017: Mariska van Beusichem & Jan Pieter Gootjes
- november 2016: Kees van der Zwaard & Daan van Driel
- juni 2016: Henk Pietersma & Henk Pietersma
- april 2016: Muus Jacobse & Roeland Koning
- maart 2016: Mariska van Beusichem & Jan Pieter Gootjes
- januari 2016: Hans Werkman & Jacob van Ruisdael
- december 2015: Hans Lambrechts & René van Tol
- september 2015: Niels Snoek & Vilhelm Hammershoi
- juni 2015: René van Loenen & Mirjam Beuker
- maart 2015: Henk Knol & Libbe Venema
- januari 2015: Hans Lambrechts & Dick Baauw
- december 2014: Maarten van Aes & Thomas Werk
- november 2014: Gerlind Krause & Worku Goshu
- juli 2014: Ria Borkent & Jan Pieter Gootjes
- juni 2014: Lenze L. Bouwers & Johannes Vermeer
- april 2014: Ida Gerhardt & Rembrandt
- april 2014: Hans Lambrechts & Alexandre Lettnin
- februari 2014: Koos Geerds & Jan Pieter Gootjes
- januari 2014: Sytze de Vries & Elisabeth Varga
- januari 2014: Kardinaal Godfried Danneels & Malel
- december 2013: René van Loenen & Pieter Brueghel II
- december 2013: Ordinary Time & Barbara de Reus Kamma
- november 2013: Jan Krist & Gor Chahal
- oktober 2013: Ida Gerhardt & Jeltje Hoogenkamp
- oktober 2013: Lenze L. Bouwers & Käte Kollwitz
- oktober 2013: Willem de Merode & Jan Mankes
- september 2013: John Skillen: The Renewal of Ekphrasis