ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Meindert Zaalberg: Avondmaalsgerei
ArtWay beeldmeditatie 5 februari 2023
Meindert Zaalberg: Avondmaalsgerei
In de hand van de pottenbakker
door Albert Hengelaar
Ik kom uit een gezin met weinig kunst, maar wel veel levenskunst. Het eerste moment dat daar voor mij meer balans tussen kwam, was een gesprek thuis aan tafel over een gemeentevergadering in onze gereformeerde kerk. De pottenbakker Meindert Zaalberg (1907-1989), ook lid, had zijn stem daar verheven om niet te bezuinigen op kunstzinnige uitingen. Opvallend genoeg waren mijn ouders, hoewel niet bemiddeld, daarover opgetogen. Zij begrepen het belang van wat Zaalberg over kunst als uiting van geloof naar voren bracht.
Ik dacht aan dit moment toen ik onlangs een artikel van Zaalberg uit die tijd in handen kreeg. Eén op één stond daar wat ik thuis aan tafel te horen kreeg: voorkomen moet worden dat gereformeerde kerken ‘alleen ideale gehoorruimten met een maximale hoeveelheid plaatsen zijn.’ Kunst spreekt vanzelf in de kerk. En dat geldt zeker als Meindert Zaalberg lid is.
De potterijwereld van drie generaties Zaalberg is prachtig beschreven in het boek Een hemel van wereldse klei; Meindert Zaalberg, pottenbakker (B.J. Aalbers, 1987). Meindert is de spil in het geslacht en heeft als kind zijn vader voor zichzelf zien beginnen op de zolder waar hij sliep. Niet lang daarna mocht hij ook zelf meewerken. Het is een experimentele wereld van klei en glazuur. Meindert Zaalberg benadrukt dat er geen boeken waren waaruit zijn vader kon putten. ‘Het laboratorium bevindt zich tussen duim en wijsvinger,’ aldus zijn vader.
De Zaalbergs produceren een breed spectrum aan serviesgoed tot monumentale vazen en daarnaast ook muurreliëfs. Kleur is belangrijk. De firma kiest door de jaren heen voor ambachtelijk werk en mengt zich niet in de industriële fabricage. Meinderts werk valt op bij bekende kunstenaars vanwege zijn kunstzinnige ambachtelijkheid. De warme soberheid en strakke elegantie treffen doel.
Als gelovig man wist Meindert succesvol te laveren tussen kunst en levensbeschouwing. Wel was hij in het gereformeerde milieu een kunstzinnig buitenbeentje. Door zijn mildheid wist hij zich echter niet te storen aan het gebrek aan kunstzin in de protestantse wereld. Toen het nazisme in Duitsland opkwam, werd hij zich door artikelen van Prof. Schilder al vroeg bewust van het komende fascistische gevaar. In de oorlog huisvestte de familie Zaalberg onderduikers, die concerten gaven in hun toonzaal! Meindert Zaalberg: ‘Wij werden allen in deze duistere tijden door deze kunst verrijkt.’ Na de oorlog ontvingen zijn vrouw Truus en hij de Yad Vashem onderscheiding.
Ondertussen groeide zijn reputatie. In de jaren ’50 volgden solotentoonstellingen in het Stedelijk Museum en Museum Boijmans van Beuningen. Toen Gerrit Rietveld zijn enige kerk afleverde (in Uithoorn), zei hij tot zijn opdrachtgevers: ‘Ik ben niet kerkelijk, maar weet wel wie hier het aardewerk maken moet!’ In 1962 maakte Meindert plaats voor zijn zoons en trok naar Ommen, gehint door zijn kunstcollega Ommenaar Titus Leeser. In Ommen startte hij een eigen atelier. Daar voorzag hij de gereformeerde kerk van een nieuw doopvont.
Zaalberg was naast handwerksman ook een man van ideeën. Zo neemt hij ook de moderne kunst serieus en wijst op haar profetische kracht. Hij zegt: ‘Zij [de kunstenaars] spreken vanuit een existentie van onze tijd die wezenlijk weerzinwekkend is en de kunstenaars moeten de waarheid uiten over de ellende van de arme, lege mensheid, vervuld van angst en haat, starend in de toekomst van de ondergang en zich bewust van het verloren paradijs.’ Vanuit zijn eigen levensbeschouwing zegt hij: ‘Het is een zegen dat wij deze dingen ondergaan mogen en een wonder: als onze moede ogen wakker worden is er zoveel goeds te genieten, in een bloem en een vers, want het is Pasen geweest, de toekomst is niet de ondergang maar de opstanding. The best years of our life zijn niet voorbij, maar zullen altijd komende zijn.’
Bij zijn talrijke toespraken citeerde hij graag het gedicht ‘De Pottenbakker’ van Aart van der Leeuw met daarin de passage ‘en onbewust druk ik dan de weke klei tot kelken lijk de bloemen in de wei.’ Tot slot een citaat dat zijn werk en gedachtewereld typeert: ‘Rusteloos moet de handwerker voortbouwen op het verhoudingsgevoel dat hem bezielt. Elk voorwerp dat ontstaat dringt hem tot vernieuwing, tot vermoeienis toe. Hij zal steeds ontevreden zijn en al zijn hoop stellen op het machtig laaiende vuur dat z’n glazuren kleuren geeft. Hierin is hij direct bezig met de natuurelementen. Hij brengt de aarde in het vuur en dankt God voor een mooi ding, hij is dankbaar als iets goeds is bereikt.’
*******
Meindert Zaalberg: Aardewerken avondmaalsgerei, ca. 1975 (afbeelding SPKK).
Meindert Zaalberg: Twee flesvazen, 1987, expositie keramiekmuseum Princessehof (http://www.capriolus.nl/nl/content/zaalberg-meindert).
Meindert Zaalberg (1907-1989) is de middelste in een familie van drie generaties pottenbakkers. Er verscheen een autobiografie over hun werk: Potterij Zaalberg werkt vanaf 1918 tot heden met klei en vuur (1998). Zijn zoon Herman is nog steeds actief. De site http://www.zaalberg-keramiek.nl/ kondigt de volgende tentoonstelling aan voor het late voorjaar 2023.
Albert Hengelaar is kunstliefhebber en penningmeester van Stichting ArtWay.
*******
NIEUWS
LITTEKENS: VIERING IN DIALOOG MET KUNST – Zinzoekende zielen uit alle windstreken van harte welkom: Oude Kerk, Oudekerksplein 13, Amsterdam, zondag 5 februari, 11.00 uur, voorganger: ds. Klaas Holwerda. In de Oude Kerk, een rijksmonument, worden hedendaagse kunst, het gebouw en de geschiedenis met elkaar in dialoog gebracht. De Oudekerkgemeente houdt er haar kerkdiensten, en gaat af en toe in gesprek met de kunst.
‘Garden of Scars’ heet de huidige ruimte vullende installatie van Ibrahim Mahama. Met beelden samengesteld uit afgietsels van grafzerken uit de kerk en vloerdelen van oude Nederlandse forten in Ghana die betrokken waren bij de trans-Atlantische slavenhandel, en met tekeningen in de nissen en sculpturen van vleermuizen in de gewelven van de kerk. Deze ‘elementen’ zijn dragers van collectief geheugen, maken een geschiedenis vol littekens tastbaar en roepen vragen op over nog altijd actuele implicaties van deze erfenis. Vanuit een meervoudig en omarmend perspectief, getuige de metafoor van de tuin. De Oudekerkgemeente stemt de viering op zondag 5 februari af op de installatie van Mahama. Leidende vragen: Geeft het kunstwerk nieuwe perspectieven op ons verstaan van bijbelse teksten? Welke vanzelfsprekendheden doorbreekt het? Tot welke hoopvolle bewegingen inspireert het? www.abarte.nl/littekens
SYMPOSIUM OVER JEZUS’ LIJDEN IN THEOLOGIE, KUNST EN MUZIEK – 11 februari, 14 – 17.30 u, St.-Joriskerk, Hof 1, Amersfoort: Interdisciplinair symposium. Vanuit middeleeuwse lijdenslyriek worden er lijnen getrokken naar de theologie, kunst en muziek. Het symposium wordt gehouden rond het middeleeuwse gedicht ‘Salve mundi salutare’ (Arnulf van Leuven ca. 1200-1248). Het bekende lijdenslied 'O hoofd vol bloed en wonden' gaat terug op dit gedicht. Lezingen door Prof. Dr. A. de Reuver en Dr. J. Smelik, concert Membra Jesu Nostri | (BuxWV 75) D. Buxtehude door Dutch Baroque Orchestra & Singers o.l.v. Gerard de Wit, boekpresentatie en expositie kunstwerken. Opgave en meer info: Symposium - Home (rondomhetkruis.nl)
HENK REITSEMA OVER KUNST EN VERLOSSING – 17 februari, 20 – 21 u, L’Abri, Kromme Nieuwegracht 91, Utrecht en op 18 februari, 11 – 13 u. L’Abri, Burg. Verbrughweg 40, Eck en Wiel: Maakt kunst van de wereld een betere plaats? Lezing door ArtWay secretaris Henk Reitsema. Over de bevrijdende (‘redemptive’) aspecten van kunst. Kunst heeft vaak een voorkeur voor een verfraaide weergave van de werkelijkheid. Toch zijn er vooral in de 20e-eeuwse kunst ook veel uitbeeldingen van de gruwelijke kanten. Heeft die hang naar verfraaiing iets te maken met het verlangen naar verlossing en heeft de drang tot herschepping zoals vorm gegeven in de moderne (meer abstracte) kunst dat ook? Dit is een lezing voor allen die zich met kunst en esthetica bezighouden maar ook voor een ieder die kunst waardeert en wil duiden. Met voorbeelden van Rembrandt tot Kandinsky en verder. https://www.labri.nl/nl/program
BOEK EN ONLINE KUNSTRETRAITE VOOR DE VEERTIGDAGENTIJD VAN DAVITHA VAN DE KUILEN – Deze online kunstretraite van 22 februari – 6 april is een bijzondere combinatie van reisverslag, bezinning en kunsthistorische cursus. Aan de hand van veertig unieke kunstwerken die Davitha tijdens elke dag van de veertigdagentijd 2017 maakte, veertig bijzondere werken over Jezus uit de kunstgeschiedenis en veertig tips om tot bezinning te komen, zoek je naar wat echt van waarde is. De retraite bevat quotes van de evangelist Johannes en Anselm Grün. In deze tijd kan het een uitdaging zijn om tot jezelf te komen, om tijd door te brengen met God en om echt aandachtig te leven. Herken je dit? Met dit 40-dagen dagboek heb je een hulpmiddel in handen. Breng structuur aan in je stilte! Wil je tips voor rust in je werk, je dagelijks leven, je geloofsleven? En wil je weten wat kunst daarin voor je kan betekenen? Of wil je meer over kunst ontdekken? Dan is deze retraite echt iets voor jou! Koop als e-book of boek of bestel als retraite. Davitha – Beeldend kunstenaar (onlinekunstretraite.nl)
MIKE KELLEY PETTING ZOO – Kerknet Uit de kunst bespreekt Mike Kelleys installatie over de vrouw van Lot. Lees hier
EGBERT MODDERMAN IN GALERIE BONNARD IN NUENEN – Het werk van Egbert Modderman is altijd Galerie Bonnard in Nuenen te bezichtigen. Wanneer u het grootste werk wilt zien neem dan voor de zekerheid even contact op. Dan zorgen wij dat het in de galerie hangt om te kunnen bekijken. Met grote regelmaat maakt Egbert Modderman een nieuw schilderij voor de galerie. Wil je hiervan op de hoogte gebracht worden, stuur ons dan een bericht. https://www.galeriebonnard.com/kunstenaar/egbert-modderman-2/
BOEKEN OVER VERMEER – Bij de tentoonstelling Het Delft van Vermeer verschijnt een rijk geïllustreerd publieksboek in samenwerking met Waanders Uitgevers. Nederlands en Engels, 128 pagina’s, winkelprijs € 29,95 (paperback). Met bijdragen van o.a. conservator David de Haan, Vermeer-specialist Arthur K. Wheelock Jr., Delft-specialisten Bas van der Wulp (archivaris), Steven Jongma (archeoloog) en bouwkundig historicus (Wim Weve) en Babs van Eijk. Daarnaast verschijnt een Luxe Gouden Boekje Het meisje met de blauwe steen voor kinderen van 4+. Deze is te koop voor €9,99. Ook verschijnt Kunstschrift met een speciale Vermeeruitgave, te koop voor €12,25.
BOEK REMBRANDT EN THE LEIDEN COLLECTION – Christiaan Vogelaar e.a., Rembrandt en tijdgenoten. Historiestukken uit The Leiden Collection. Zwolle: WBooks, 2023. Rembrandt en tijdgenoten presenteert 35 hoogtepunten uit de Nederlandse 17de eeuw, afkomstig uit een bijzondere privécollectie uit New York, The Leiden Collection. Voor het eerst in decennia keren deze schilderijen terug naar de stad waar zoveel van hun makers in de 17de eeuw leefden en werkten. Het omvat beroemde schilderijen van onder anderen Rembrandt van Rijn (1606-1669), die het principe omarmde dat om een groot meester te zijn men een historieschilder moet zijn. De kunstwerken vertellen mythologische, Bijbelse en allegorische verhalen en zijn van uitzonderlijk hoge kwaliteit. Het topstuk Minerva in haar studeerkamer (1635) van Rembrandt staat centraal, met een rijke aanvulling van rechtstreeks aan hem verbonden schilders. Behalve leermeester Pieter Lastman (1583-1633), leerlingen Ferdinand Bol (1616-1680) en Arent de Gelder (1645-1727), zijn er ook verrassende historiestukken van Hollandse meesters als Frans van Mieris (1635-1681), Caspar Netscher (1639-1684) en Jan Steen (1626-1679). 160 pag., in samenwerking met Hermitage Amsterdam, circa 100 afbeeldingen in kleur, € 34,95.
TENTOONSTELLING KAMPEN – Tot 5 maart, Stedelijk Museum Kampen, Oudestraat 133, Kampen en in de voormalige Synagoge, IJsselkade 33, Kampen: Secret Garden. De geheime tuin, de hortus conclusus, het paradijs – daar verlangen we allemaal weleens naar. In Kampen tonen beeldhouwer Carolein Smit en de gebroeders Miedema, Harry, Hessel en Peter, hun kijk op de Secret Garden: een mysterieuze wereld waarin mens, dier, droomfiguur en natuur een verbond aangaan. Aanleiding is de opdracht van Stedelijk Museum Kampen aan Carolein Smit om een beeld te maken van het zogeheten achtste werk van barmhartigheid, de zorg voor de schepping, voor hemel en aarde, in 2016 door paus Franciscus toegevoegd. De beelden van Smit domineren in Stedelijk Museum Kampen, de tekeningen van de gebroeders Miedema in de voormalige Synagoge om de hoek. Do – zo, 11 – 17 u, zo, 13 – 17 u. https://visitkampen.nl/evenementen/tentoonstelling-stedelijk-museum-secret-garden
TENTOONSTELLING STRIPBOEK JEZUS MESSIAS – Tot 31 mei, Museum Zandverhalen, J.P. Broekhovenstraat 9, Elburg: Tentoonstelling over het stripboek ‘Jezus Messias’ door Willem de Vink. Een stripboek dat meer dan tweehonderdveertig keer vertaald is. Dat moet wel een heel bijzonder stripboek zijn, toch? Reken maar! Zo bijzonder dat Zandverhalen in Elburg er een nieuwe expositie aan wijdt. Het stripboek ‘Jezus Messias’ is geschreven en getekend door Willem de Vink en vertelt het levensverhaal van Jezus. Tijdens de expositie van het stripboek stelt Aad Peters zijn privécollectie oude Bijbels tentoon. Peters is een groot verzamelaar van bijzondere spullen “Wij laten u een schat zien waarvan ook wij de waarde nog niet kennen. Ontdek samen met ons wat deze Bijbels ons laten zien,” aldus Peters. 10 – 18 u. https://zandverhalen.nl/events/
TENTOONSTELLING DICK BAAUW IN HATTEM – Tot 30 juli, Voerman Stadsmuseum, Achterstraat 46-48, Hattem: Verwondering!! Poëzie sluimert in het werk van beeldend kunstenaar Dick Baauw. Verbeeldingen spelen een belangrijke rol in het leven van Dick L. Baauw (1934) uit Hattem. Niet de exacte beelden, maar veel meer de poëzie ervan of de meditatie over die beelden zijn voor hem belangrijk. Dit is duidelijk zichtbaar in de vele kunstwerken die hij in de loop der jaren heeft vervaardigd. Daaronder schilderijen, collages, beelden en glas in lood-werken. De expressie van Dick Baauw wordt gekenmerkt door geheel eigen klankkleuren, een compositie met spanning in vlakken. Baauw laat zich in zijn werk inspireren door oude culturen, landschappen, mythen, Bijbelse thema’s en poëtische begrippen. Op allerlei plekken in ons land zijn kunstwerken van zijn hand te bewonderen. Dick Baauw studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Hij behaalde de MO-akten A en B tekenen en was jaren werkzaam in het onderwijs. Di – za, 10 – 17 u, zo, 13 – 17 u. https://voermanstadsmuseumhattem.nl/exposities/expositie-verwondering/
REMBRANDT EN TIJDGENOTEN IN AMSTERDAM – Tot 27 augustus, Hermitage Amsterdam, Amstel 51, Amsterdam: Rembrandt & tijdgenoten, historiestukken uit The Leiden Collection. De tentoonstelling omvat gerenommeerde werken van Rembrandt van Rijn (1606-1669), die het principe omarmde dat een waarlijk schildermeester een historieschilder moet zijn. Centraal in de tentoonstelling staat zijn meesterwerk Minerva in haar studeerkamer (1635), een majestueus en opvallend schilderij van de godin van de wijsheid. Andere werken die naar Amsterdam komen zijn van tijdgenoten van Rembrandt en plaatsen Minerva in een bredere context van allegorische, Bijbelse en mythologische schilderijen. Onder de tentoongestelde werken bevinden zich verschillende historiestukken van kunstenaars die rechtstreeks met Rembrandt verbonden zijn, waaronder meesterwerken van zijn leermeester, Pieter Lastman (1583-1633), en van leerlingen en volgelingen, waaronder Ferdinand Bol (1616-1680) en Arent de Gelder (1645-1727). De tentoonstelling omvat ook unieke historiestukken van kunstenaars die vooral bekend zijn om hun genrevoorstellingen en portretten, zoals Frans van Mieris (1635-1681), Caspar Netscher (1639-1684), Godefridus Schalcken (1643-1706) en Jan Steen (1626-1679). 10 – 17 u. https://hermitage.nl/nl/pers/persberichten/rembrandt-en-tijdgenoten/
TENTOONSTELLING HET DELFT VAN VERMEER – 10 februari - 4 juni, Museum Prinsenhof, Sint Agathaplein 1, Delft: Het Delft van Vermeer. Delft was in de 17de eeuw een broedplaats van talent, een plek waar belangrijke innovaties plaatsvonden. Hier groeide Johannes Vermeer (1632-1675) uit tot een schilder van wereldformaat. Voor het eerst staan Vermeers leven, zijn netwerk en zijn relatie tot de stad Delft centraal in een tentoonstelling. Topstukken van Delftse tijdgenoten worden getoond naast Delfts aardewerk, Delftse tapijten, archivalia en egodocumenten. Hiermee schetsen we een rijk beeld van het artistieke, intellectuele en sociale klimaat in Delft in de 17de eeuw. Maak kennis met personages uit Vermeers directe omgeving, zoals zijn schoonmoeder Maria Thins, zijn collega-schilder Leonaert Bramer, de familienotaris Willem de Langue, de verzamelaars Maria de Knuijt en haar man Pieter van Ruijven en meester-bakker Hendrick van Buyten die ook kunst verzamelde. Vermeer was niet alleen een kunstenaar, maar ook een man van vlees en bloed: echtgenoot, schoonzoon, ondernemer, vader van 15 kinderen en herbergier. Kom dichter bij de man achter de mythe en ontdek hoe Vermeer kon uitgroeien tot een van de meest geliefde kunstenaars ter wereld. Di – zo, 11 – 17 u. https://prinsenhof-delft.nl/ontdek-het-museum/tentoonstellingen/het-delft-van-vermeer
TENTOONSTELLING SOFONISBA ANGUISSOLA – 12 februari - 11 juni, Rijksmuseum Twenthe, Lasondersingel 129 – 131, Enschede: Sofonisba Anguissola. Portrettist van de Renaissance. Anguissola is een van de meest getalenteerde portretkunstenaars van de Italiaanse zestiende eeuw. Door slimme carrièrestappen speelt ze in op de wens van de adel zich te vereeuwigen en geraakt ze aan het einde van de zestiende eeuw tot in de binnenste cirkels van het Spaanse koningshuis. Di – zo, 10 – 17 u. https://www.rijksmuseumtwenthe.nl/content/3287/nl/binnenkort-sofonisba-anguissola
ART FOR CHANGE INTERNATIONAL ARTIST RESIDENCY 2023 – Theme: The Nature of Difference. Place: Landour, Mussoorie, India; Dates: 1 to 18 June 2023. The Art for Change International Artist Residency is an intense 2-week opportunity for nine international artists to create and learn alongside nine Indian artists in a collective exploration of a particular theme. The residency ends with a gallery exhibition of works produced. The 8th Residency, a collaboration with Woodstock School’s Centre for Imagination, Hanifl Centre and Summer School, is themed ‘The Nature of Difference’. The theme will be unpacked in the context of ‘Place’ and ‘Person’, of the Himalayas and India, exploring difference and diversity in nature, in us, in society and the world at large. The program will have a cohort of 9 international artists and 9 Indian artists, along with 3 mentors led by Dr. Rachel Smith from Taylor University, Indiana, USA. Within the framework of the residency, we look to explore nature as a teacher, encouraging investigations to our relationship with environment, and through it draw to deeper ideas on stewardship, beauty, the purpose of art and what it means to be human. Application for International Artists close on 31 March 2023 and applications for Indian national artists will open on 1 April 2023. Apply online at www.artforchange.in/iar2023. More information
MESSY MAGNIFICAT CALL FOR SUBMISSIONS – US based CHRISTIANS IN THE VISUAL ARTS (CIVA) is profiling Messy Magnicat which is currently accepting original submissions for an anthology of words and images of Christian motherhood. Find out more here: https://www.civa.org/calls-for-art
Voor meer tentoonstellingen, lezingen, kunstvespers, conferenties enz., klik hier
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS